Πώς Ήρθε στο Φως η Φωτογραφία

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΣΟΥΗΔΙΑ

Η ιστορία λέει ότι οι επισκέπτες του Ιταλού φυσικού Τζιαμπατίστα Ντέλα Πόρτα (1535;-1615) ήταν συγκλονισμένοι. Στον τοίχο μπροστά τους στριφογύριζαν ανάποδες εικόνες μικρών ανθρώπων. Πανικόβλητοι, οι θεατές βγήκαν τρέχοντας από το δωμάτιο. Ο Ντέλα Πόρτα πέρασε από δίκη κατηγορούμενος για μαγεία!

ΟΛΑ αυτά έγιναν γιατί προσπάθησε να διασκεδάσει τους φιλοξενούμενούς του παρουσιάζοντάς τους το σκοτεινό θάλαμο (camera obscura). Αν και η αρχή στην οποία βασίζεται η λειτουργία του θαλάμου είναι απλή, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Πώς λειτουργεί ο σκοτεινός θάλαμος;

Όταν εισέρχεται φως σε ένα σκοτεινό κουτί ή δωμάτιο μέσω μιας μικροσκοπικής οπής, στην επιφάνεια που βρίσκεται απέναντι από την οπή προβάλλεται μια ανεστραμμένη εικόνα όσων βρίσκονται απέξω. Οι φιλοξενούμενοι του Ντέλα Πόρτα δεν είδαν τίποτα άλλο από ηθοποιούς που έδιναν παράσταση έξω από το δωμάτιο. Ο σκοτεινός θάλαμος ήταν ο πρόδρομος της σύγχρονης φωτογραφικής μηχανής. Σήμερα,  εσείς πιθανόν να περιλαμβάνεστε στους εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν δική τους φωτογραφική μηχανή ή τουλάχιστον έχουν χρησιμοποιήσει την πολύ διαδεδομένη, φτηνή φωτογραφική μηχανή μιας χρήσης.

Ο σκοτεινός θάλαμος δεν ήταν κάτι το καινούριο ούτε την εποχή του Ντέλα Πόρτα. Ο Αριστοτέλης (384-322 Π.Κ.Χ.) διατύπωσε την αρχή στην οποία θα βασιζόταν αργότερα η λειτουργία της φωτογραφικής μηχανής. Ο Άραβας λόγιος του 10ου αιώνα Αλχάζεν περιέγραψε παραστατικά αυτή την αρχή, και ο ζωγράφος του 15ου αιώνα Λεονάρντο ντα Βίντσι έγραψε για αυτήν στα σημειωματάριά του. Η προσθήκη των φακών, το 16ο αιώνα, βελτίωσε την ακρίβεια της εικόνας στο σκοτεινό θάλαμο και πολλοί καλλιτέχνες τούς χρησιμοποιούσαν για να αποδίδουν με ακρίβεια την προοπτική και την κλίμακα. Αλλά παρά τις πολλές προσπάθειες, μέχρι το 19ο αιώνα δεν είχε κατασταθεί δυνατή η μόνιμη αποτύπωση των εικόνων που δημιουργούνταν.

Ο Πρώτος Φωτογράφος στον Κόσμο

Ο Γάλλος φυσικός Ζοζέφ-Νισεφόρ Νιέπς άρχισε πιθανότατα να ψάχνει τρόπους για να δημιουργήσει μόνιμες φωτογραφίες από το 1816 κιόλας. Αλλά η πραγματική του επιτυχία ήρθε όταν πειραματιζόταν με τη λιθογραφία και χρησιμοποίησε φωτοευαίσθητες ουσίες που ονομάζονται βιτουμένια της Ιουδαίας. Κάποια στιγμή, στα μέσα της δεκαετίας του 1820, τοποθέτησε μια πλάκα από κασσίτερο επιστρωμένη με βιτουμένιο σε σκοτεινό θάλαμο ο οποίος βρισκόταν μπροστά σε ένα παράθυρο με θέα το κτήμα του και την άφησε εκτεθειμένη επί οχτώ ώρες. Ακόμη και ο πιο άπειρος σημερινός ερασιτέχνης φωτογράφος δεν θα ήταν περήφανος από το αποτέλεσμα που απεικόνιζε θαμπά ένα κτίριο, ένα δέντρο και έναν αχυρώνα, αλλά ο Νιέπς είχε λόγο να είναι περήφανος. Η εικόνα του ήταν πιθανότατα η πρώτη μόνιμη φωτογραφία που είχε τραβηχτεί ποτέ!

Προκειμένου να βελτιώσει περισσότερο τη μέθοδό του, ο Νιέπς ξεκίνησε το 1829 μια συνεργασία με κάποιον δυναμικό επιχειρηματία ονόματι Λουί Νταγκέρ. Τα χρόνια μετά το θάνατο του Νιέπς το 1833, ο Νταγκέρ έκανε σημαντική πρόοδο. Χρησιμοποίησε ιωδιούχο άργυρο ως επίστρωση για τις χάλκινες πλάκες. Αυτή η ουσία αποδείχτηκε πιο φωτοευαίσθητη από το βιτουμένιο. Ανακάλυψε συμπτωματικά πως, όταν επεξεργαζόταν την πλάκα με ατμούς υδραργύρου μετά την έκθεσή της, εμφανιζόταν καθαρά μια λανθάνουσα εικόνα. Αυτό μείωνε δραστικά το χρόνο έκθεσης. Όταν ο Νταγκέρ ανακάλυψε αργότερα ότι εμποτίζοντας την πλάκα με διάλυμα κοινού αλατιού η εικόνα δεν σκούραινε καθώς περνούσε ο καιρός, η φωτογραφία ήταν έτοιμη να καταπλήξει τον κόσμο.

Παρουσιάζεται στο Κοινό

Όταν, το 1839, παρουσιάστηκε στο κοινό η εφεύρεση του Νταγκέρ, η λεγόμενη δαγεροτυπία, η ανταπόκριση ήταν συγκλονιστική. Ο μελετητής Χέλμουτ Γκερνσχάιμ γράφει στο βιβλίο του Η Ιστορία της Φωτογραφίας (The History of Photography): «Ίσως καμία άλλη εφεύρεση δεν σαγήνευσε ποτέ τη φαντασία του κοινού σε τέτοιον βαθμό και δεν κατέκτησε τον κόσμο με τέτοια αστραπιαία ταχύτητα όσο η δαγεροτυπία». Κάποιος αυτόπτης μάρτυρας της επίσημης παρουσίασης στο κοινό έγραψε: «Μία ώρα αργότερα, όλα τα καταστήματα οπτικών πολιορκούνταν αλλά οι καταστηματάρχες δεν μπορούσαν να βρουν αρκετά όργανα ώστε να ικανοποιήσουν τον ορμητικό στρατό των επίδοξων δαγεροτυπών. Λίγες μέρες αργότερα μπορούσες να δεις σε όλες τις πλατείες του Παρισιού σκοτεινούς θαλάμους με τρίποδα να έχουν ξεφυτρώσει μπροστά από ναούς και ανάκτορα. Όλοι οι φυσικοί, οι χημικοί και οι μορφωμένοι άνθρωποι της πρωτεύουσας γυάλιζαν επάργυρες πλάκες, ενώ ακόμη και οι εύποροι παντοπώλες αδυνατούσαν να αντισταθούν στην ευχαρίστηση που τους έφερνε το να θυσιάζουν στο βωμό της προόδου κάποιους από τους πόρους τους οι οποίοι εξατμίζονταν στο ιώδιο και χάνονταν στους ατμούς του υδραργύρου». Σύντομα, ο τύπος του Παρισιού ονόμασε την τρέλα δαγεροτυπομανία.

Η εξαιρετική ποιότητα των δαγεροτυπιών έκανε τον Βρετανό επιστήμονα Τζον Χέρσελ να γράψει: «Δεν θα ήταν υπερβολή να τις αποκαλέσουμε θαυματουργικές». Μερικοί μάλιστα απέδωσαν μαγικές δυνάμεις σε αυτή την εφεύρεση.

 Δεν καλοδέχτηκαν, όμως, όλοι τη νέα εφεύρεση. Το 1856 ο βασιλιάς της Νάπολης απαγόρευσε τη φωτογραφία, πιθανώς επειδή θεωρούνταν ότι σχετιζόταν με «το κακό μάτι». Ο Γάλλος ζωγράφος Πολ Ντελαρός όταν είδε μια δαγεροτυπία αναφώνησε: «Από σήμερα η ζωγραφική είναι νεκρή!» Η εφεύρεση προκάλεσε επίσης μεγάλη ανησυχία στους ζωγράφους οι οποίοι τη θεώρησαν απειλή για το βιοπορισμό τους. Κάποιος σχολιαστής εξέφρασε τους φόβους ορισμένων λέγοντας: «Η μεγάλη ομοιότητα της φωτογραφίας με την οπτική πραγματικότητα θα μπορούσε να αποδυναμώσει την αντίληψη του ατόμου για την ομορφιά». Επιπρόσθετα, οι φωτογραφικές εικόνες δέχονταν επικρίσεις ακόμη και για τον ωμό ρεαλισμό με τον οποίο γκρέμιζαν τις ψευδαισθήσεις που μπορεί να έτρεφε κάποιος για ομορφιά και νιάτα.

Νταγκέρ Εναντίον Τάλμποτ

Ο Γουίλιαμ Χένρι Φοξ Τάλμποτ, Άγγλος φυσικός, πίστευε ότι είχε εφεύρει εκείνος τη φωτογραφία και έτσι έμεινε εμβρόντητος από την ανακοίνωση της εφεύρεσης του Νταγκέρ. Ο Τάλμποτ τοποθετούσε σε σκοτεινό θάλαμο φύλλα χαρτιού επιστρωμένα με χλωριούχο άργυρο. Περνούσε με κερί το αρνητικό που προέκυπτε για να γίνει διάφανο, το τοποθετούσε πάνω σε άλλο επιστρωμένο χαρτί και έπειτα το εξέθετε στο φως του ήλιου παράγοντας έτσι μια θετική εικόνα.

Αν και η μέθοδος του Τάλμποτ είχε αρχικά πολύ μικρότερη απήχηση και ήταν κατώτερη σε ποιότητα, αποδείχτηκε ότι διέθετε καλύτερες προοπτικές. Έδινε τη δυνατότητα να γίνονται πολλαπλά αντίγραφα από ένα και μόνο αρνητικό, ενώ τα χάρτινα αντίγραφα ήταν φτηνότερα και πιο εύχρηστα σε σύγκριση με τις εύθραυστες δαγεροτυπίες. Η σύγχρονη φωτογραφία εξακολουθεί να βασίζεται στη μέθοδο του Τάλμποτ, ενώ η δαγεροτυπία, παρά την αρχική της απήχηση, περιήλθε σε αχρηστία.

Ο Νιέπς, ο Νταγκέρ και ο Τάλμποτ, όμως, δεν ήταν οι μόνοι διεκδικητές της πατρότητας της φωτογραφίας. Έπειτα από την ανακοίνωση του Νταγκέρ, το 1839, τουλάχιστον 24 άλλοι​—από τη Νορβηγία στο βορρά ως τη Βραζιλία στο νότο—​ισχυρίστηκαν ότι είχαν εφεύρει τη φωτογραφία.

Δραστικές Αλλαγές που Έφερε η Φωτογραφία

Ένας κοινωνικός μεταρρυθμιστής, ο Τζέικομπ Όγκουστ Ρέις, διέκρινε από νωρίς ότι η φωτογραφία ήταν χρυσή ευκαιρία για να φέρει στην προσοχή του κοινού τη φτώχεια και τα παθήματα. Το 1880 άρχισε να φωτογραφίζει τις φτωχογειτονιές της Πόλης της Νέας Υόρκης τη νύχτα καίγοντας σκόνη μαγνησίου σε ένα τηγάνι για να δημιουργήσει στιγμιαία λάμψη​—μέθοδος που δεν ήταν τελείως ακίνδυνη. Δύο φορές έβαλε φωτιά στο σπίτι στο οποίο εργαζόταν και μία φορά πήραν φωτιά τα ρούχα του. Λέγεται ότι οι φωτογραφίες του ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Πρόεδρος Θεόδωρος Ρούσβελτ έκανε αρκετές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις όταν εγκαταστάθηκε στο Λευκό Οίκο. Η πειστική δύναμη μιας σειράς φωτογραφιών με τοπία, από τον Γουίλιαμ Χένρι Τζάκσον, ώθησε επίσης το Κονγκρέσο των ΗΠΑ το 1872 να ανακηρύξει το Γέλοουστοουν εθνικό πάρκο, το πρώτο σε όλο τον κόσμο.

Προσιτή σε Όλους

Στα τέλη της δεκαετίας του 1880 πολλοί επίδοξοι φωτογράφοι δίσταζαν ακόμη να ασχοληθούν με τη φωτογραφία λόγω του κόστους και της πολυπλοκότητάς της. Αλλά το 1888, όταν ο Τζορτζ Ίστμαν εφεύρε την Κόντακ, μια φορητή εύχρηστη φωτογραφική μηχανή σε σχήμα κουτιού η οποία περιείχε εύκαμπτο φιλμ σε ρολό, ο δρόμος για την ερασιτεχνική φωτογραφία άνοιξε διάπλατα.

Όταν το φιλμ γέμιζε, ο πελάτης έστελνε ολόκληρη τη μηχανή στο εργοστάσιο. Εκεί επεξεργάζονταν το φιλμ, τοποθετούσαν καινούριο στη μηχανή και την έστελναν πίσω μαζί με τις εμφανισμένες φωτογραφίες​—όλα αυτά με σχετικά μικρό κόστος. Το σύνθημα: «Εσείς πατάτε το κουμπί, εμείς κάνουμε τα υπόλοιπα» δεν ήταν υπερβολή.

Η φωτογραφία είχε γίνει προσιτή σε όλους, και οι δισεκατομμύρια στάσεις που τραβιούνται κάθε χρόνο στη σημερινή εποχή δείχνουν ότι η αποδοχή της παραμένει αμείωτη. Και τώρα υπάρχουν ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές​—κάτι που κάνει ακόμη μεγαλύτερη τη δημοτικότητα της φωτογραφίας—​οι οποίες αποδίδουν μια εικόνα σε εκατομμύρια εικονοστοιχεία (πίξελ). Χρησιμοποιούν μια μικροσκοπική κάρτα μνήμης η οποία μπορεί να χωράει εκατοντάδες φωτογραφίες. Εκτυπώσεις υψηλής ποιότητας μπορούν να γίνουν ακόμη και στο σπίτι με τη χρήση κομπιούτερ και εκτυπωτή. Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι η φωτογραφία έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο.

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Πανοραμική δαγεροτυπία του Παρισιού, περ. 1845

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Αναπαραγωγή της πρώτης πιθανότατα φωτογραφίας, περ. 1826

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Σκίτσο σκοτεινού θαλάμου που χρησιμοποιούσαν πολλοί καλλιτέχνες

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Νιέπς

 [Εικόνες στη σελίδα 23]

Δαγεροτυπία του Λουί Νταγκέρ και η φωτογραφική του μηχανή, 1844

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Το στούντιο του Γουίλιαμ Τάλμποτ, περ. 1845, και οι φωτογραφικές του μηχανές

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Φωτογραφία του 1890 με τον Τζορτζ Ίστμαν να κρατάει μια φωτογραφική μηχανή Κόντακ Αρ. 2, και η μηχανή του Αρ. 1 με καρούλι για φιλμ

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Τοπίο από την περιοχή που σήμερα αποτελεί το Εθνικό Πάρκο Γέλοουστοουν, Γ. Χ. Τζάκσον, 1871

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Οι σύγχρονες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές απαθανατίζουν εικόνες μέσω εκατομμυρίων εικονοστοιχείων

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 20]

Panoramic of Paris: Photo by Bernard Hoffman/Time Life Pictures/Getty Images; Niepce’s photograph: Photo by Joseph Niepce/Getty Images; camera obscura: Culver Pictures

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 22]

Page 23: Talbot’s studio: Photo by William Henry Fox Talbot & Nicholaas Henneman/Getty Images; Talbot’s camera: Photo by Spencer Arnold/Getty Images; Kodak photo, Kodak camera, and Daguerre camera: Courtesy George Eastman House; Yellowstone: Library of Congress, Prints & Photographs Division, LC-USZ62-52482