Η Χειρότερη Μάστιγα στην Ιστορία

ΤΟΝ Οκτώβριο του 1918 ο κόσμος ήταν ακόμη αναμειγμένος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μολονότι πλησίαζε ο τερματισμός των εχθροπραξιών, οι ειδήσεις εξακολουθούσαν να λογοκρίνονται. Επομένως, η Ισπανία, η οποία δεν είχε εμπλακεί στον πόλεμο, ήταν η μόνη που μπορούσε να αναφέρει ότι πολίτες πολλών χωρών αρρώσταιναν και πέθαιναν με ανησυχητικό ρυθμό. Λόγω αυτών των περιστάσεων δόθηκε σε εκείνη την ασθένεια το όνομα με το οποίο θα έμενε γνωστή για πάντα​—ισπανική γρίπη.

Η πανδημία ξεκίνησε το Μάρτιο του 1918. a Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι αφετηρία της ήταν η πολιτεία Κάνσας, στις ΗΠΑ. Προφανώς από εκεί εξαπλώθηκε στη Γαλλία όταν έφτασαν σε αυτήν στρατιώτες των ΗΠΑ. Έπειτα από μια αιφνίδια αύξηση των θανάτων από γρίπη, τον Ιούλιο του 1918 φάνηκε ότι τα χειρότερα είχαν περάσει. Οι γιατροί δεν ήξεραν ότι εκείνη την εποχή η πανδημία απλώς ανακτούσε δυνάμεις για να γίνει ακόμη πιο φονική.

Όταν τερματίστηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, στις 11 Νοεμβρίου 1918, ο κόσμος χάρηκε. Η ειρωνεία είναι ότι σχεδόν την ίδια στιγμή ξεσπούσε επιδημία σε όλη τη γη. Επρόκειτο για έναν φοβερό φονιά που είχε γίνει τώρα το πρώτο θέμα στις ειδήσεις όλου του κόσμου. Λίγοι από εκείνους που ζούσαν τότε δεν επηρεάστηκαν, και όλοι οι άνθρωποι φοβούνταν. Μια αξιόπιστη πηγή στο θέμα της γρίπης σχολίασε: «Η αναμενόμενη διάρκεια ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώθηκε κατά 10 και πλέον χρόνια το 1918». Πώς διέφερε αυτή η επιδημία από άλλες;

 Μοναδική Επιδημία

Μια από τις πιο ανησυχητικές διαφορές ήταν ότι αυτή η γρίπη έπληττε ακαριαία. Πόσο ακαριαία; Στο βιβλίο Η Μεγάλη Γρίπη (The Great Influenza), το οποίο εξέδωσε πρόσφατα ο συγγραφέας Τζον Μ. Μπάρι, παρατίθεται ένα γραπτό ντοκουμέντο αυτής της εμπειρίας: «Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, κάποιος άντρας ζήτησε με πολύ φυσιολογικό τόνο φωνής μια πληροφορία από τον φοιτητή ιατρικής Σίρο Βιέρα Ντα Κούνια, ο οποίος περίμενε το λεωφορείο, και έπειτα έπεσε κάτω νεκρός. Στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, όταν ο Τσαρλς Λιούις πήρε το λεωφορείο για μια διαδρομή [πέντε χιλιομέτρων] μέχρι το σπίτι του, ο εισπράκτορας κατέρρευσε και πέθανε. Μέσα στα επόμενα [πέντε χιλιόμετρα] έξι άνθρωποι που επέβαιναν στο λεωφορείο πέθαναν, μεταξύ των οποίων και ο οδηγός». Όλοι πέθαναν από τη γρίπη.

Έπειτα ήταν ο φόβος​—φόβος για το άγνωστο. Η επιστήμη δεν είχε απαντήσεις για την αιτία της ασθένειας ή για το πώς ακριβώς εξαπλωνόταν αυτή. Επιβλήθηκαν μέτρα για τη δημόσια υγεία: τα λιμάνια μπήκαν σε καραντίνα, οι κινηματογραφικές αίθουσες, οι ναοί και άλλοι χώροι συνάθροισης κοινού έκλεισαν. Στο Σαν Φρανσίσκο, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, λόγου χάρη, οι αρχές διέταξαν όλους τους πολίτες να φορούν μάσκες από γάζα. Οποιοσδήποτε πιανόταν σε δημόσιο χώρο να μη φοράει μάσκα αντιμετώπιζε πρόστιμο ή φυλάκιση. Αλλά τίποτα δεν φαινόταν να βοηθάει. Τέτοιου είδους μέτρα ήταν απλώς πολύ ανεπαρκή και αργοπορημένα.

Υπήρχε επίσης φόβος επειδή η γρίπη χτυπούσε αδιακρίτως. Για λόγους που ακόμη παραμένουν αδιευκρίνιστοι, η πανδημία του 1919 δεν έπληξε κυρίως τους ηλικιωμένους. Έπληξε υγιείς, νέους  ανθρώπους και τους σκότωσε. Η πλειονότητα εκείνων που πέθαναν από την ισπανική γρίπη ήταν μεταξύ 20 και 40 χρονών.

Επιπλέον, επρόκειτο πράγματι για μια παγκόσμια επιδημία η οποία επεκτάθηκε ακόμη και στα τροπικά νησιά. Η γρίπη έφτασε στις Δυτικές Σαμόα (γνωστές σήμερα ως Σαμόα) μέσω κάποιου πλοίου στις 7 Νοεμβρίου 1918, και μέσα σε δύο μήνες το 20 περίπου τοις εκατό των 38.302 κατοίκων πέθανε. Όλες οι μεγάλες χώρες του κόσμου επηρεάστηκαν δραματικά!

Επίσης, αυτή η μάστιγα προσέλαβε τεράστιες διαστάσεις. Για παράδειγμα, η ασθένεια έπληξε νωρίς και δριμύτατα τη Φιλαδέλφεια, στην Πενσυλβανία των ΗΠΑ. Στα μέσα Οκτωβρίου του 1918, σημειώθηκε σοβαρή έλλειψη σε φέρετρα. «Κάποιος κατασκευαστής είπε ότι θα μπορούσε να πουλήσει 5.000 φέρετρα μέσα σε δύο ώρες, αν τα είχε. Μερικές φορές στο νεκροτομείο της πόλης υπήρχαν δέκα φορές περισσότερα πτώματα από τα διαθέσιμα φέρετρα», λέει ο ιστορικός Άλφρεντ Γ. Κρόσμπι.

Σε σχετικά μικρό διάστημα, η γρίπη είχε σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους από οποιαδήποτε άλλη πανδημία τέτοιου είδους στην ανθρώπινη ιστορία. Ένας μέσος υπολογισμός των θανάτων παγκοσμίως ήταν 21 εκατομμύρια, αλλά κάποιοι ειδικοί λένε τώρα ότι αυτός ο αριθμός είναι μικρός. Μερικοί επιδημιολόγοι πιθανολογούν σήμερα ότι το τίμημα σε ανθρώπινες ζωές ανέρχεται σε 50 εκατομμύρια ή ίσως ακόμη και 100 εκατομμύρια! Ο Μπάρι, ο οποίος αναφέρθηκε νωρίτερα, επισημαίνει: «Η γρίπη σκότωσε περισσότερους ανθρώπους μέσα σε έναν χρόνο από όσους σκότωσε μέσα σε έναν αιώνα ο Μαύρος Θάνατος το Μεσαίωνα. Σκότωσε περισσότερους ανθρώπους σε είκοσι τέσσερις εβδομάδες από όσους έχει σκοτώσει το AIDS σε είκοσι τέσσερα χρόνια».

Αν και φαίνεται απίστευτο, από την ισπανική γρίπη πέθαναν περισσότεροι Αμερικανοί μέσα σε έναν περίπου χρόνο από όσους πέθαναν στα πεδία των μαχών και στους δύο παγκόσμιους πολέμους μαζί. Η συγγραφέας Τζίνα Κολάτα εξηγεί: «Αν εμφανιζόταν σήμερα μια τέτοια μάστιγα, σκοτώνοντας ένα ανάλογο τμήμα του πληθυσμού των ΗΠΑ, θα πέθαιναν 1,5 εκατομμύριο Αμερικανοί, αριθμός μεγαλύτερος από αυτούς που έχασαν συνολικά τη ζωή τους σε έναν μόνο χρόνο από καρδιοπάθειες, καρκίνο, εγκεφαλικά, χρόνιες πνευμονικές παθήσεις, AIDS και τη νόσο του Αλτσχάιμερ».

Συνοπτικά, η ισπανική γρίπη ήταν η πιο καταστροφική πανδημία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ποια βοήθεια μπόρεσε να δώσει η επιστήμη;

Όταν η Επιστήμη Αποδείχτηκε Ανίκανη να Βοηθήσει

Όταν ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν φανερό ότι η ιατρική επιστήμη είχε κάνει μεγάλα άλματα για την καταπολέμηση των ασθενειών. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι γιατροί ήταν πολύ ικανοποιημένοι για το ότι είχαν καταφέρει να μειώσουν τις επιπτώσεις των μολυσματικών ασθενειών. Εκείνη την εποχή, το περιοδικό Δε Λέιντις Χόουμ Τζέρναλ (The Ladies Home Journal) δήλωνε ότι τα αμερικανικά σπίτια δεν χρειάζονταν πια ένα δωμάτιο για να βάζουν τους νεκρούς πριν από την ταφή ώστε να τους βλέπουν οι συγγενείς και οι φίλοι. Πρότεινε να χρησιμοποιούνται στο εξής τέτοιοι χώροι ως σαλόνια. Τότε, όμως, εμφανίστηκε η ισπανική γρίπη, και η ιατρική επιστήμη αποδείχτηκε σχεδόν τελείως ανίκανη να βοηθήσει.

Ο Κρόσμπι γράφει: «Το 1918, όλοι οι γιατροί είχαν μερίδιο στη μεγαλύτερη αποτυχία της ιατρικής επιστήμης τον εικοστό αιώνα ή, αν πάρουμε ως κριτήριο τους ψυχρούς αριθμούς των νεκρών, όλων των εποχών». Προκειμένου να μην επιρριφθεί όλη η ευθύνη στην ιατρική, ο Μπάρι παρατηρεί: «Εκείνη την εποχή, οι επιστήμονες αντιλαμβάνονταν πλήρως το μέγεθος της απειλής, ήξεραν πώς να θεραπεύουν πολλές περιπτώσεις δευτεροπαθούς βακτηριακής πνευμονίας και έδιναν συμβουλές για τη δημόσια υγεία οι οποίες θα μπορούσαν να είχαν σώσει δεκάδες χιλιάδες Αμερικανούς. Οι πολιτικοί αγνόησαν αυτές τις συμβουλές».

Έτσι λοιπόν, τώρα, 85 περίπου χρόνια αργότερα, τι έχουμε μάθει σχετικά με αυτή την τρομερή πανδημία; Τι την προκάλεσε; Θα μπορούσε να επανεμφανιστεί; Αν συνέβαινε αυτό, θα μπορούσε να καταπολεμηθεί; Μερικές από τις απαντήσεις μπορεί να σας καταπλήξουν.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Η πλειονότητα εκείνων που πέθαναν από την ισπανική γρίπη ήταν μεταξύ 20 και 40 χρονών

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Σχολική τάξη το 1919, Κάνον Σίτι, Κολοράντο, ΗΠΑ

[Ευχαριστίες]

Courtesy, Colorado Historical Society, 10026787

[Εικόνα στη σελίδα 4, 5]

Αστυνομικός

[Ευχαριστίες]

Photo by Topical Press Agency/​Getty Images

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Παίκτες του μπέιζμπολ που φορούν προστατευτικές μάσκες

[Ευχαριστίες]

© Underwood & Underwood/CORBIS