Γρίπη​—Τι Γνωρίζουμε Τώρα

ΕΙΜΑΣΤΕ στο έτος 1997. Κάποιος επιστήμονας βρίσκεται στο Μπρέβιγκ, ένα μικρό χωριό Εσκιμώων στην παγωμένη τούνδρα της χερσονήσου Σούαρντ, στην Αλάσκα. Μπροστά του έχει το σώμα μιας νεαρής το οποίο ξέθαψε μαζί με τέσσερις Εσκιμώους από το μόνιμα παγωμένο έδαφος. Η κοπέλα είχε πέσει θύμα της γρίπης το 1918 και ήταν εκεί, παγωμένη, από τότε.

Τι καλό μπορεί να προκύψει από την εξέτασή της τώρα; Ο επιστήμονας ελπίζει ότι ο παράγοντας που προκάλεσε τη γρίπη βρίσκεται ακόμη στους πνεύμονές της και ότι, με εξελιγμένες μεθόδους γενετικής ανάλυσης, μπορεί να απομονωθεί και να αναγνωριστεί. Γιατί ενδέχεται να αποδειχτεί χρήσιμη αυτή η γνώση; Για να απαντήσουμε, πρέπει να καταλάβουμε λίγο περισσότερα πράγματα σχετικά με το πώς δρουν οι ιοί και τι τους κάνει τόσο επικίνδυνους.

Ιός που Μπορεί να Αποβεί Θανατηφόρος

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γρίπη προκαλείται από ιό και ότι μπορεί να μεταδοθεί από άτομο σε άτομο μέσω αναπνευστικών εκκρίσεων οι οποίες αποβάλλονται με το βήχα, το φτάρνισμα και την ομιλία. Υπάρχει σε όλο τον κόσμο, ακόμη και στις τροπικές περιοχές, όπου μπορεί να εμφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή του έτους. Στο Βόρειο Ημισφαίριο, η εποχή της γρίπης είναι από το Νοέμβριο ως το Μάρτιο, και στο Νότιο Ημισφαίριο από τον Απρίλιο ως το Σεπτέμβριο.

Ο πιο επικίνδυνος τύπος ιού γρίπης, η γρίπη τύπου Α, είναι μικρός σε μέγεθος σε σύγκριση με πολλούς ιούς. Είναι συνήθως σφαιρικός, και έχει προεξοχές στην επιφάνειά του. Όταν αυτός ο ιός μεταδοθεί σε ένα ανθρώπινο κύτταρο, αναπαράγεται τόσο γρήγορα ώστε συχνά, μέσα σε δέκα ώρες περίπου, ένα πλήθος από 100.000 ως ένα εκατομμύριο νέα «αντίγραφα» του ιού της γρίπης ξεχύνονται μέσα από το κύτταρο.

Το τρομακτικό χαρακτηριστικό αυτού του απλού οργανισμού είναι η ικανότητα που έχει να μεταβάλλεται αμέσως. Λόγω του ότι ο ιός αναπαράγεται ταχύτατα (πολύ πιο γρήγορα από τον ιό HIV), τα πολλά «αντίγραφά» του δεν είναι πανομοιότυπα. Μερικά είναι όσο διαφορετικά χρειάζεται προκειμένου να μην τα εντοπίζει το ανοσολογικό σύστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αντιμετωπίζουμε διαφορετικούς ιούς γρίπης κάθε χρόνο, οι οποίοι φέρνουν στο προσκήνιο μια νέα σειρά αντιγόνων​—ουσίες που θέτουν σε δοκιμή την ανοσία μας. Αν το αντιγόνο αλλάξει αρκετά, το ανοσολογικό μας σύστημα έχει μειωμένες δυνατότητες άμυνας και υπάρχει κίνδυνος πανδημίας.

Επιπλέον, οι ιοί της γρίπης μεταδίδονται επίσης σε ζώα, και εκεί έγκειται άλλο ένα πρόβλημα για τους ανθρώπους. Όπως πιστεύεται, ο χοίρος μπορεί να είναι ξενιστής ιών οι οποίοι μεταδίδονται σε πτηνά όπως κοτόπουλα και πάπιες. Αλλά ίσως να  είναι και ξενιστής άλλων ιών που μεταδίδονται σε ανθρώπους.

Επομένως, αν ένας χοίρος μολυνθεί και από τους δύο τύπους ιών​—το είδος που μεταδίδεται στα ζώα και το άλλο είδος που είναι κοινό στους ανθρώπους—τα γονίδια των δύο στελεχών είναι δυνατόν να αναμειχθούν. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα εντελώς καινούριο στέλεχος του ιού της γρίπης, στο οποίο οι άνθρωποι δεν έχουν ανοσία. Μερικοί πιστεύουν ότι οι αγροτικές κοινωνίες όπου πτηνά, χοίροι και άνθρωποι ζουν κοντά μεταξύ τους​—όπως γίνεται συνήθως στην Ασία, λόγου χάρη—​είναι πιθανές πηγές νέων στελεχών του ιού της γρίπης.

Γιατί Έγινε Τόσο Μολυσματικός;

Το ερώτημα είναι: Τι μπορεί να έκανε τον ιό της γρίπης της περιόδου 1918-1919 να μετατραπεί σε φονική πνευμονία πλήττοντας νεαρά άτομα; Αν και κανένας ζωντανός ιός δεν έχει απομείνει από εκείνη την εποχή, οι επιστήμονες πιστεύουν εδώ και καιρό ότι, αν μπορούσαν να βρουν ένα παγωμένο δείγμα του, ίσως να είχαν τη δυνατότητα να απομονώσουν ανέπαφο RNA και να ανακαλύψουν τι ήταν αυτό που έκανε εκείνο το στέλεχος τόσο θανατηφόρο. Μάλιστα, μέχρι ενός σημείου τα έχουν καταφέρει.

Χάρη στο παγωμένο δείγμα από την Αλάσκα που περιγράφτηκε στην εισαγωγή αυτού του άρθρου, μια ομάδα επιστημόνων μπόρεσε να προσδιορίσει και να καθορίσει την αλληλουχία των περισσότερων γονιδίων του ιού της γρίπης της περιόδου 1918-1919. Ωστόσο, οι επιστήμονες δεν έχουν κατανοήσει ακόμη τι έκανε εκείνη τη γρίπη τόσο φονική. Προφανώς, όμως, αυτό το στέλεχος ήταν συγγενικό ενός ιού της γρίπης ο οποίος μεταδίδεται τόσο στους χοίρους όσο και στα πουλιά.

Θα Μπορούσε να Επανεμφανιστεί;

Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, το ερώτημα δεν είναι αν ένας τέτοιος επιθετικός ιός γρίπης θα επιστρέψει αλλά πότε και πώς θα επιστρέψει. Μάλιστα, ορισμένοι αναμένουν ένα καινούριο σημαντικό ξέσπασμα γρίπης κάθε 11 περίπου χρόνια και ένα δριμύ ξέσπασμα σχεδόν κάθε 30 χρόνια. Σύμφωνα με αυτές τις προβλέψεις, η ανθρωπότητα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας ακόμη πανδημίας.

Το ιατρικό περιοδικό Βαξίν (Vaccine) ανέφερε το 2003: «Έχουν περάσει 35 χρόνια από την τελευταία πανδημία γρίπης, και το μεγαλύτερο μεσοδιάστημα μεταξύ δύο πανδημιών που έχει καταγραφεί με βεβαιότητα είναι 39 χρόνια». Το άρθρο συνέχιζε: «Ο ιός της πανδημίας ίσως να εμφανιστεί στην Κίνα ή σε μια γειτονική της χώρα και μπορεί να περιλαμβάνει  επιφανειακά αντιγόνα ή μολυσματικούς παράγοντες που προέρχονται από ιούς γρίπης των ζώων».

Το άρθρο του περιοδικού προέβλεπε σχετικά με τον ιό: «Θα εξαπλωθεί ταχύτατα σε όλο τον κόσμο. Θα εμφανιστούν αλλεπάλληλα κύματα μόλυνσης. Θα νοσήσει μεγάλος αριθμός ατόμων κάθε ηλικίας και θα υπάρξει εκτεταμένη αποδιοργάνωση στις κοινωνικές και στις οικονομικές δραστηριότητες όλων των χωρών. Η θνησιμότητα θα είναι μεγάλη στις περισσότερες αν όχι σε όλες τις ηλικίες. Τα συστήματα υγείας, ακόμη και στις πιο αναπτυγμένες οικονομικά χώρες, είναι απίθανο να μπορέσουν να ανταποκριθούν επαρκώς στην ανάγκη για περίθαλψη».

Πόσο ανησυχητικό είναι ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Ο Τζον Μ. Μπάρι, συγγραφέας του βιβλίου Η Μεγάλη Γρίπη (The Great Influenza), κάνει την εξής εκτίμηση: «Ένας τρομοκράτης με πυρηνικό όπλο είναι ο εφιάλτης κάθε πολιτικού. Μια νέα πανδημία γρίπης θα πρέπει επίσης να θεωρείται εφιάλτης».

Ποιες Θεραπευτικές Αγωγές Είναι Διαθέσιμες;

Ίσως ρωτήσετε: “Δεν υπάρχουν σήμερα αποτελεσματικές θεραπευτικές αγωγές;” Η απάντηση περιλαμβάνει και καλά και άσχημα νέα. Τα αντιβιοτικά μπορούν να μειώσουν τη θνησιμότητα από δευτεροπαθείς βακτηριακές πνευμονίες, ενώ ορισμένες φαρμακευτικές αγωγές είναι αποτελεσματικές εναντίον μερικών στελεχών του ιού της γρίπης. Υπάρχουν εμβόλια τα οποία μπορούν να αποδειχτούν υποβοηθητικά στην καταπολέμηση κάποιου ιού γρίπης αν προσδιοριστούν τα ακριβή στελέχη του και αν μπορούν τα εμβόλια να παραχθούν εγκαίρως. Αυτά είναι τα καλά νέα. Ποια είναι τα άσχημα νέα;

Η ιστορία των εμβολιασμών κατά της γρίπης​—από την κακή κατάληξη του επεισοδίου της γρίπης των χοίρων το 1976 μέχρι την έλλειψη παραγωγής το 2004—​είναι αμαυρωμένη. Μολονότι η ιατρική επιστήμη έχει επιτύχει σημαντικά επιτεύγματα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έπειτα, οι γιατροί εξακολουθούν να μη γνωρίζουν πώς να θεραπεύσουν έναν πανίσχυρο ιό.

Έτσι λοιπόν, εγείρεται το ανησυχητικό ερώτημα: Θα μπορούσαν να ξανασυμβούν όσα έγιναν την περίοδο 1918-1919; Προσέξτε τι αναφέρει κάποιο έντυπο του Εθνικού Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών του Λονδίνου: «Από μερικές απόψεις, οι συνθήκες είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούσαν το 1918: Υπάρχει τεράστιος όγκος διεθνών ταξιδιών χάρη στη βελτίωση των μεταφορών, υπάρχουν αρκετές εμπόλεμες ζώνες με τα σύμφυτα προβλήματα υποσιτισμού και κακής υγιεινής, ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει φτάσει τα εξίμισι δισεκατομμύρια και το μεγαλύτερο ποσοστό του ζει σε αστικές περιοχές, πολλές από τις οποίες έχουν φθίνουσα υποδομή όσον αφορά τη διαχείριση απορριμμάτων».

Ένας αναγνωρισμένος ειδικός από τις ΗΠΑ καταλήγει: «Για να το πούμε απλά, κάθε χρόνο ερχόμαστε όλο και πιο κοντά στην επόμενη πανδημία». Μήπως, όμως, όλα αυτά σημαίνουν ότι το μέλλον είναι σκοτεινό, ακόμη και απελπιστικό; Όχι!

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Νέα στελέχη του ιού της γρίπης μπορούν να εμφανιστούν σε αγροτικές κοινωνίες

[Ευχαριστίες]

BAY ISMOYO/​AFP/​Getty Images

[Εικόνα στη σελίδα 8, 9]

Ιός γρίπης τύπου Α

[Ευχαριστίες]

© Science Source/​Photo Researchers, Inc

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Ερευνητές έχουν εξετάσει δείγματα του ιού της περιόδου 1918-1919

[Ευχαριστίες]

© TOUHIG SION/CORBIS SYGMA