Τολέδο​—Συναρπαστικό Κράμα Μεσαιωνικών Πολιτισμών

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

ΣΤΟ κέντρο της Ιβηρικής Χερσονήσου βρίσκεται ένας γρανιτένιος λόφος που περιβάλλεται σε τρεις πλευρές του από τον ποταμό Τάγο. Ανά τους αιώνες, ο ποταμός έχει σμιλέψει βράχους οι οποίοι προστατεύουν τις πλαγιές του λόφου. Πάνω σε αυτή τη στρατηγική προεξοχή ξεπρόβαλε το Τολέδο, μια πόλη που έχει γίνει συνώνυμο της Ισπανίας και του πολιτισμού της.

Σήμερα, οι στενοί, ελικοειδείς δρόμοι του παλιού Τολέδο μεταφέρουν τον επισκέπτη στο Μεσαίωνα. Οι πύλες, τα κάστρα και οι γέφυρες της πόλης, όλα διατηρούν το μεσαιωνικό τους χρώμα και δίνουν σιωπηλή μαρτυρία για τις ημέρες που το Τολέδο ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ευρώπης.

Το Τολέδο, όμως, δεν είναι μια συνηθισμένη ευρωπαϊκή πόλη. Ακόμη και στο σιδηροδρομικό σταθμό πνέει ανατολίτικη αύρα. Μια πιο κοντινή ματιά στα μνημεία και στα τεχνουργήματα του Τολέδο αποκαλύπτει μια πόλη που έχει αφομοιώσει την τεχνοτροπία διαφόρων πολιτισμών οι οποίοι άνθισαν εδώ ανά τους αιώνες. Κατά τη χρυσή εποχή του Τολέδο, πριν από 700 περίπου χρόνια, η πόλη έγινε ένα πραγματικό χωνευτήρι μεσαιωνικών πολιτισμών.

Ποικίλοι Πολιτισμοί

Προτού φτάσουν οι Ρωμαίοι στην Ισπανία, κελτικά και ιβηρικά φύλα είχαν ήδη οικοδομήσει μια πόλη  σε αυτή τη στρατηγική τοποθεσία. Οι Ρωμαίοι τη μετονόμασαν σε Τολέτουμ (από το τολίτουμ, που σημαίνει «εξυψωμένος») και την έκαναν μία από τις επαρχιακές τους πρωτεύουσες. Ο Ρωμαίος ιστορικός Λίβιος περιέγραψε το Τολέδο ως «πόλη μικρή, αλλά οχυρωμένη με φυσικό τρόπο». Όταν οι Βησιγότθοι κατέκτησαν την Ισπανία έπειτα από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επέλεξαν το Τολέδο ως πρωτεύουσά τους. Εδώ ήταν που τον έκτο αιώνα ο Βασιλιάς Ρεκαρέδος αποποιήθηκε τον Αρειανισμό, ένα βήμα που άνοιξε το δρόμο για να γίνει η Ισπανία κέντρο του  ορθόδοξου Καθολικισμού και το Τολέδο έδρα του επιφανέστερου αρχιεπισκόπου της.

Το θρησκευτικό πανόραμα άλλαξε όταν το Τολέδο έγινε μέρος του Μουσουλμανικού χαλιφάτου. Οι στενοί δρόμοι της παλιάς πόλης χρονολογούνται από εκείνη την περίοδο, η οποία διήρκεσε από τον 8ο μέχρι τον 11ο αιώνα. Η Μουσουλμανική διαλλακτικότητα επέτρεψε τη συνύπαρξη του Χριστιανικού, του Εβραϊκού και του Μαυριτανικού πολιτισμού στο Τολέδο. Τελικά, το 1085, ο Βασιλιάς Αλφόνσος ΣΤ΄ (Καθολικός βασιλιάς) κατέκτησε την πόλη. Παρά την αλλαγή ηγεσίας, αυτοί οι πολιτισμοί συνέχισαν να συνυπάρχουν επί αρκετούς αιώνες.

Πολλά από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία του Τολέδο χρονολογούνται από τη μεσαιωνική περίοδο. Οι Καθολικοί άρχοντες μετέτρεψαν την πόλη σε πρωτεύουσά τους, οι Εβραίοι πολίτες εξασκούσαν τις επιδεξιότητές τους στις τέχνες και στο εμπόριο, ενώ οι Μουσουλμάνοι τεχνίτες συνέδραμαν με τη δεξιοτεχνία τους στην αρχιτεκτονική. Λόγιοι των τριών διαφορετικών δογμάτων συνεργάστηκαν στη Σχολή των Μεταφραστών. Στη διάρκεια του 12ου και του 13ου αιώνα, μετέφρασαν πάρα πολλά έργα της αρχαιότητας στη λατινική και στην ισπανική. Παρόμοια, το τεράστιο επιστημονικό απόθεμα του αραβικού πολιτισμού έγινε διαθέσιμο στη Δύση χάρη σε αυτούς τους μεταφραστές.

Η ανεξιθρησκεία έπαψε να ισχύει το 14ο αιώνα όταν χιλιάδες Εβραίοι πολίτες αφανίστηκαν σε εξοντωτικούς θρησκευτικούς διωγμούς (πογκρόμ). Την εποχή που ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, η ισπανική Ιερά Εξέταση είχε ιδρύσει δικαστήριο στο Τολέδο και τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Μουσουλμάνοι έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα στην αναγκαστική μεταστροφή και στην εξορία.

Μνημεία της Δόξας του Παρελθόντος

Σήμερα το κέντρο της πόλης του Τολέδο φιλοξενεί πάνω από εκατό μνημεία. Αυτός ο ιστορικός πλούτος ώθησε την Εκπαιδευτική, Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) να ανακηρύξει το Τολέδο Πόλη Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Δύο από τις πιο εντυπωσιακές μεσαιωνικές κατασκευές είναι οι γέφυρες που εκτείνονται πάνω από τον ποταμό Τάγο, η μία παρέχοντας πρόσβαση στην πόλη από τα ανατολικά και η άλλη από τα δυτικά. Λίγοι δε επισκέπτες θα παραβλέψουν την επιβλητική πύλη Πουέρτα Νουέβα ντε Μπισάγρα, η οποία φρουρεί την πρόσβαση στην παλιά περιτειχισμένη πόλη.

Βλέποντας το Τολέδο από μακριά, δύο μνημεία δεσπόζουν στον ορίζοντά του. Ένα τεράστιο τετράγωνο φρούριο, που ονομάζεται Αλκάθαρ, βρίσκεται ανατολικά. Στο πέρασμα των αιώνων αποτέλεσε ρωμαϊκό πραιτώριο (κατοικία του κυβερνήτη), παλάτι Βησιγότθων μοναρχών, αραβικό φρούριο και κατοικία Ισπανών βασιλιάδων. Σήμερα στεγάζει το Στρατιωτικό Μουσείο και μια εκτενή βιβλιοθήκη. Εφόσον, όμως, το Τολέδο είναι κυρίως θρησκευτική πόλη, αυτό που κατέχει εξέχουσα θέση στο κέντρο της είναι ο πελώριος γοτθικός καθεδρικός ναός.​—Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 17.

Ο καθεδρικός, όπως και άλλοι ναοί στο Τολέδο, κοσμείται με πίνακες ενός διάσημου καλλιτέχνη ο οποίος κατοικούσε στο Τολέδο. Είναι γνωστός ως Ελ Γκρέκο, δηλαδή «Ο Έλληνας». Το πλήρες όνομά του ήταν Δομίνικος Θεοτοκόπουλος. Στην περιοχή όπου ζούσε, στον παλιό εβραϊκό τομέα, βρίσκεται τώρα ένα μουσείο στο οποίο υπάρχουν αρκετοί από τους πίνακές του.

Την πιο μαγευτική θέα του Τολέδο ίσως την απολαμβάνει κανείς κοιτώντας το από τους λόφους που δεσπόζουν στη νότια πλευρά του. Ωστόσο, ο καλύτερος τρόπος για να γευτεί τη γοητεία του Τολέδο είναι να περιπλανηθεί στα σοκάκια του. Ο επισκέπτης ίσως χαθεί προσωρινά, αλλά σύντομα θα διαπιστώσει ότι τον έχουν σαγηνεύσει τα γραφικά δρομάκια, τα αρχαία κτίρια, τα περίτεχνα μπαλκόνια και τα δελεαστικά καταστήματα με σουβενίρ.

Αν και αυτή την αρχαία πόλη φαίνεται να μην την αγγίζει ο χρόνος, ο τουρίστας πρέπει τελικά να αποχαιρετήσει το Τολέδο. Το καλύτερο μέρος για να το κάνει αυτό είναι η νότια όχθη του ποταμού Τάγου. Καθώς η ημέρα πλησιάζει στο τέλος της, το ηλιοβασίλεμα διαχέει μια ζεστή λάμψη πάνω από την πόλη, της οποίας τα περήφανα μνημεία μοιάζουν να αντανακλούν για άλλη μια φορά τη χρυσή εποχή της.

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 17]

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΤΟΛΕΔΟ

Κατά το Μεσαίωνα, το Τολέδο ήταν χωρισμένο σε τρεις διαφορετικούς τομείς όπου Καθολικοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι ζούσαν σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους και τα δικά τους έθιμα. Μερικοί από τους αρχαίους χώρους λατρείας τους έχουν γίνει τώρα σημαντικά τουριστικά αξιοθέατα.

➤ Ένα τέμενος του δέκατου αιώνα, που είναι τώρα γνωστό ως Κρίστο ντε λα Λουζ, επιδεικνύει την τέχνη της πλινθοδομής, βασικό χαρακτηριστικό των Μουσουλμάνων τεχνιτών. Ορθώνεται στη Μεδίνα, την περιοχή της πόλης όπου ζούσαν οι πλούσιοι Μουσουλμάνοι.

➤ Έχουν απομείνει δύο μεσαιωνικές συναγωγές​—αν και αργότερα μετατράπηκαν σε καθολικούς ναούς—​οι οποίες αποδεικνύουν ότι η εβραϊκή κοινότητα του Τολέδο ήταν μεγάλη και αποτελούσε σε κάποια περίοδο το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης. Η Σάντα Μαρία λα Μπλάνκα είναι η παλαιότερη, και στο εσωτερικό της, όπως και στο τέμενος που προαναφέρθηκε, υπάρχουν πολλές περίτεχνες κολόνες. Μια πιο μεγάλη συναγωγή, η Ελ Τράνσιτο (δεξιά), στεγάζει τώρα ένα Σεφαρδικό μουσείο του εβραϊκού πολιτισμού.

➤ Η κατασκευή του μεγαλύτερου γοτθικού καθεδρικού ναού της Ισπανίας άρχισε το 13ο αιώνα και χρειάστηκαν πάνω από 200 χρόνια για να ολοκληρωθεί.

 [Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 18]

ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ ΣΠΑΘΙΑ ΚΑΙ ΓΛΥΚΟ ΜΑΡΖΙΠΑΝ

Επί δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια, οι σιδηρουργοί της πόλης φτιάχνουν σπαθιά, και το όνομα Τολέδο έχει γίνει συνώνυμο με το εξαιρετικής ποιότητας ατσάλι. Τόσο οι στρατιές του Αννίβα όσο και οι ρωμαϊκές λεγεώνες χρησιμοποιούσαν αυτά τα σπαθιά που σφυρηλατούνταν κατά μήκος του ποταμού Τάγου. Αιώνες αργότερα, Μουσουλμάνοι τεχνίτες εισήγαγαν την εγχάραξη που ονομάζεται δαμασκήνωση για να διακοσμούν τα σπαθιά και την πανοπλία τους που κατασκευάζονταν στο Τολέδο. Το αντίγραφο ενός σπαθιού από το Τολέδο που φαίνεται στα αριστερά αποτελεί τέτοιο παράδειγμα. (Βλέπε το άρθρο «Σχέδια από Χρυσό σε Ατσάλι», στο Ξύπνα! 22 Ιανουαρίου 2005.) Σήμερα, τα περισσότερα από τα καταστήματα με σουβενίρ στην πόλη διαθέτουν μεγάλες συλλογές σπαθιών καθώς και την απαραίτητη πανοπλία. Αυτά τα σπαθιά, πέρα από το ότι αποτελούν συλλεκτικά κομμάτια, είναι πιθανότερο να τα δει κανείς σε κάποια κινηματογραφική ταινία, όχι στο πεδίο της μάχης.

Παράδοση στο Τολέδο αποτελεί και η παραγωγή του μάρζιπαν (αμυγδαλόπαστας), η προέλευση του οποίου ανάγεται στην εποχή που οι Άραβες είχαν καταλάβει την πόλη. Η Ισπανία είχε ήδη μεγάλες εκτάσεις με αμυγδαλιές όταν έφτασαν οι Μουσουλμάνοι, αλλά δεν υπήρχε ζάχαρη​—το άλλο βασικό συστατικό. Μέσα σε 50 χρόνια Μουσουλμανικής κυριαρχίας, ξεπρόβαλαν αγροί ζαχαροκάλαμων στη νότια Ισπανία. Τον 11ο αιώνα, το μάρζιπαν είχε γίνει η σπεσιαλιτέ του Τολέδο, και έκτοτε αποτελεί την απόλαυση των γευσιγνωστών. Ολόκληρα καταστήματα στο Τολέδο πουλάνε σήμερα αποκλειστικά και μόνο μάρζιπαν, το οποίο συνήθως διατίθεται σε σχήμα μικρού αγαλματίδιου. Καμία επίσκεψη στο Τολέδο δεν θα ήταν ολοκληρωμένη δίχως να δοκιμάσει κάποιος αυτές τις λαχταριστές μπουκιές.

[Ευχαριστίες]

Agustín Sancho

[Χάρτης στη σελίδα 16]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

Μαδρίτη

Τολέδο

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Γέφυρα Σαν Μαρτέν