Ιατρική των Μεταγγίσεων​—Είναι το Μέλλον της Ασφαλές;

«Η ιατρική των μεταγγίσεων θα εξακολουθήσει να μοιάζει κάπως σαν να περπατάει κανείς μέσα σε τροπικό βροχερό δάσος όπου, αν και τα γνωστά μονοπάτια είναι ευδιάκριτα, θα πρέπει να προχωράει προσεκτικά, ενώ καινούριες και αθέατες απειλές μπορεί να παραμονεύουν στην επόμενη γωνία για να παγιδέψουν τον ανυποψίαστο».​—Ίαν Μ. Φράνκλιν, καθηγητής της ιατρικής των μεταγγίσεων.

ΑΠΟ τότε που η παγκόσμια επιδημία του AIDS έστρεψε τον προβολέα στο αίμα τη δεκαετία του 1980, οι προσπάθειες για την εξάλειψη των “αθέατων απειλών” του αίματος εντάθηκαν. Εντούτοις, συνεχίζουν να υπάρχουν τεράστια εμπόδια. Τον Ιούνιο του 2005, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας παραδέχτηκε: «Το ενδεχόμενο να γίνει σε κάποιον ασφαλής μετάγγιση . . . ποικίλλει σε τεράστιο βαθμό από τη μια χώρα στην άλλη». Γιατί;

Σε πολλές χώρες δεν υπάρχουν κρατικά προγράμματα τα οποία να εξασφαλίζουν την τήρηση των κανόνων ασφαλείας για τη συλλογή, τον έλεγχο και τη μεταφορά του αίματος και των παραγώγων του. Μερικές φορές μάλιστα, τα αποθέματα αίματος αποθηκεύονται με επικίνδυνο τρόπο​—σε κακοσυντηρημένα οικιακά ψυγεία και σε μικρά φορητά ψυγεία! Χωρίς την εφαρμογή των κανόνων ασφαλείας, οι ασθενείς μπορεί να επηρεαστούν δυσμενώς από το αίμα που έδωσε κάποιος ο οποίος ζει εκατοντάδες​—αν όχι χιλιάδες—​χιλιόμετρα μακριά.

Αίμα Χωρίς Ασθένειες​—Κινούμενος Στόχος

Ορισμένες χώρες ισχυρίζονται ότι τα δικά τους αποθέματα αίματος είναι ασφαλέστερα από ποτέ. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται λόγοι για να προσέχει κανείς. Μια «Ενημερωτική Εγκύκλιος», την οποία ετοίμασαν από κοινού τρεις αμερικανικοί οργανισμοί που ασχολούνται με το αίμα, αναφέρει στην πρώτη της σελίδα: «ΠΡΟΣΟΧΗ: Επειδή το πλήρες αίμα καθώς και τα συστατικά του προέρχονται από ανθρώπινο αίμα, ενδέχεται να περιλαμβάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης μολυσματικών παραγόντων, π.χ. ιών. . . . Η προσεκτική επιλογή αιμοδοτών καθώς και οι διαθέσιμοι εργαστηριακοί έλεγχοι δεν εξαλείφουν τον κίνδυνο».

 Εύλογα, ο Πίτερ Κάρολαν, επικεφαλής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανώσεων Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου, λέει: «Απόλυτες εγγυήσεις για τα αποθέματα αίματος δεν μπορούν να δοθούν ποτέ», και προσθέτει: «Πάντα θα εμφανίζονται καινούρια λοιμώδη νοσήματα για τα οποία δεν θα υπάρχει εξέταση τη δεδομένη στιγμή».

Τι θα συνέβαινε αν εμφανιζόταν ένας νέος μολυσματικός παράγοντας​—ο οποίος, σαν το AIDS, υπάρχει σε φορείς αλλά δεν ανιχνεύεται για μεγάλη χρονική περίοδο και μεταδίδεται εύκολα μέσω του αίματος; Μιλώντας σε κάποιο ιατρικό συνέδριο στην Πράγα της Τσεχίας τον Απρίλιο του 2005, ο Δρ Χάρβεϊ Τζ. Κλάιν, από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, αποκάλεσε αυτό το ενδεχόμενο σοβαρό, και πρόσθεσε: «Εκείνοι που συλλέγουν τα συστατικά του αίματος δεν είναι καλύτερα προετοιμασμένοι ώστε να αποτρέψουν κάποια επιδημία που μεταδίδεται με τη μετάγγιση από ό,τι ήταν τον καιρό που πρωτοεμφανίστηκε το AIDS».

Λάθη και Αντιδράσεις από τη Μετάγγιση

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές που σχετίζονται με τη μετάγγιση για τους ασθενείς στις αναπτυγμένες χώρες; Τα λάθη και οι ανοσολογικές αντιδράσεις. Η εφημερίδα Γκλόουμπ εντ Μέιλ (Globe and Mail) ανέφερε ότι, σύμφωνα με μια καναδική μελέτη που έγινε το 2001, χιλιάδες μεταγγίσεις αίματος περιλάμβαναν περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ασθενής παραλίγο να χάσει τη ζωή του επειδή «συλλέχθηκαν δείγματα αίματος από λάθος ασθενή, τοποθετήθηκαν λάθος ετικέτες στα δείγματα ή ζητήθηκε αίμα για λάθος ασθενή». Τέτοια λάθη στοίχισαν τη ζωή τουλάχιστον σε 441 ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1995 ως το 2001.

Εκείνοι που λαβαίνουν αίμα από κάποιον άλλον αντιμετωπίζουν κινδύνους ουσιαστικά παρόμοιους με τα άτομα που υποβάλλονται σε μεταμόσχευση οργάνου. Ανοσολογικές αντιδράσεις τείνουν να απορρίπτουν τον ξένο ιστό. Σε μερικές περιπτώσεις, οι μεταγγίσεις αίματος μπορούν στην πραγματικότητα να εμποδίσουν την ενεργοποίηση των φυσιολογικών ανοσολογικών αντιδράσεων. Τέτοιου είδους ανοσοκαταστολή κάνει τον ασθενή ευπρόσβλητο σε μετεγχειρητικές λοιμώξεις και σε ιούς οι οποίοι στο παρελθόν ήταν σε αδράνεια. Εύλογα ο καθηγητής Ίαν Μ. Φράνκλιν, ο οποίος αναφέρθηκε στην αρχή αυτού του άρθρου, παροτρύνει τους γιατρούς να «σκέφτονται μία, δύο και τρεις φορές πριν κάνουν μετάγγιση σε ασθενείς».

Οι Ειδικοί Μιλούν Ανοιχτά

Εφοδιασμένοι με τέτοια γνώση, ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας υιοθετούν πιο κριτική στάση απέναντι στην ιατρική των μεταγγίσεων. Το σύγγραμμα Παρατηρήσεις του Ντέιλι για το Αίμα (Dailey’s Notes on Blood) δηλώνει: «Μερικοί γιατροί υποστηρίζουν ότι το αλλογενές αίμα [αίμα από άλλο άτομο] είναι επικίνδυνο φάρμακο και ότι η χρήση του θα απαγορευόταν αν αξιολογούνταν με τα ίδια κριτήρια με τα οποία αξιολογούνται τα άλλα φάρμακα».

Προς τα τέλη του 2004, ο καθηγητής Μπρους Σπις είπε τα ακόλουθα αναφορικά με τη μετάγγιση κύριου συστατικού του αίματος σε ασθενείς που κάνουν εγχείρηση καρδιάς: «Υπάρχουν λίγα, αν όχι καθόλου, [ιατρικά] άρθρα τα οποία υποστηρίζουν ότι η μετάγγιση όντως βελτιώνει την τελική κατάσταση του ασθενούς». Μάλιστα, γράφει ότι πολλές τέτοιες μεταγγίσεις «μπορεί να προξενήσουν περισσότερο κακό παρά καλό ουσιαστικά σε κάθε περίπτωση εκτός από τις περιπτώσεις τραυματισμού», αυξάνοντας «τον κίνδυνο πνευμονίας, λοιμώξεων, καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών επεισοδίων».

Πολλοί εκπλήσσονται όταν μαθαίνουν ότι οι κανόνες όσον αφορά τη χορήγηση αίματος δεν είναι τόσο ενιαίοι όσο θα περίμενε κανείς. Ο Δρ Γκάμπριελ Πεντράσα υπενθύμισε πρόσφατα σε συναδέλφους του στη Χιλή ότι «η μετάγγιση είναι μια πενιχρά καθορισμένη μέθοδος» η οποία καθιστά «δύσκολη την . . . εφαρμογή διεθνώς αποδεκτών οδηγιών». Δικαιολογημένα ο Μπράιαν Μακ Κλίλαντ, διευθυντής της Υπηρεσίας Μεταγγίσεων Αίματος του Εδιμβούργου και της Σκωτίας, ζητάει από τους γιατρούς να «θυμούνται ότι η μετάγγιση είναι μεταμόσχευση και επομένως δεν αποτελεί ασήμαντη απόφαση». Προτείνει να σκεφτούν οι γιατροί την εξής ερώτηση: «Αν επρόκειτο για εμένα ή για το παιδί μου, θα συμφωνούσα να γίνει μετάγγιση;»

Η αλήθεια είναι ότι αρκετοί εργαζόμενοι στον τομέα  της υγείας εκφράζονται όπως ένας αιματολόγος, ο οποίος είπε στο Ξύπνα!: «Εμείς οι ειδικοί στην ιατρική των μεταγγίσεων δεν θέλουμε ούτε να λαβαίνουμε ούτε να δίνουμε αίμα». Αν αισθάνονται έτσι ορισμένα καλά εκπαιδευμένα άτομα στην ιατρική κοινότητα, πώς πρέπει να αισθάνονται οι ασθενείς;

Θα Αλλάξει η Ιατρική;

“Αν η ιατρική των μεταγγίσεων ενέχει τόσο πολλούς κινδύνους”, ίσως αναρωτηθείτε, “γιατί εξακολουθεί το αίμα να χρησιμοποιείται τόσο εκτεταμένα, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις;” Ένας λόγος είναι ότι πολλοί γιατροί είναι απλώς απρόθυμοι να αλλάξουν μεθόδους αντιμετώπισης ή δεν γνωρίζουν θεραπείες που χρησιμοποιούνται τώρα ως εναλλακτικές λύσεις αντί των μεταγγίσεων αίματος. Σύμφωνα με κάποιο άρθρο στο περιοδικό Μετάγγιση (Transfusion), «οι γιατροί αποφασίζουν να κάνουν μετάγγιση με βάση τα πράγματα που έχουν διδαχτεί στο παρελθόν, την επιρροή που τους έχει ασκήσει ο πολιτισμός τους καθώς και τα “συμπεράσματά τους από την κλινική εξέταση”».

Η ικανότητα του χειρουργού έχει επίσης σημασία. Η Δρ Μπέβερλι Χαντ, από το Λονδίνο, γράφει ότι «η απώλεια αίματος ποικίλλει κατά πολύ ανάλογα με το χειρουργό, και παρατηρείται αυξανόμενο ενδιαφέρον όσον αφορά την εκπαίδευση των χειρουργών στην αποτελεσματική διεγχειρητική αιμόσταση [μέθοδος καταστολής της αιμορραγίας]». Άλλοι ισχυρίζονται ότι το κόστος των εναλλακτικών λύσεων αντί της μετάγγισης είναι πολύ υψηλό, αν και τα στοιχεία που προκύπτουν αποδεικνύουν το αντίθετο. Πολλοί γιατροί, όμως, θα συμφωνήσουν με τον ιατρικό διευθυντή Δρ Μάικλ Ρόουζ, ο οποίος λέει: «Οποιοσδήποτε ασθενής λαβαίνει αναίμακτη ιατρική περίθαλψη στην πραγματικότητα δέχεται χειρουργική επέμβαση της καλύτερης δυνατής ποιότητας». a

Ιατρική περίθαλψη της καλύτερης δυνατής ποιότητας​—αυτό δεν θέλετε; Αν ναι, τότε έχετε κάτι κοινό με τους ανθρώπους οι οποίοι σας έδωσαν αυτό το περιοδικό. Παρακαλούμε διαβάστε τη συνέχεια για να μάθετε σχετικά με την αξιόλογη στάση που διακρατούν στο ζήτημα των μεταγγίσεων αίματος.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

“Να σκέφτεστε μία, δύο και τρεις φορές πριν κάνετε μετάγγιση σε ασθενείς”.​—Καθηγητής Ίαν Μ. Φράνκλιν

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Αν επρόκειτο για εμένα ή για το παιδί μου, θα συμφωνούσα να γίνει μετάγγιση;»—Μπράιαν Μακ Κλίλαντ

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 7]

Θάνατος από TRALI

Η οξεία πνευμονική βλάβη που σχετίζεται με τη μετάγγιση (TRALI), η οποία αναφέρθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είναι μια απειλητική για τη ζωή ανοσολογική αντίδραση έπειτα από μετάγγιση αίματος. Σήμερα είναι γνωστό ότι η TRALI προκαλεί εκατοντάδες θανάτους κάθε χρόνο. Οι ειδικοί, όμως, υποπτεύονται ότι οι αριθμοί είναι πολύ μεγαλύτεροι καθώς αρκετά άτομα που εργάζονται στον τομέα της υγείας δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα. Αν και δεν είναι σαφές τι προκαλεί την αντίδραση, σύμφωνα με το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist), το αίμα που την προκαλεί «προέρχεται, όπως φαίνεται, κυρίως από άτομα που έχουν εκτεθεί σε μια ποικιλία ομάδων αίματος στο παρελθόν, όπως . . . άτομα που έχουν κάνει πολλαπλές μεταγγίσεις». Κάποια έκθεση αναφέρει ότι η TRALI βρίσκεται τώρα κοντά στην κορυφή του καταλόγου με τις αιτίες θανάτου που σχετίζονται με μεταγγίσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Βρετανία, γεγονός που την καθιστά «μεγαλύτερο πρόβλημα για τις τράπεζες αίματος από ό,τι οι γνωστές ασθένειες όπως ο ιός HIV».

 [Πλαίσιο/​Διάγραμμα στη σελίδα 8, 9]

Η Σύσταση του Αίματος

Οι αιμοδότες δίνουν κατά κανόνα πλήρες αίμα. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, προσφέρουν πλάσμα. Ενώ μερικές χώρες μεταγγίζουν πλήρες αίμα, είναι πιο σύνηθες να διαχωρίζεται το αίμα στα κύρια συστατικά του πριν εξεταστεί και χρησιμοποιηθεί στην ιατρική των μεταγγίσεων. Προσέξτε ποια είναι τα τέσσερα κύρια συστατικά, τι επιτελούν αυτά, καθώς και το ποσοστό που καταλαμβάνει το καθένα στο συνολικό όγκο του αίματος.

Το ΠΛΑΣΜΑ αποτελεί το 52 με 62 τοις εκατό του πλήρους αίματος. Είναι ένα υποκίτρινο υγρό μέσα στο οποίο ρέουν και μεταφέρονται αιμοσφαίρια, πρωτεΐνες και άλλες ουσίες.

Το πλάσμα αποτελείται κατά 91,5 τοις εκατό από νερό. Οι πρωτεΐνες, από τις οποίες προέρχονται τα κλάσματα του πλάσματος, συνιστούν το 7 τοις εκατό του πλάσματος (περιλαμβανομένης της λευκωματίνης, η οποία αντιστοιχεί στο 4 περίπου τοις εκατό του πλάσματος, των σφαιρινών, που αποτελούν περίπου το 3 τοις εκατό, και του ινωδογόνου, που αποτελεί λιγότερο από το 1 τοις εκατό). Το 1,5 τοις εκατό του όγκου του πλάσματος που απομένει συνίσταται από άλλες ουσίες, όπως θρεπτικά συστατικά, ορμόνες, αναπνευστικά αέρια, ηλεκτρολύτες, βιταμίνες και άχρηστες αζωτούχες ουσίες.

 Τα ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ (λευκοκύτταρα) αποτελούν λιγότερο από το 1 τοις εκατό του πλήρους αίματος. Αυτά επιτίθενται σε πιθανώς επιβλαβείς ξένες ουσίες και τις καταστρέφουν.

Τα ΑΙΜΟΠΕΤΑΛΙΑ (θρομβοκύτταρα) αποτελούν λιγότερο από το 1 τοις εκατό του πλήρους αίματος. Σχηματίζουν θρόμβους, αποτρέποντας τη διαρροή αίματος από τις πληγές.

Τα ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ (ερυθροκύτταρα) αποτελούν το 38 με 48 τοις εκατό του πλήρους αίματος. Αυτά τα κύτταρα διατηρούν τους ιστούς ζωντανούς φέρνοντας σε αυτούς οξυγόνο και απομακρύνοντας το διοξείδιο του άνθρακα.

Όπως ακριβώς από το πλάσμα του αίματος μπορούν να προκύψουν διάφορα κλάσματα, έτσι και άλλα κύρια συστατικά μπορούν να υποστούν επεξεργασία για να απομονωθούν μικρότερα μέρη, δηλαδή κλάσματα. Λόγου χάρη, η αιμοσφαιρίνη είναι κλάσμα των ερυθρών αιμοσφαιρίων.

[Διάγραμμα]

ΠΛΑΣΜΑ

ΝΕΡΟ 91,5%

ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ 7%

ΛΕΥΚΩΜΑΤΙΝΗ

ΣΦΑΙΡΙΝΕΣ

ΙΝΩΔΟΓΟΝΟ

ΑΛΛΕΣ ΟΥΣΙΕΣ 1,5%

ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

ΟΡΜΟΝΕΣ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΑΕΡΙΑ

ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΕΣ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ

ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΑΖΩΤΟΥΧΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

[Ευχαριστίες]

Page 9: Blood components in circles: This project has been funded in whole or in part with federal funds from the National Cancer Institute, National Institutes of Health, under contract N01-CO-12400. The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the Department of Health and Human Services, nor does mention of trade names, commercial products, or organizations imply endorsement by the U.S. Government

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 8, 9]

Εναλλακτικές Λύσεις Αντί της Μετάγγισης Αίματος

Τα περασμένα έξι χρόνια, οι Επιτροπές Προσέγγισης Νοσοκομείων των Μαρτύρων του Ιεχωβά παγκοσμίως έχουν διανείμει δεκάδες χιλιάδες βιντεοταινίες Εναλλακτικές Μέθοδοι Αντί της Μετάγγισης​—Απλές, Ασφαλείς, Αποτελεσματικές σε 25 περίπου γλώσσες σε μέλη της ιατρικής κοινότητας. b Το πρόγραμμα παρουσιάζει γιατρούς διεθνούς φήμης οι οποίοι σχολιάζουν αποτελεσματικές αναίμακτες μεθόδους που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη θεραπεία ασθενών. Οι άνθρωποι δίνουν προσοχή. Για παράδειγμα, όταν εκπρόσωποι της Εθνικής Υπηρεσίας Αίματος (NBS) στο Ηνωμένο Βασίλειο παρακολούθησαν το πρόγραμμα στα τέλη του 2001, έστειλαν μια επιστολή μαζί με αυτή τη βιντεοταινία σε όλους τους διευθυντές τραπεζών αίματος και συμβούλους αιματολόγους σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτοί έλαβαν την παρότρυνση να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα επειδή «γίνεται ολοένα και πιο παραδεκτό ότι ένας από τους στόχους της καλής κλινικής περίθαλψης είναι να αποφεύγεται η μετάγγιση αίματος όποτε αυτό είναι δυνατόν». Η επιστολή επισήμανε ότι «το γενικό μήνυμα [της βιντεοταινίας] είναι αξιέπαινο και η NBS το υποστηρίζει ένθερμα».

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 9]

Κλασματικός Διαχωρισμός​—Η Χρήση των Μικρότερων Συστατικών του Αίματος στην Ιατρική

Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν καταστήσει δυνατό τον προσδιορισμό και την εξαγωγή στοιχείων του αίματος μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται κλασματικός διαχωρισμός. Για παράδειγμα: Το θαλασσινό νερό, το οποίο αποτελείται από 96,5 τοις εκατό νερό, μπορεί να διαχωριστεί μέσω μεθόδων κλασματικού διαχωρισμού προκειμένου να ληφθούν οι υπόλοιπες ουσίες του όπως το μαγνήσιο, το βρώμιο και, φυσικά, το αλάτι. Παρόμοια, το πλάσμα του αίματος, το οποίο αποτελεί το μισό και πλέον όγκο του πλήρους αίματος, περιέχει πάνω από 90 τοις εκατό νερό και μπορεί να υποστεί επεξεργασία για να προκύψουν κλάσματα που περιλαμβάνουν πρωτεΐνες, όπως η λευκωματίνη, το ινωδογόνο και διάφορες σφαιρίνες.

Ως μέρος κάποιας αγωγής ή θεραπείας, ένας γιατρός μπορεί να συστήσει συμπυκνωμένες ποσότητες κάποιου κλάσματος του πλάσματος. Τέτοιο παράδειγμα είναι το πλούσιο σε πρωτεΐνες κρυοκαθίζημα, το οποίο προκύπτει από την ψύξη και ακολούθως την απόψυξη του πλάσματος. Αυτό το αδιάλυτο τμήμα του πλάσματος είναι πλούσιο σε παράγοντες πήξης και χορηγείται συνήθως σε ασθενείς για να σταματήσει η αιμορραγία. Άλλες θεραπείες μπορεί να περιλαμβάνουν ένα προϊόν το οποίο περιέχει κάποιο κλάσμα του αίματος, είτε σε ελάχιστη ποσότητα είτε ως κύριο συστατικό. c Μερικές πρωτεΐνες πλάσματος χρησιμοποιούνται σε συνηθισμένες ενέσεις οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ανοσίας έπειτα από έκθεση σε μολυσματικούς παράγοντες. Σχεδόν όλα τα κλάσματα του αίματος που χρησιμοποιούνται σε ιατρικές εφαρμογές αποτελούνται από πρωτεΐνες οι οποίες βρίσκονται στο πλάσμα του αίματος.

Σύμφωνα με το περιοδικό Επιστημονικά Νέα (Science News), «οι επιστήμονες έχουν προσδιορίσει την ταυτότητα μόνο μερικών εκατοντάδων από τις χιλιάδες πρωτεΐνες που υπολογίζεται ότι περιτρέχουν φυσιολογικά το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου». Καθώς η κατανόηση γύρω από το αίμα θα αυξάνεται στο μέλλον, μπορεί να προκύψουν νέα προϊόντα που προέρχονται από αυτές τις πρωτεΐνες.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 6, 7]

Ορισμένα μέλη του ιατρικού κλάδου είναι πολύ προσεκτικά όταν έρχονται σε επαφή με το αίμα