Καταπληκτικές Θαλάσσιες «Σκούπες»

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στα Φίτζι

«Κινούνται στο βυθό τόσο αργά όσο ο ωροδείκτης ή ρουφούν πλούσια οργανική λάσπη στο διάβα τους. Βρίσκονται παντού, από την ενδοπαλιρροϊκή ζώνη μέχρι τα βαθύτερα σημεία του ωκεανού. Σαν μικροσκοπική αγέλη από γκνου σέρνονται στα μήκη και στα πλάτη των πεδιάδων της αβύσσου και βόσκουν στο πλούσιο οργανικό χιόνι που έχει πέσει από ψηλά».​—Φίλιπ Λάμπερτ, έφορος του Βασιλικού Μουσείου της Βρετανικής Κολομβίας.

ΙΣΩΣ να ξαφνιαστείτε από το γεγονός ότι κάποιος εμπνεύστηκε να γράψει ποιητικά λόγια για το ταπεινό ολοθούριο, γνωστό επίσης ως αγγούρι της θάλασσας. Σκεφτείτε ότι αυτό το πλάσμα έχει περιγραφτεί ως «ακέφαλο ελαστικό λουκάνικο». Έχει άραγε το ολοθούριο να επιδείξει κάτι πιο ενδιαφέρον από αυτό που δείχνει η εμφάνισή του;

Πολύ Παραγωγικοί Εργάτες

Λέγεται ότι τα ολοθούρια συγγενεύουν με τους αστερίες και τους αχινούς. Μολονότι μοιάζουν με γυμνοσάλιαγκες, είναι πολύ διαφορετικά από τους πραγματικούς γυμνοσάλιαγκες της θάλασσας, οι οποίοι είναι θαλάσσια σαλιγκάρια χωρίς κέλυφος. Μέχρι σήμερα, έχουν αναγνωριστεί περισσότερα από 1.100 είδη ολοθούριων. Πολλά από αυτά​—μεταξύ των οποίων και τα εδώδιμα—​έχουν λιτή εμφάνιση. Άλλα έχουν πολύ εντυπωσιακά σχέδια. Οι προεξοχές πάνω στο δέρμα πολλών ποικιλιών τα κάνουν να μοιάζουν σαν αγγούρια με εξογκώματα.

Μερικά ολοθούρια είναι μικροσκοπικά ενώ άλλα μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 5 μέτρα. Τα περισσότερα, όμως, έχουν μήκος από 10 ως 30 εκατοστά. Υπολογίζεται ότι τα ολοθούρια αποτελούν το 90 και πλέον τοις εκατό του συνόλου των πλασμάτων που ζουν σε βάθος 8.000 μέτρων, με αποτέλεσμα να είναι οι επικρατέστεροι οργανισμοί σε μερικές ωκεάνιες τάφρους. Αν και η πλειονότητά τους ζει στον πυθμένα της θάλασσας, υπάρχουν και λίγα είδη που ενδημούν στα βαθιά νερά και τα οποία μπορούν να κολυμπήσουν.

Τα ολοθούρια βρίσκονται στους ωκεανούς όλου του κόσμου καταναλώνοντας συνεχώς οργανική λάσπη. Σαν ομάδες από σκούπες, καθαρίζουν τη λάσπη του πυθμένα της θάλασσας καταπίνοντας τεράστιες ποσότητες ιζημάτων, φιλτράροντας την οργανική ύλη και αφήνοντας πίσω τους καθαρή άμμο. Μέχρι και 5.000 ολοθούρια μπορεί να ζουν μέσα σε δέκα στρέμματα κοραλλιογενών υφάλων.

Η τροφή του ολοθούριου αποτελείται από μικροσκοπικούς οργανισμούς και οργανικά κατάλοιπα που κείτονται στο βυθό ή τα φέρνει κοντά του κάποιο ρεύμα. Χρησιμοποιεί μέχρι και 30 πλοκάμια  που μοιάζουν με φτερά και έχουν ειδικές νευρικές απολήξεις για να ανιχνεύει και να συλλαμβάνει τα σωματίδια τροφής. Στη συνέχεια, «γλείφει» το κάθε πλοκάμι προτού το επαναφέρει στη θέση του για να συνεχίσει την αναζήτηση.

Μερικές ποικιλίες ολοθούριων λειτουργούν ως «οικοδεσπότες» που περιποιούνται «φιλοξενουμένους». Οι «φιλοξενούμενοι» είναι ψάρια και άλλα πλάσματα που ζουν στο έντερο του οικοδεσπότη και βγαίνουν τη νύχτα για να τραφούν. Σε αυτά περιλαμβάνονται 27 είδη ψαριών από την οικογένεια Καραπίδες. Όταν αντιληφθούν κίνδυνο, μπορεί να τα δει κανείς να σπεύδουν πίσω στην κρυψώνα τους. Είναι γνωστό ότι ενίοτε τρέφονται από τα αναπαραγωγικά και τα αναπνευστικά όργανα του σπιτονοικοκύρη τους. Αυτό, όμως, δεν βλάπτει τον οικοδεσπότη εφόσον το ολοθούριο μπορεί να αποκαταστήσει τον κατεστραμμένο ιστό.

Επινοητικά Όταν Απειλούνται

Πράγματι, αξίζει να περιεργαστείτε τα ολοθούρια αν βρεθούν μπροστά σας την επόμενη φορά που θα πάτε στη θάλασσα. Αλλά να προσέχετε! Αν αυτές οι θαλάσσιες «σκούπες» νιώσουν ότι απειλούνται, έχουν έτοιμα πολλά παραπλανητικά κόλπα. Μερικά, για παράδειγμα, εκτοξεύουν μια μάζα από μακριές κολλώδεις ίνες οι οποίες παγιδεύουν τα αρπακτικά ή τους προκαλούν σύγχυση. Το κολλώδες υλικό σκληραίνει γρήγορα, και ο μόνος τρόπος για να απαλλαχτούν από αυτό τα άτυχα ανθρώπινα θύματα είναι να ξυρίσουν τις τρίχες πάνω στις οποίες ακούμπησε.

Άλλα ολοθούρια παράγουν μια τοξίνη, την ολοθουρίνη. Αυτή η ουσία είναι θανατηφόρα για πολλά είδη ψαριών. Αν και είναι επικίνδυνη για τα  μάτια και μπορεί να προκαλέσει δερματικό εξάνθημα, κατά τα άλλα φαίνεται ακίνδυνη για τον άνθρωπο. Επί γενιές ολόκληρες, κάτοικοι των νησιών χρησιμοποιούν αυτή την ουσία για να δηλητηριάζουν, να σκοτώνουν ή να ναρκώνουν φαγώσιμα ψάρια, και αυτή η ουσία είναι επίσης αποτελεσματικό απωθητικό για καρχαρίες. Η έρευνα δείχνει ότι οι τοξίνες που παράγονται από τα ολοθούρια ίσως μπορούν να αξιοποιηθούν ως φάρμακα για την καταπολέμηση του καρκίνου και των λοιμώξεων. Διάφορα εκχυλίσματα που φτιάχνονται από ολοθούρια χρησιμοποιούνται από γιατρούς της εναλλακτικής ιατρικής για τη θεραπεία της αρθρίτιδας, την ανάπλαση χόνδρου και τη μείωση της πίεσης του αίματος. Τα ολοθούρια υφίστανται επίσης επεξεργασία για την παραγωγή συμπληρωμάτων διατροφής με βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία.

Αλλά το ολοθούριο επιφυλάσσει μια ακόμη έκπληξη για τις πιο απειλητικές καταστάσεις, μια αντίδραση που δίνει νέες διαστάσεις στο ζήτημα της αυτοάμυνας. Καθώς προσπαθείτε να το μετακινήσετε, το ολοθούριο παρουσιάζει το φαινόμενο της εκσπλάχνωσης​—δηλαδή στην κυριολεξία διαρρηγνύει το σώμα του και απορρίπτει τα σπλάχνα του. Τρομαγμένοι από αυτή την απρόσμενη και υπερβολική αντίδραση αναρωτιέστε τι κάνατε που προξένησε τέτοιο φρικτό τέλος στο δύσμοιρο πλάσμα! Αλλά ηρεμήστε. Κατά πάσα πιθανότητα, δεν το σκοτώσατε. Μάλλον είδατε με τα μάτια σας μια εκπληκτική μέθοδο διαφυγής. Αυτό το ζώο έχει τέτοια ικανότητα ανανέωσης ώστε θα αναπτύξει καινούρια εσωτερικά όργανα μέσα σε μερικές εβδομάδες!

Εξακολουθεί να Παρουσιάζει Ζήτηση

Η αρχαία ασχολία της αλιείας ολοθούριων εξακολουθεί να ευημερεί τόσο στις εύκρατες όσο και στις τροπικές θάλασσες. Μάλιστα, μερικοί δύτες διακινδυνεύουν τη ζωή τους ή τη σωματική τους ακεραιότητα προκειμένου να αυξήσουν την ψαριά τους. Το μεγαλύτερο μέρος της προορίζεται για την Κίνα και για άλλα μέρη της Άπω Ανατολής​—όπως γίνεται εδώ και αιώνες. Για την παραγωγή αποξηραμένων ολοθούριων, χρειάζεται να τα βράσουν σε αλατόνερο και να βγάλουν τα εντόσθιά τους, και κατόπιν τα κάνουν καπνιστά και τα ξηραίνουν στον ήλιο ώστε να μπορούν να διατεθούν στην αγορά. Σήμερα, είναι δυνατόν να βρεθούν και κατεψυγμένα ολοθούρια.

Υπάρχει περίπτωση να δοκιμάσετε ποτέ ολοθούριο; Πιθανόν ναι. Μολονότι αποκαλείται και αγγούρι, δεν πρόκειται να το βρείτε στη σαλάτα σας. Όταν μαγειρευτεί, το ολοθούριο έχει γλοιώδη υφή και είναι σχεδόν διαφανές. Το χρησιμοποιούν για να κάνουν πιο παχύρρευστες και πιο γευστικές τις σούπες. Στα Φίτζι, μαγειρεύουν τις τοπικές ποικιλίες με κρέμα καρύδας με τον παραδοσιακό νησιώτικο τρόπο, φτιάχνοντας ένα φαγητό που έχει τη γεύση ψαριού, είναι νόστιμο και θέλει καλό μάσημα.

Εντούτοις, αυτά τα διακριτικά, αθόρυβα και παραγωγικά πλάσματα προσφέρουν πολύ περισσότερα από ένα νόστιμο γεύμα. Στ’ αλήθεια, οφείλουμε πολλά στα ολοθούρια για τις ακατάπαυστες εκκαθαριστικές δραστηριότητές τους με τις οποίες διατηρούν τις θάλασσές μας σε καλή κατάσταση. Όπως και να τα αποκαλείτε​—είτε ολοθούρια είτε αγγούρια της θάλασσας—​αυτές οι καταπληκτικές θαλάσσιες «σκούπες» δίνουν σιωπηλά αίνο σε Εκείνον που τις δημιούργησε!​—Ψαλμός 104:24, 25.

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 24]

Ιδιαίτερα Χαρακτηριστικά των Ολοθούριων

◼ Το αναπνευστικό σύστημα των ολοθούριων απέχει πολύ από αυτό που θα θεωρούσαμε εμείς φυσιολογικό. Αντλούν νερό μέσω του εντέρου τους και απορροφούν οξυγόνο μέσω των τοιχωμάτων δύο αναπνευστικών δέντρων. Ορισμένα είδη που ζουν βαθιά στη θάλασσα χρησιμοποιούν ολόκληρη την επιφάνεια του σώματός τους για να συλλέξουν οξυγόνο. Μερικά μάλιστα αναπνέουν μέσω του δέρματος των ποδίσκων τους.

◼ Σκελετικά πλακίδια αντί για κόκαλα δίνουν σε πολλά ολοθούρια τη χαρακτηριστική τους εμφάνιση που μοιάζει με αγγουριού. Παρατηρώντας με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο τα εκπληκτικά σχέδια των πλακιδίων, διακρίνει κανείς ότι μοιάζουν με καρφιά σε σχήμα τροχού, άγκυρας και άγκιστρου, ενσωματωμένα στην επιφάνεια του δέρματός τους, τα οποία του δίνουν σκληρή υφή. Αυτοί οι περίπλοκοι, μικροσκοπικοί κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά σε κάθε είδος ολοθούριου, και ως εκ τούτου χρησιμεύουν για τον προσδιορισμό τους.

◼ Τα ολοθούρια κινούνται μέσω υδραυλικής ενέργειας. Εκατοντάδες διάκενοι σωληνοειδείς ποδίσκοι, που ελέγχονται από ένα υδροφορικό σύστημα με βαλβίδες, λειτουργούν σε συγχρονισμό. Με τη διαστολή και τη συστολή θαλάμων, το νερό ωθείται προς τα πόδια για να τα εκτείνει με τέτοιον τρόπο ώστε να γίνει η απαιτούμενη κίνηση.

◼ Η αναπαραγωγή γίνεται συνήθως με εξωτερική γονιμοποίηση, έπειτα από την οποία έμβρυα που κολυμπούν ελεύθερα εγκαθίστανται στον πυθμένα της θάλασσας. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι ορισμένα είδη χρησιμοποιούν μια πιο δραστική μέθοδο. Στην κυριολεξία αυτοτεμαχίζονται σε δύο εγκάρσια τμήματα. Στη συνέχεια κάνουν κάτι εκπληκτικό​—αναγεννούν τα μέλη του σώματός τους που λείπουν. Αυτή η μέθοδος μη σεξουαλικής αναπαραγωγής απαιτεί αξιοσημείωτη αναδιοργάνωση των ιστών για κάθε ένα από τα κομμένα τμήματα.

[Ευχαριστίες]

From top to bottom: Courtesy Bruce Carlson, Georgia Aquarium; courtesy of UC Museum of Paleontology, www.ucmp.berkeley.edu; © Houseman/BIODIDAC; Ocean Sky Diving, Hong Kong

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ολοθούριο που εκτοξεύει κολλώδεις ίνες για να αμυνθεί

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ολοθούριο με εξογκώματα

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ολοθούριο που έχει στο στόμα του πλοκάμι το οποίο χρησιμοποιεί για να τραφεί

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Ολοθούριο μαγειρεμένο με τον παραδοσιακό νησιώτικο τρόπο, με κρέμα καρύδας

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22]

http://www.JohnHarveyPhoto.com

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 23]

Top inset: © David Wrobel/​Visuals Unlimited; background: © Phillip Colla/​SeaPics.com; bottom left: © Doug Perrine/SeaPics.com