Φτερά—Θαύμα Σχεδίου

ΜΕ ΕΝΑ δυνατό χτύπημα των φτερούγων του προς τα κάτω, ο γλάρος αρχίζει να πετάει στον ουρανό. Μόλις βρεθεί ψηλά, κάνει στροφή και αλλάζει πορεία, ανεβαίνοντας αβίαστα με τη βοήθεια του ανέμου. Με ελάχιστες μόνο προσαρμογές στη γωνία των φτερούγων και της ουράς του, το πουλί αιωρείται σχεδόν ακίνητο στον αέρα. Τι του δίνει τη δυνατότητα να επιτελεί αυτές τις λειτουργίες με τόση χάρη και τελειότητα; Σε μεγάλο βαθμό, τα φτερά του.

Τα πουλιά είναι τα μόνα ζώα σήμερα που έχουν φτερά. Τα περισσότερα πουλιά έχουν διάφορα είδη φτερών. Τα πιο εμφανή είναι τα καλυπτήρια φτερά, τα οποία δίνουν στα πουλιά το ομαλό, αεροδυναμικό τους σχήμα. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα φτερά των φτερούγων και της ουράς, τα οποία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πτήση. Ένα κολίβριο μπορεί να έχει λιγότερα από 1.000 τέτοια φτερά, ενώ ένας κύκνος πάνω από 25.000.

Τα φτερά αποτελούν θαύμα σχεδίου. Ο κεντρικός άξονας, ο οποίος ονομάζεται ράχη, είναι εύκαμπτος και πολύ γερός. Από αυτόν εκφύονται σειρές συμπλεκόμενων γενείων, τα οποία σχηματίζουν το λείο έλασμα του φτερού. Τα γένεια προσκολλούνται μεταξύ τους μέσω αρκετών εκατοντάδων μικροσκοπικών γενειδίων, τα οποία αγκιστρώνονται σε γειτονικά γενείδια, σχηματίζοντας ένα είδος φερμουάρ. Όταν τα γενείδια απαγκιστρώνονται το ένα από το άλλο, το πουλί απλώς τα ενώνει πάλι καθώς περιποιείται τα φτερά με το ράμφος του. Μπορείτε να κάνετε και εσείς το ίδιο «χτενίζοντας» απαλά ένα ξεφτισμένο φτερό με τα δάχτυλά σας.

Τα φτερά πτήσης των φτερούγων, ιδιαίτερα, είναι ασύμμετρα​—το έλασμα είναι στενότερο στο πρόσθιο άκρο από ό,τι στο πίσω άκρο. Αυτό το κλασικό σχέδιο αεροτομής βοηθάει κάθε φτερό που χρησιμοποιείται στην πτήση να συμπεριφέρεται ως μικροσκοπική φτερούγα. Επίσης, αν κοιτάξετε από κοντά ένα μεγάλο φτερό πτήσης, θα δείτε μια εγκοπή κατά μήκος της κάτω πλευράς της ράχης. Αυτή η απλή σχεδιαστική λεπτομέρεια ισχυροποιεί τον άξονα, επιτρέποντάς του να λυγίζει και να συστρέφεται χωρίς να τσακίζεται.

Τα Φτερά Έχουν Πολλές Λειτουργίες

Διάσπαρτα ανάμεσα στα καλυπτήρια φτερά πολλών πουλιών υπάρχουν μακριά, λεπτά φτερά που ονομάζονται τριχόπτερα, καθώς και κονιοποιούμενα φτερά. Πιστεύεται ότι αισθητήρες που υπάρχουν στις ρίζες των τριχόπτερων ειδοποιούν το πουλί για οποιαδήποτε αναστάτωση των εξωτερικών φτερών του και ίσως μάλιστα το βοηθούν να ελέγχει την ταχύτητα πτήσης του. Τα  γένεια των κονιοποιούμενων φτερών​—των μοναδικών φτερών που αναπτύσσονται συνεχώς και δεν πέφτουν ποτέ—​αποσυντίθενται και γίνονται λεπτή σκόνη, η οποία πιστεύεται πως συμβάλλει στη στεγανότητα του φτερώματος του πουλιού.

Εκτός από τις άλλες λειτουργίες τους, τα φτερά προστατεύουν τα πουλιά από τη ζέστη, το ψύχος και το υπεριώδες φως. Οι θαλασσόπαπιες, λόγου χάρη, φαίνεται πως ευημερούν παρά τους πολύ ψυχρούς ωκεάνιους ανέμους. Πώς; Κάτω από το σχεδόν αδιαπέραστο στρώμα των καλυπτήριων φτερών τους υπάρχει ένα πυκνό στρώμα απαλών, χνουδωτών φτερών, τα λεγόμενα πτίλα, ή πούπουλα, τα οποία μπορεί να έχουν πάχος σχεδόν δύο εκατοστά και να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του σώματος της πάπιας. Τα φυσικά πούπουλα είναι τόσο καλό μονωτικό υλικό ώστε κανένα συνθετικό υλικό δεν είναι μέχρι στιγμής εφάμιλλό τους.

Τα φτερά φθείρονται με την πάροδο του χρόνου, και έτσι τα πουλιά τα αντικαθιστούν μέσω έκδυσης​—τα παλιά φτερά πέφτουν και βγαίνουν νέα. Τα περισσότερα πουλιά αντικαθιστούν τα φτερά των φτερούγων και της ουράς τους με προβλέψιμο, συμμετρικό τρόπο ώστε να διατηρούν πάντα την ικανότητα πτήσης.

«Παραείναι Τέλεια»

Τα ασφαλή αεροπλάνα αποτελούν προϊόν πολύ προσεκτικού σχεδιασμού, μηχανικής και δεξιοτεχνίας. Τι θα λεχθεί για τα πουλιά και τα φτερά; Ελλείψει στοιχείων από απολιθώματα, οι εξελικτές διαφωνούν έντονα γύρω από την προέλευση των φτερών. «Φονταμενταλιστικό μένος», «καυστικοί χαρακτηρισμοί» και «εμπάθειες των παλαιοντολόγων» είναι τα γνωρίσματα της αντιπαράθεσης, αναφέρει το περιοδικό Επιστημονικά Νέα (Science News). Ένας εξελικτής βιολόγος, ο οποίος οργάνωσε συνέδριο για την εξέλιξη των φτερών, ομολόγησε: «Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι κάποιο επιστημονικό θέμα θα μπορούσε να προκαλέσει τόσο άσχημη προσωπική συμπεριφορά και τέτοια πικρόχολη διάθεση». Αν είναι σαφές ότι τα φτερά εξελίχθηκαν, τότε γιατί να είναι τόσο καυστικές οι συζητήσεις για τη διαδικασία που ακολουθήθηκε;

«Τα φτερά παραείναι τέλεια​—αυτό είναι το πρόβλημα», παρατηρεί το Εγχειρίδιο Ορνιθολογίας—​Δομή και Λειτουργία των Πτηνών (Manual of Ornithology—​Avian Structure and Function) του Πανεπιστημίου Γέιλ. Τα φτερά δεν παρέχουν καμία ένδειξη ότι χρειάστηκαν ποτέ βελτίωση. Στην πραγματικότητα, το «παλαιότερο γνωστό απολιθωμένο φτερό φαίνεται τόσο σύγχρονο  ώστε δεν ξεχωρίζει από τα φτερά των πουλιών που πετούν σήμερα». a Ωστόσο, η θεωρία της εξέλιξης διδάσκει ότι τα φτερά πρέπει να είναι αποτέλεσμα σταδιακής, αθροιστικής αλλαγής σε προγενέστερες δερματικές εκφύσεις. Επιπλέον, «τα φτερά δεν θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί χωρίς κάποια πειστική προσαρμοστική αξία σε όλα τα ενδιάμεσα στάδια», λέει το Εγχειρίδιο.

Με απλά λόγια, ακόμη και θεωρητικά η εξέλιξη δεν θα μπορούσε να παραγάγει ένα φτερό παρά μόνο αν με κάθε βήμα από μια μακρά σειρά τυχαίων κληρονομήσιμων αλλαγών στη δομή του φτερού αυξάνονταν σημαντικά οι πιθανότητες του ζώου για επιβίωση. Ακόμη και πολλοί εξελικτές θεωρούν αδύνατον να εμφανίστηκε με τέτοιον τρόπο κάτι τόσο περίπλοκο και λειτουργικά τέλειο όσο το φτερό.

Επιπλέον, αν τα φτερά αναπτύχθηκαν προοδευτικά στη διάρκεια μιας μακράς περιόδου, τότε το αρχείο των απολιθωμάτων θα έπρεπε να περιέχει κάποιες ενδιάμεσες μορφές. Αλλά καμία τέτοια μορφή ζωής δεν βρέθηκε ποτέ—μόνο ίχνη πλήρως αναπτυγμένων φτερών. «Δυστυχώς για τη θεωρία της εξέλιξης, τα φτερά είναι πολύ περίπλοκα», αναφέρει το Εγχειρίδιο.

Η Πτήση των Πτηνών Δεν Απαιτεί Μόνο Φτερά

Η τελειότητα των φτερών είναι ένα μόνο από τα προβλήματα των εξελικτών, εφόσον σχεδόν όλα τα μέρη του πουλιού είναι σχεδιασμένα για πτήση. Για παράδειγμα, ένα πουλί έχει ελαφριά, κούφια κόκαλα, καθώς και ασυνήθιστα αποδοτικό αναπνευστικό σύστημα και εξειδικευμένους μυς για να χτυπάει και να ελέγχει τις φτερούγες του. Μάλιστα, έχει ορισμένους μυς που ελέγχουν τη θέση μεμονωμένων φτερών. Επίσης, έχει νεύρα που συνδέουν τον κάθε μυ με το μικροσκοπικό αλλά θαυμαστό εγκέφαλο του πουλιού, ο οποίος είναι προγραμματισμένος έτσι ώστε να ελέγχει όλα αυτά τα συστήματα ταυτόχρονα, αυτόματα και με ακρίβεια. Ναι, όλο αυτό το απίστευτα περίπλοκο σύστημα είναι απαραίτητο για την πτήση, όχι μόνο τα φτερά.

Να θυμάστε, επίσης, ότι κάθε πουλί αναπτύσσεται από ένα μικροσκοπικό κύτταρο που περιέχει τις πλήρεις οδηγίες για την ανάπτυξη και τα ένστικτά του ώστε να μπορεί μια μέρα να πετάξει. Θα μπορούσαν άραγε όλα αυτά να προέλθουν από μια μακρά σειρά ευνοϊκών συμπτώσεων; Ή μήπως η απλούστερη εξήγηση​—ότι δηλαδή τα πουλιά και τα φτερά τους φέρουν τη σφραγίδα ενός υπέρτατα ευφυούς Δημιουργού—​είναι συγχρόνως η πιο λογική και η πιο επιστημονική; Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους.​—Ρωμαίους 1:20.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 24]

ΧΑΛΚΕΥΜΕΝΑ «ΣΤΟΙΧΕΙΑ»

Μερικά «στοιχεία» απολιθωμάτων τα οποία κάποτε παρουσιάζονταν ως περίτρανη απόδειξη του ότι τα πουλιά εξελίχθηκαν από άλλα πλάσματα έχει αποκαλυφτεί στο μεταξύ ότι ήταν χαλκευμένα. Το 1999, λόγου χάρη, το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά με το απολίθωμα ενός φτερωτού πλάσματος με ουρά όμοια με δεινόσαυρου. Το περιοδικό χαρακτήριζε αυτό το πλάσμα “ελλείποντα κρίκο στην περίπλοκη αλυσίδα που συνδέει τους δεινόσαυρους με τα πουλιά”. Ωστόσο, το απολίθωμα αποδείχτηκε χαλκευμένο, συνδυασμός απολιθωμάτων από δύο διαφορετικά ζώα. Στην πραγματικότητα, κανένας τέτοιος «ελλείπων κρίκος» δεν βρέθηκε ποτέ.

[Ευχαριστίες]

O. Louis Mazzatenta/​National Geographic Image Collection

[Πλαίσιο στη σελίδα 25]

ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΠΟΥΛΙΟΥ

Τα ζωηρά και πολλές φορές ιριδίζοντα χρώματα των φτερών συναρπάζουν τους ανθρώπους. Αλλά τα φτερά μπορεί να φαίνονται ακόμη πιο ενδιαφέροντα σε άλλα πουλιά. Μερικά πουλιά έχουν στα μάτια τους τέσσερις τύπους κωνίων για τον εντοπισμό των χρωμάτων, ενώ οι άνθρωποι έχουν μόνο τρεις. Αυτό το επιπρόσθετο οπτικό εφόδιο παρέχει στα πουλιά τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται το υπεριώδες φως, το οποίο είναι αόρατο στους ανθρώπους. Τα αρσενικά και τα θηλυκά πουλιά ορισμένων ειδών φαίνονται παρόμοια στους ανθρώπους, αλλά τα φτερά του αρσενικού αντανακλούν το υπεριώδες φως διαφορετικά από ό,τι του θηλυκού. Τα πουλιά μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά, πράγμα το οποίο πιθανώς τα βοηθάει να εντοπίζουν το υποψήφιο ταίρι τους.

[Διάγραμμα στη σελίδα 23]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Γένειο

Γενείδιο

Ράχη

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Καλυπτήρια φτερά

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Τριχόπτερο

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Κονιοποιούμενο φτερό

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Πτίλο

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Σούλα