Ανακάλυψη στην Κόκκινη Ακτή

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στον Καναδά

«ΔΕΝ είναι η άκρη της γης αλλά μπορείτε να δείτε την άκρη της γης από εκεί», ίσως πουν κάποιοι. Αν έχετε επισκεφτεί ποτέ την Κόκκινη Ακτή (Red Bay), στον ανατολικό Καναδά, πιθανότατα θα την περιγράφατε και εσείς ως ένα μέρος που είναι σχεδόν στην άκρη της γης. Αυτή η μικρή κοινότητα βρίσκεται στην ειδυλλιακή ακτή του Λαμπραντόρ, κοντά στον Πορθμό Μπελ Άιλ. Τι είναι εκείνο που κάνει την ήρεμη Κόκκινη Ακτή με το απάνεμο λιμάνι μοναδική και γοητευτική;

Η Μοναδική της Ιστορία

Η πόλη γεμίζει από επισκέπτες όταν φτάνει η εποχή για την παρατήρηση της φάλαινας. Αλλά οι φάλαινες δεν ήταν ανέκαθεν το αξιοθέατο της πόλης. Πριν από 400 και πλέον χρόνια οι άνθρωποι κυνηγούσαν τις φάλαινες για το εξαιρετικά πολύτιμο λάδι τους. Σύμφωνα με κάποια πηγή, «την εποχή που [το λάδι φάλαινας] ήταν σπάνιο . . . , κόστιζε [8.000 ευρώ] το βαρέλι σε σημερινές τιμές». Οι Βάσκοι φαλαινοθήρες, από την περιοχή που βρίσκεται στα σύνορα Γαλλίας και Ισπανίας, ήταν από τους πρώτους Ευρωπαίους που εκμεταλλεύτηκαν τους φυσικούς πόρους του Καναδά. Στην Ευρώπη, το λάδι φάλαινας αποτελούσε την κύρια καύσιμη ύλη για το φωτισμό. Επίσης με αυτό λίπαιναν μηχανές, έφτιαχναν σαπούνια και καλλυντικά, και το χρησιμοποιούσαν στην κατεργασία δέρματος, μαλλιού και χρωμάτων. Στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, η Κόκκινη Ακτή ήταν το μεγαλύτερο φαλαινοθηρικό λιμάνι του κόσμου. Έτσι λοιπόν, ιδρύθηκε στον Καναδά ένας από τους πρώτους βιομηχανικούς κλάδους που έγιναν γνωστοί​—η βιομηχανία εκμετάλλευσης της φάλαινας.

Πώς το Ξέρουμε;

Έγγραφα που βρέθηκαν σε βασκικά αρχεία έστρεψαν την προσοχή αρχαιολόγων και ιστορικών στην Κόκκινη Ακτή. Σύμφωνα με τις αναφορές, ένα ισπανικό γαλιόνι, γνωστό με το όνομα Σαν Χουάν, είχε βυθιστεί εκεί σε μια καταιγίδα το 1565.

Οι ανασκαφές στην ξηρά στο νησί Σαντλ, που βρίσκεται στα ανοιχτά της Κόκκινης Ακτής, έφεραν στο φως τεχνουργήματα που σχετίζονταν με τα πρώτα στάδια της βιομηχανίας εκμετάλλευσης της φάλαινας, όπως μια κεφαλή καμακιού με δύο αιχμές. Μάλιστα, οι επισκέπτες μπορούν ακόμη να δουν στοίβες από κόκκινα ισπανικά κεραμίδια κατά μήκος των ακτών. Επί χρόνια, τα παιδιά της περιοχής έπαιζαν με αυτά. Κάποιος κάτοικος σχολίασε: «Χρησιμοποιούσαμε τα κόκκινα κεραμίδια σαν κιμωλίες για να ζωγραφίζουμε εικόνες στους βράχους, χωρίς να ξέρουμε με τι παίζαμε!»

Το καλοκαίρι του 1978, αρχαιολόγοι που έκαναν υποθαλάσσιες έρευνες, καθώς εργάζονταν από μια φορτηγίδα περίπου 30 μέτρα ανοιχτά των ακτών του νησιού Σαντλ, ανέσυραν μια δρύινη σανίδα. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό εφόσον η δρυς ήταν το ξύλο που χρησιμοποιούσαν περισσότερο οι Βάσκοι ναυπηγοί και δεν υπάρχει στις άγονες ακτές του Λαμπραντόρ. Σε κάποια κατάδυση που έκαναν αργότερα, ανακάλυψαν το ιδιαίτερα καλοδιατηρημένο κουφάρι ενός πλοίου το οποίο πίστευαν ότι ήταν το Σαν Χουάν. Τα παγωμένα νερά της Κόκκινης Ακτής είχαν διατηρήσει το σκάφος. Κειτόταν στο θαλάσσιο πυθμένα, σε βάθος 10 περίπου μέτρων, καλυμμένο από στρώματα λάσπης. Προφανώς, με τον καιρό το βάρος των πάγων έσκισε κατά μήκος το πλοίο απλώνοντάς το σαν ανοιχτό βιβλίο. Οι αρχαιολόγοι έμειναν έκπληκτοι με αυτό το εύρημα, εφόσον ήταν το πρώτο εμπορικό πλοίο του 16ου αιώνα το οποίο εκσκάφθηκε ποτέ στην Αμερική βόρεια της Φλόριντα και το οποίο παρέμενε σε μεγάλο βαθμό άθικτο.

Θα Μπορούσε να Είναι το Σαν Χουάν;

Οι δύτες ανέσκαψαν με δυσκολία το σκάφος κομμάτι κομμάτι και αρίθμησαν καθένα από αυτά. Έπειτα από προσεκτική μελέτη, το σκάφος ξαναθάφτηκε στον ωκεάνιο πυθμένα για να συνεχίσει να διατηρείται. Ποιες διαπιστώσεις έγιναν; Αυτό το πλοίο, το οποίο υπολογίζεται ότι ζύγιζε 300 τόνους, κατασκευάστηκε για θαλασσινά ταξίδια, όχι για ομορφιά  ούτε για επίδειξη. Και οι δύο άκρες του ήταν τετραγωνισμένες ώστε να υπάρχει πλήρης δυνατότητα αποθήκευσης για τα μεγάλα φορτία λαδιού φάλαινας τα οποία θα μεταφέρονταν πίσω στην Ισπανία. Παλιές αναφορές σχετικά με το βυθισμένο Σαν Χουάν δείχνουν ότι ήταν καταφορτωμένο με λάδι φάλαινας. Μεγάλο μέρος του φορτίου το περισυνέλεξε το πλήρωμα. Στα χαμηλότερα επίπεδα του ναυαγίου, οι δύτες ανακάλυψαν υπολείμματα 450 περίπου βαρελιών, προφανώς εκείνων που εγκαταλείφθηκαν επειδή ήταν πολύ δύσκολο να περισωθούν. Δεν βρέθηκαν πουθενά στο σκάφος ίχνη ανθρώπινων πτωμάτων. Τα βασκικά έγγραφα δεν αναφέρουν ότι χάθηκαν ζωές. Αυτές οι ομοιότητες οδήγησαν τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι εκείνο το σκάφος είναι το ναυαγισμένο Σαν Χουάν. Επιπρόσθετα, καθώς ανέσκαπταν το βυθισμένο γαλιόνι, ανακαλύφτηκε ένα βασκικό φαλαινοθηρικό πλοιάριο, γνωστό ως τσαλούπα. Η τσαλούπα είναι «ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα της ανθρωπότητας στη θαλάσσια τεχνολογία», αναφέρει ο Ρόμπερτ Γκρενιέ, επικεφαλής του τμήματος θαλάσσιας αρχαιολογίας του οργανισμού Παρκς Κάναντα.

Ποιος θα το πίστευε ότι η ήρεμη Κόκκινη Ακτή ήταν κάποτε ακμάζον κέντρο φαλαινοθηρίας; Είναι αλήθεια ότι οι καιροί άλλαξαν. Ωστόσο, σε αυτόν τον τόπο έχουν παραμείνει αποτυπώματα της ιστορίας τα οποία όλοι μπορούν να δουν.

[Χάρτες στη σελίδα 14]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Λαμπραντόρ

Κόκκινη Ακτή

Πορθμός Μπελ Άιλ

Νησί Νιουφάουντλαντ

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Μοντέλο σε κλίμακα ένα προς δέκα του πιθανολογούμενου «Σαν Χουάν»

[Ευχαριστίες]

Parks Canada Agency, Photographer Denis Pagé

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Άκρη δεξιά: Δύτης ανασκάπτει το βυθισμένο σκάφος

[Ευχαριστίες]

Bill Curtsinger/​National Geographic Images Collection

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Άκρη δεξιά: Η γνήσια φάλαινα είναι απειλούμενο είδος

[Ευχαριστίες]

NOAA

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Ένα βασκικό φαλαινοθηρικό πλοιάριο, η «τσαλούπα», ανακαλύφτηκε στην Κόκκινη Ακτή

[Ευχαριστίες]

Parks Canada/Shane Kelly/1998

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Κόκκινη Ακτή

[Ευχαριστίες]

Photo courtesy of the Viking Trail Tourism Association

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Κόκκινα ισπανικά κεραμίδια ξεβράζονται συχνά στην ακτή

[Ευχαριστίες]

Parks Canada/Doug Cook/1997