Έλλειψη Στέγης​—Τι Βρίσκεται Πίσω από Αυτήν;

«ΣΕ ΟΛΟ τον κόσμο, υπάρχουν πάνω από 100 εκατομμύρια άστεγοι», λένε τα Ηνωμένα Έθνη. Αν αυτός ο αριθμός είναι ακριβής, τότε περίπου 1 άνθρωπος στους 60 δεν έχει επαρκή στέγαση! Ωστόσο, το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Γιατί;

Οι ορισμοί για το τι σημαίνει έλλειψη στέγης ποικίλλουν από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο. Ο τρόπος προσέγγισης και οι στόχοι εκείνων που μελετούν το πρόβλημα επιδρούν στο πώς το ορίζουν. Κατά συνέπεια, ο ορισμός που δίνουν επηρεάζει τις στατιστικές τις οποίες δημοσιεύουν. Έτσι λοιπόν, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να έχει κανείς ακριβή εικόνα του προβλήματος.

Το βιβλίο Μέθοδοι για την Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης (Strategies to Combat Homelessness), μια έκδοση του Κέντρου των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς, ορίζει την έλλειψη στέγης ως τις συνθήκες κατά τις οποίες «δεν υπάρχει αποδεκτό επίπεδο στέγασης. Περιλαμβάνει κάθε κατάσταση υποδεέστερη από αυτό που μπορεί να θεωρείται επαρκές» για την κοινωνία στην οποία ζουν οι άστεγοι. Μερικοί ίσως μένουν στους δρόμους ή σε ερειπωμένα ή εγκαταλειμμένα κτίρια, ενώ άλλοι μπορεί να βρίσκουν καταφύγιο σε άσυλα. Άλλοι πάλι βρίσκουν προσωρινό κατάλυμα σε φίλους. Σε κάθε περίπτωση, η ίδια μελέτη λέει: «Το να συγκαταλέγεται κάποιος στους άστεγους δείχνει ότι βρίσκεται σε μια κατάσταση κατά την οποία “πρέπει να γίνει κάτι” για το θύμα αυτών των περιστάσεων».

Υπολογίζεται ότι στην Πολωνία, μια χώρα με πληθυσμό περίπου 40 εκατομμύρια κατοίκους, υπάρχουν 300.000 άστεγοι. Στην πραγματικότητα κανένας δεν γνωρίζει τον αριθμό, εφόσον δεν έχουν μόνιμη διεύθυνση και μετακινούνται συνεχώς από τον έναν τόπο στον άλλον. Μερικοί πιστεύουν ότι ο ακριβής αριθμός πλησιάζει το μισό εκατομμύριο!

Εφόσον η έλλειψη στέγης αποτελεί ευρέως διαδεδομένο πρόβλημα, είναι πιθανό να επηρεάζεται κάποιος γνωστός σας. Η δυσχερής θέση στην οποία βρίσκονται οι άστεγοι εγείρει ορισμένα ερωτήματα. Πώς έφτασαν αυτοί οι άνθρωποι στο σημείο να μην έχουν επαρκή στέγαση; Πώς καταφέρνουν  να επιβιώνουν; Ποιος τους βοηθάει; Επίσης, τι επιφυλάσσει το μέλλον για τους άστεγους;

Πότε Άστεγοι, Πότε με Στέγη

Η Σαμπρίνα a είναι μια μεμονωμένη μητέρα από κάποια φτωχογειτονιά του Χάρλεμ, μιας περιοχής στην Πόλη της Νέας Υόρκης. Σταμάτησε το σχολείο στην πρώτη λυκείου. Η Σαμπρίνα ζει με τα τρία μικρά παιδιά της σε έναν δημοτικό ξενώνα για άτομα που είναι άστεγα σε μόνιμη βάση. Μένει σε μια γκαρσονιέρα με τα τρία της αγόρια​—ηλικίας δέκα μηνών, τριών χρονών και δέκα χρονών. Ο δήμος λαβαίνει τέτοιου είδους πρόνοια για ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν άλλο ασφαλές μέρος για να ζήσουν.

Η Σαμπρίνα έφυγε από το διαμέρισμα της μητέρας της πριν από δέκα χρόνια. Από τότε έζησε με το φίλο της, έμεινε σε διάφορα φιλικά και συγγενικά της πρόσωπα και επίσης κατέφευγε σε δημοτικούς ξενώνες όταν τα πράγματα δεν ήταν καλά. «Κατά διαστήματα εργάζομαι, τις περισσότερες φορές κάνοντας σε άλλους κοτσιδάκια στα μαλλιά επί πληρωμή», λέει η Σαμπρίνα, «αλλά κατά κύριο λόγο βασίζομαι στα κρατικά επιδόματα».

Το παράδοξο είναι ότι τα προβλήματα της Σαμπρίνας, όπως αναφέρει το περιοδικό Γονείς (Parents), άρχισαν όταν βρήκε καλή εργασία ως καμαριέρα σε ξενοδοχείο. Ενώ εργαζόταν εκεί, ο μισθός που έπαιρνε ήταν τόσος ώστε να μη δικαιούται κρατικά επιδόματα αλλά όχι αρκετός ώστε να καλύπτει τα έξοδά της, περιλαμβανομένης στέγης, τροφής, ρούχων, μεταφορικών και φροντίδας των παιδιών. Έτσι λοιπόν, δυσκολευόταν να πληρώνει το ενοίκιο και ο ιδιοκτήτης προσπάθησε να της κάνει έξωση. Στο τέλος, η Σαμπρίνα εγκατέλειψε την εργασία της και κατέφυγε προσωρινά σε κάποιον ξενώνα για επείγουσες καταστάσεις μέχρις ότου βρέθηκε ο χώρος όπου μένει τώρα.

«Είναι πολύ δύσκολο για τα παιδιά μου», λέει η Σαμπρίνα. «Ο μεγαλύτερος γιος μου έχει ήδη αλλάξει τρία διαφορετικά σχολεία. Θα έπρεπε να πηγαίνει στην πέμπτη τάξη, αλλά έχασε μια χρονιά . . . Είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε πολλές μετακομίσεις». Η Σαμπρίνα έχει συμπεριληφθεί σε λίστα αναμονής για εξεύρεση σπιτιού με κρατική βοήθεια.

Για κάποιον που δεν έχει να πάει πουθενά, η Σαμπρίνα μπορεί να φαίνεται τυχερή. Ωστόσο, η ζωή σε ξενώνα δεν είναι πάντα ο ασφαλής τρόπος ζωής που θα καλοδέχονταν όλοι οι άστεγοι. Σύμφωνα με την Πολωνική Επιτροπή Κοινωνικής Βοήθειας, μερικοί «φοβούνται την πειθαρχία και τους κανόνες που επιβάλλονται στους ξενώνες» και απορρίπτουν την παρεχόμενη βοήθεια. Λόγου χάρη, όσοι ζουν σε άσυλα για άστεγους αναμένεται να εργάζονται και να απέχουν από αλκοόλ και ναρκωτικά. Δεν είναι όλοι πρόθυμοι να συμμορφωθούν με αυτό. Ως αποτέλεσμα, ανάλογα με την εποχή του έτους, μπορεί κανείς να δει άστεγους να κοιμούνται σε σταθμούς τρένων, σκαλιά και υπόγεια, καθώς και σε  παγκάκια πάρκων, κάτω από γέφυρες και σε βιομηχανικές περιοχές. Παρόμοιες σκηνές επαναλαμβάνονται σε όλο τον κόσμο.

Ένα βιβλίο γύρω από αυτό το θέμα απαριθμεί πολλούς παράγοντες που συμβάλλουν στην έλλειψη στέγης στην Πολωνία. Ανάμεσά τους είναι η απώλεια της εργασίας, τα χρέη και τα οικογενειακά προβλήματα. Υπάρχει έλλειψη στέγης για ηλικιωμένους, αναπήρους και ανθρώπους που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV. Πολλοί άστεγοι έχουν ψυχικά και σωματικά προβλήματα ή προβλήματα εθισμών, ιδιαίτερα με τον αλκοολισμό. Η πλειονότητα των άστεγων γυναικών έχουν αφήσει​—ή έχουν φύγει κρυφά από—​τους συζύγους τους, έχουν εκδιωχθεί από το σπίτι τους ή έχουν ιστορικό πορνείας. Φαίνεται ότι πίσω από κάθε περίπτωση υπάρχει και μια θλιβερή ιστορία.

Θύματα των Περιστάσεων

Η Στανισλάβα Γκολινόφσκα, ειδική σε κοινωνικοοικονομικά θέματα, λέει: «Εδώ [στην Πολωνία] δεν υπάρχει γνήσια περίπτωση άστεγου που βρίσκεται σε αυτή τη θέση λόγω επιλογής. . . . Αντίθετα, η έλλειψη στέγης οφείλεται σε διάφορες αποτυχίες στη ζωή, οι οποίες έχουν οδηγήσει σε κατάρρευση και απώλεια της θέλησης για ζωή». Η έλλειψη στέγης φαίνεται πως πλήττει ανθρώπους οι οποίοι, για διάφορους λόγους, νιώθουν ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους. Μερικοί, για παράδειγμα, έχουν βγει από τη φυλακή, μόνο και μόνο για να βρουν το σπίτι τους ρημαγμένο από βάνδαλους. Άλλοι έχουν υποστεί έξωση. Πολλοί έχουν χάσει τη στέγη τους εξαιτίας φυσικών καταστροφών. b

Μια μελέτη έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί άστεγοι που ρωτήθηκαν στην Πολωνία ανήκαν σε κάποια οικογένεια και ζούσαν με το γαμήλιο σύντροφό τους, αν και συχνά υπήρχαν προβλήματα στην οικογένεια. Οι περισσότεροι εκδιώχθηκαν από το σπίτι τους ή αναγκάστηκαν να φύγουν εξαιτίας τεράστιων δυσκολιών. Μόνο το 14 τοις εκατό αποφάσισε αυτόβουλα να φύγει.

Μερικοί, αφού μείνουν κάποιο διάστημα σε ξενώνα, μπορούν να γίνουν και πάλι αυτόνομοι και να βρουν δικό τους μέρος για να μείνουν. Για άλλους, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Αυτοί, εν μέρει λόγω ψυχικών ή σωματικών ασθενειών, χρήσης ουσιών, έλλειψης κινήτρων για εργασία, κακών συνηθειών εργασίας, έλλειψης επαρκούς εκπαίδευσης  ή ενός συνδυασμού παραγόντων, γίνονται άστεγοι σε μόνιμη βάση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου το 30 τοις εκατό των αστέγων εντάσσονται κατά διαστήματα στο «σύστημα αστέγων», όπως το αποκαλεί κάποιος μη κερδοσκοπικός οργανισμός​—ένα σύστημα που περιλαμβάνει ξενώνες, νοσοκομεία και, δυστυχώς, φυλακές. Οι εξαρτώμενοι σε χρόνια βάση από αυτό το σύστημα λέγεται ότι απορροφούν ως και το 90 τοις εκατό των εθνικών πόρων που διοχετεύονται στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος.

Βοήθεια για τους Άστεγους;

Μερικοί ξενώνες προσφέρουν υπηρεσίες που έχουν σκοπό να βοηθήσουν τους άστεγους να απεμπλακούν από την κατάστασή τους. Στα άτομα αυτά μπορεί να δοθεί βοήθεια ώστε να λάβουν κρατικά επιδόματα, οικονομική ενίσχυση από άλλες πηγές, νομική βοήθεια, υποστήριξη για αποκατάσταση των σχέσεων με την οικογένειά τους ή η ευκαιρία να αναπτύξουν κάποιες βασικές ικανότητες. Κέντρα για νέους στο Λονδίνο προσφέρουν συμβουλές για διατροφή, μαγείρεμα, υγιέστερους τρόπους ζωής και εξεύρεση εργασίας. Η παροχή συμβουλών στοχεύει στο να ενισχύσει τον αυτοσεβασμό και τα κίνητρα και να βοηθήσει τα άτομα να αποκτήσουν περισσότερη ανεξαρτησία ώστε να μπορέσουν να βρουν και να διατηρήσουν ένα δικό τους σπίτι. Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι σίγουρα αξιέπαινες.

Ωστόσο, οι ξενώνες δεν παρέχουν πάντα στους άστεγους τη βοήθεια που οι ίδιοι πιστεύουν πως χρειάζονται περισσότερο. Ο Γιάτσεκ, ένας άστεγος στη Βαρσοβία, εξηγεί ότι η ζωή στους ξενώνες δεν εξοπλίζει τους τροφίμους έτσι ώστε να τα βγάζουν πέρα με τον έξω κόσμο. Πιστεύει ότι οι τρόφιμοι, καθώς συναναστρέφονται και συζητούν σχεδόν αποκλειστικά μεταξύ τους, τείνουν να διαμορφώνουν «έναν διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης». Ο ίδιος λέει: «Ο ξενώνας που μας απομονώνει από τον έξω κόσμο γίνεται σαν ίδρυμα ανηλίκων για ενηλίκους». Κατά την άποψή του, πολλοί τρόφιμοι έχουν «διαταραγμένες διάνοιες».

Σύμφωνα με μια πολωνική έρευνα, η μοναξιά είναι το πιο οδυνηρό συναίσθημα που  αντιμετωπίζουν οι άστεγοι. Ως αποτέλεσμα των οικονομικών τους προβλημάτων και της χαμηλής κοινωνικής τους θέσης, οι άστεγοι τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους άχρηστο. Μερικοί στρέφονται στο αλκοόλ. Ο Γιάτσεκ λέει: «Πολλοί από εμάς, μη βλέποντας ελπίδα αλλαγής, χάνουμε σιγά σιγά την πεποίθησή μας ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι για να βελτιώσουμε τη δυσχερή μας θέση». Ντρέπονται για την εμφάνισή τους, τη φτώχεια τους και την απελπιστική τους κατάσταση καθώς και για αυτό καθαυτό το γεγονός ότι είναι άστεγοι.

«Είτε μιλάμε για τους κατοίκους των πεζοδρομίων στη Βομβάη και στην Καλκούτα είτε για τους ρακένδυτους ανθρώπους που κοιμούνται στους δρόμους του Λονδίνου είτε για τα Παιδιά του Δρόμου στη Βραζιλία», λέει ο Φράνσις Τζέγκεντι, ειδικός σε θέματα πληθυσμού, «η κατάσταση των αστέγων είναι πολύ δυσάρεστη και θλιβερή όταν τη σκέφτεται κανείς, πολύ περισσότερο όταν τη ζει». Στη συνέχεια, προσθέτει: «Όποια και αν είναι η αιτία ή οι αιτίες αυτού του φαινομένου, το ερώτημα που παραμένει είναι γιατί ένας κόσμος με όλο τον πλούτο και τη σοφία του, καθώς και τα τεχνολογικά επιτεύγματά του, μοιάζει ανίκανος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της έλλειψης στέγης;»

Είναι προφανές ότι όλοι οι άστεγοι χρειάζονται βοήθεια​—όχι μόνο σωματική, αλλά και εκείνη που θα μπορέσει να απαλύνει την καρδιά τους και να τονώσει το ηθικό τους. Αυτή η βοήθεια μπορεί να τους δώσει τη δύναμη να αντιμετωπίσουν και να υπερνικήσουν πολλά από τα προβλήματα που συμβάλλουν στην έλλειψη στέγης. Αλλά πού μπορούν να βρουν οι άστεγοι τέτοια βοήθεια; Και ποια ελπίδα υπάρχει να εξαλειφθεί κάποτε η τραγωδία της έλλειψης στέγης;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 6]

Τα Αποτελέσματα της Απόλυτης Φτώχειας

Εκατοντάδες χιλιάδες ζουν στους δρόμους των πόλεων της Ινδίας. Σύμφωνα με παλιότερες εκτιμήσεις, υπάρχουν περίπου 250.000 κάτοικοι των πεζοδρομίων στη Βομβάη και μόνο. Το μοναδικό τους καταφύγιο ίσως είναι ένας μουσαμάς στερεωμένος ανάμεσα σε πασσάλους και σε γειτονικά κτίρια. Γιατί ζουν εδώ και όχι σε σπίτια που είναι σχετικά φτηνά κοντά στα περίχωρα της πόλης; Επειδή εργάζονται​—ως μικροπωλητές, πλανόδιοι έμποροι, οδηγοί χειραμαξών ή ρακοσυλλέκτες—​κοντά στο κέντρο της πόλης. «Δεν έχουν άλλη επιλογή», λέει το βιβλίο Μέθοδοι για την Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης. «Η φτώχεια τούς αναγκάζει να μη δίνουν για ενοίκιο τίποτα το οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για φαγητό».

Περίπου 2.300 άντρες, γυναίκες και παιδιά ζουν στο Σταθμό Παρκ του Γιοχάνεσμπουργκ, στη Νότια Αφρική. Κοιμούνται σε ανοιχτές σιδηροδρομικές αποβάθρες, χρησιμοποιώντας για κρεβάτι κουρέλια από κουβέρτες, ή σε παράγκες από χαρτόνι. Οι περισσότεροι είναι άνεργοι και έχουν χάσει την ελπίδα ότι θα βρουν εργασία. Χιλιάδες άνθρωποι ζουν με παρόμοιο τρόπο σε όλη την πόλη. Δεν έχουν ούτε νερό ούτε τουαλέτα ούτε ηλεκτρικό ρεύμα. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, οι ασθένειες εξαπλώνονται γρήγορα.

Ο λόγος για τον οποίο δεν έχουν στέγη οι συγκεκριμένες δύο ομάδες ανθρώπων και πολλοί άλλοι σαν αυτούς είναι απλός​—η απόλυτη φτώχεια.

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 7]

Αποτυχίες της Σύγχρονης Κοινωνίας

Το βιβλίο Μέθοδοι για την Αντιμετώπιση της Έλλειψης Στέγης, μια έκδοση του Κέντρου των Ηνωμένων Εθνών για τους Ανθρώπινους Οικισμούς, προσδιορίζει ορισμένες ελλείψεις του υπάρχοντος κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού συστήματος όσον αφορά τη στέγαση για όλους. Ανάμεσά τους είναι οι εξής:

● «Το κύριο ζήτημα σε σχέση με την έλλειψη στέγης παραμένει το ότι οι κυβερνήσεις δεν είναι σε θέση να αφιερώσουν σημαντικούς πόρους με σκοπό την πλήρη υλοποίηση του δικαιώματος για επαρκή στέγαση».

● «Η ύπαρξη άτοπων διατάξεων και αναποτελεσματικών συστημάτων σχεδιασμού μπορεί . . . να προκαλέσει χάος όσον αφορά την παροχή στέγης για την πλειονότητα των φτωχών».

● «Η έλλειψη στέγης είναι ένδειξη άνισης κατανομής των πόρων για τα έξοδα στέγασης και των αντίστοιχων αγαθών στην κοινωνία».

● «Η κρίση της έλλειψης στέγης είναι το αποκορύφωμα μιας πολιτικής η οποία έχει είτε αγνοήσει είτε υποβαθμίσει το δυσμενή αντίκτυπο των οικονομικών αλλαγών, την έλλειψη οικονομικά προσιτής στέγης, την αυξανόμενη χρήση ναρκωτικών και άλλα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας που επηρεάζουν τα πιο ευπαθή μέλη της . . . κοινωνίας».

● «Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για προσαρμογές στην εκπαίδευση των ειδικών που ασχολούνται με τις πιο ευπαθείς ομάδες. Οι άστεγοι, ιδιαίτερα τα παιδιά του δρόμου, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μη αξιοποιημένο κεφάλαιο το οποίο όμως έχει δυνατότητες αντί να θεωρούνται βάρος για την κοινωνία».

[Εικόνα]

Μητέρα ζητιανεύει μαζί με τις δύο κόρες της, Μεξικό

[Ευχαριστίες]

© Mark Henley/​Panos Pictures

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Πρώην σιδηροδρομικός σταθμός μετατράπηκε σε άσυλο για άστεγους στην Πρετόρια, Νότια Αφρική

[Ευχαριστίες]

© Dieter Telemans/Panos Pictures

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 4]

Left: © Gerd Ludwig/Visum/Panos Pictures; inset: © Mikkel Ostergaard/​Panos Pictures; right: © Mark Henley/​Panos Pictures