Επίσκεψη στο «Βουνό της Φωτιάς»

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

ΛΙΓΑ μέρη στον κόσμο σάς προσφέρουν τη δυνατότητα να βλέπετε μεγαλοπρεπείς απόψεις του ίδιου ηφαιστείου είτε βρίσκεστε στην ύπαιθρο είτε στη θάλασσα είτε στην πόλη. Αν αυτή η πόλη είναι η Κατάνη, τότε δεν μπορεί παρά να κοιτάτε το όρος Αίτνα, το ψηλότερο ενεργό ηφαίστειο στην Ευρώπη, με ύψος πάνω από 3.300 μέτρα, που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της ανατολικής ακτής της Σικελίας.

Ένα Ηφαίστειο Γνωστό από Παλιά

Οι Άραβες που κυριαρχούσαν στη Σικελία επί μεγάλο διάστημα αποκαλούσαν το ηφαίστειο Βουνό της Φωτιάς, και ασφαλώς η Αίτνα έχει επαληθεύσει αυτή την ονομασία εκτοξεύοντας τακτικά πυρωμένη λάβα από τα έγκατά της. Δύο από τις αρχαιότερες σωζόμενες μαρτυρίες για τη δραστηριότητα της Αίτνας καταγράφτηκαν από τον Πίνδαρο και τον Αισχύλο, οι οποίοι περιέγραψαν και οι δύο μια έκρηξη που συνέβη το 475 Π.Κ.Χ. Πάνω από μία φορά, η λάβα έκανε την εντυπωσιακή της εμφάνιση σχηματίζοντας ένα πύρινο οφιοειδές μονοπάτι που κατηφόρισε το βουνό και βυθίστηκε στη θάλασσα. Αυτό συνέβη το 396 Π.Κ.Χ., το 1329 Κ.Χ. και το 1669 Κ.Χ.​—η τελευταία αυτή φορά θεωρείται η πιο γνωστή από τις «σύγχρονες» εκρήξεις της. Σε εκείνη την περίπτωση, μια «γλώσσα» λάβας πλάτους περίπου 2 χιλιομέτρων και μήκους 25 χιλιομέτρων ξεπέρασε τα τείχη της Κατάνης, έθαψε τα σπίτια 27.000 και πλέον ανθρώπων και σκέπασε μέρος του λιμανιού της πόλης.

Κατά γενική ομολογία, η δραστηριότητα του ηφαιστείου εντάθηκε τον 20ό αιώνα, οπότε έλαβαν χώρα πολλές εκρήξεις. Η πιο βίαιη, το 1928, κατέστρεψε το χωριό Μασκάλι. Τα τελευταία λίγα χρόνια, εκτινάξεις λάβας και τέφρας εξακολουθούν να δημιουργούν προβλήματα και ανησυχία στους ντόπιους.

Το Πορτραίτο της «Μεγάλης Μαμάς»

Εικάζεται ότι ο κύριος όγκος της Αίτνας άρχισε να σχηματίζεται πριν από τουλάχιστον 170.000 χρόνια με μια εκτίναξη μάγματος, δηλαδή λιωμένων πετρωμάτων. Υπάρχουν περίπου 250 μικροί κώνοι στις παρυφές του κύριου κώνου του ηφαιστείου, οι οποίοι δημιουργήθηκαν σε διάφορες φάσεις της εκρηκτικής του δραστηριότητας. Μοιάζουν λίγο με μωρά γύρω από τη μητέρα τους, και γι’ αυτόν το λόγο έχει δοθεί στο ηφαίστειο το παρωνύμιο Μεγάλη Μαμά.

Αν κάνατε μια βόλτα γύρω από την Αίτνα με αυτοκίνητο ή με το γραφικό τρενάκι, θα παρατηρούσατε μια ποικιλία από εκπληκτικά τοπία. Μερικά από αυτά είναι το Μόντι Ρόσι (Κόκκινοι Λόφοι) κοντά στο Νικολόζι, οι Κρατήρες Σιλβέστρι και το τεράστιο βαθύπεδο του Βάλε ντελ Μπόβε (Κοιλάδα του Βοδιού), το οποίο είναι ορατό από το Τζάρε και το Τζαφεράνα.

Η γεωλογική ιστορία του ηφαιστείου, αν και δεν είναι πλήρως κατανοητή, αρχίζει από πολύ παλιά. Οι εκτινάξεις μάγματος σε υποθαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον διαμόρφωσαν την ακτή βόρεια της Κατάνης. Τμήμα αυτής της ακτής είναι γνωστό ως Ριβιέρα ντέι Τσικλόπι, δηλαδή Ακτή των Κυκλώπων, και το χαρακτηριστικό της είναι οι μαύροι βράχοι που σχηματίστηκαν από τη λάβα. Ακριβώς μπροστά από το βράχο στο Άτζι Τρέζα, παράξενοι βραχώδεις σχηματισμοί που ονομάζονται Φαραλιόνι αναδύονται από τη θάλασσα.

 Ασυνήθιστο Δέσιμο

Ίσως αναρωτιέστε αν οι άνθρωποι που ζουν στους πρόποδες αυτού του ηφαιστείου φοβούνται μήπως εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Όταν η Αίτνα είναι ήρεμη, οι Αιτναίοι, όπως ονομάζονται οι ντόπιοι, ξεχνούν ακόμη και την ύπαρξη του ηφαιστείου. «Το θηρίο είναι ήρεμο», έγραψε ο Γάλλος συγγραφέας του 19ου αιώνα Γκι ντε Μοπασάν στο έργο του Ταξίδι στη Σικελία (Journey to Sicily). «Κοιμάται εκεί στο βάθος». Αν εμφανιστεί κάποιο σύννεφο καπνού, οι Αιτναίοι ίσως ρίξουν μια φευγαλέα ματιά στο βουνό. Αν, όμως, ακούσουν κάποια υπόκωφη βοή μέσα στη νύχτα, βρουν τα μπαλκόνια και τους δρόμους τους σκεπασμένα με στάχτη ή νιώσουν τη στάχτη στα ρουθούνια και στα μάτια τους, τα πράγματα αλλάζουν. Τότε η φρόνηση τους υπαγορεύει να νιώσουν φόβο και σεβασμό για την Αίτνα​—ιδιαίτερα όταν δουν το κόκκινο ποτάμι της λάβας να κατηφορίζει αργά αλλά ασταμάτητα το βουνό, κατατρώγοντας τα πάντα στο πέρασμά του.

Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι που ζουν στην περιοχή θεωρούν την Αίτνα «φιλικό γίγαντα». Σε τελική ανάλυση, ακόμη και αν έχει προξενήσει μεγάλες ζημιές​—καταστρέφοντας αστικές περιοχές, σοδειές και, πιο πρόσφατα, τουριστικές εγκαταστάσεις—​έχει προκαλέσει πολύ λίγους θανάτους. Έπειτα από τις καταστροφικές εξάρσεις της δραστηριότητάς της, στη διάρκεια των οποίων σαρώνει τους καρπούς του ανθρώπινου μόχθου, οι ντόπιοι που δεν το βάζουν κάτω στρώνονται στη δουλειά και αρχίζουν πάλι από το μηδέν.

Ο Ιταλός ποιητής Τζάκομο Λεοπάρντι περιέγραψε εύστοχα το δέσιμο των ανθρώπων που ζουν στους πρόποδες κάποιου ηφαιστείου με τη γη τους. Παρομοίασε αυτούς τους ανθρώπους με έναν θάμνο που αναπτύσσεται συνήθως σε ηφαιστειακό περιβάλλον. Τα κίτρινα λουλούδια του είναι όμορφα και λαμπερά. Κρατούν το κεφάλι τους ψηλά και αρνούνται να πέσουν μέχρις ότου τα σκεπάσει ο χείμαρρος της λάβας. Μόλις σταματήσει η έκρηξη και κρυώσουν τα πετρώματα, ο θάμνος αρχίζει να φυτρώνει ξανά, δυναμικός και ακάθεκτος, επαναλαμβάνοντας υπομονετικά το έργο του!

 Η Αίτνα Αλλάζει

Κατά τη γνώμη των ηφαιστειολόγων, αυτός ο «φιλικός γίγαντας» φαίνεται ότι αλλάζει. Στο πρόσφατο παρελθόν, η Αίτνα δεν είχε εκρηκτικό χαρακτήρα, αλλά τώρα, όπως αναφέρει το περιοδικό Φόκους (Focus), «το ηφαίστειο που πιστεύαμε πως ήταν ενεργό αλλά όχι επικίνδυνο αντιμετωπίζεται με ολοένα και περισσότερες επιφυλάξεις». Σύμφωνα με μια προειδοποίηση που έδωσαν Γάλλοι και Ιταλοί ερευνητές, η Αίτνα «μεταμορφώνεται σιγά σιγά από εκχυτικό ηφαίστειο, δηλαδή από ηφαίστειο με αργή ροή λάβας και μικρές ποσότητες εκπεμπόμενων αερίων, σε εκρηκτικό ηφαίστειο». Γι’ αυτό, η Πάολα Ντελ Κάρλο, ερευνήτρια του ιταλικού Εθνικού Ινστιτούτου Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Κατάνης, αναφέρει ότι «τα περασμένα 30 χρόνια, τόσο η εκχυτική όσο και η εκρηκτική δραστηριότητα [του ηφαιστείου] έχουν γίνει σαφώς εντονότερες, και είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια τι θα συμβεί στο μέλλον».

Ασυνήθιστο Θέαμα

Η Αίτνα, παρά το φόβο και το σεβασμό που εμπνέει, προσφέρει ένα ασυνήθιστο θέαμα. Όταν τυλίγεται στα λευκά το χειμώνα ή ντύνεται στο βαθύ καφέ το καλοκαίρι ή όταν ορθώνει γαλήνια το ανάστημά της στην ακτογραμμή, όταν κάνει να τρέμει η γη και τα φυλλοκάρδια των ανθρώπων ή όταν φωτίζει τις νύχτες με τη φωτιά της, δίνει μαρτυρία για τη δύναμη που κατέχει Εκείνος ο οποίος τη δημιούργησε. (Ψαλμός 65:6· 95:3, 4) Αν σας δοθεί ποτέ η ευκαιρία να επισκεφτείτε την όμορφη Σικελία, μην ξεχάσετε την Αίτνα. Θα τη δείτε στο βάθος με το χαρακτηριστικό της σύννεφο καπνού. «Μην ανησυχήσετε αν την ακούσετε να βρυχάται», θα σας πουν αμέσως οι ντόπιοι. «Θέλει απλώς να σας χαιρετήσει».

 [Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΙΤΑΛΙΑ

ΣΙΚΕΛΙΑ

Όρος Αίτνα

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Πίνακας του όρους Αίτνα από το 1843

[Ευχαριστίες]

Culver Pictures

[Εικόνα στη σελίδα 15]

26 Ιουλίου 2001

[Εικόνα στη σελίδα 15]

28 Ιουλίου 2001, στο βάθος βρίσκεται η Κατάνη

[Εικόνα στη σελίδα 15]

30 Οκτωβρίου 2002

[Εικόνα στη σελίδα 15]

12 Σεπτεμβρίου 2004

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Παράξενοι βραχώδεις σχηματισμοί που ονομάζονται Φαραλιόνι

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Οι ντόπιοι αποκαλούν το όρος Αίτνα «φιλικό γίγαντα»

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 15]

All photos: © Tom Pfieffer; map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 16]

Background: © WOLFGANG KAEHLER 2005, www.wkaehlerphoto.com; Faraglioni: Dennis Thompson/Unicorn Stock Photos