Πονόδοντος​—Μια «Πονεμένη» Ιστορία

Στην αγορά της πλατείας μιας μεσαιωνικής πόλης, ένας εντυπωσιακά ντυμένος τσαρλατάνος ισχυρίζεται ότι μπορεί να βγάλει δόντια ανώδυνα. Ο συνεργός του, παριστάνοντας τον διστακτικό, κάνει ένα βήμα μπροστά, και τότε εκείνος προσποιείται ότι βγάζει κάποιο δόντι, κρατώντας ψηλά έναν ματωμένο τραπεζίτη για να τον δουν όλοι. Σύντομα, οι άνθρωποι που υποφέρουν από πονόδοντο αποφασίζουν να αποχωριστούν τα χρήματά τους και τα δόντια τους. Τύμπανα και σάλπιγγες πνίγουν τις φωνές τους ώστε να μην αποθαρρυνθούν οι άλλοι πελάτες. Μερικές φορές εμφανίζονται μέσα σε λίγες μέρες επικίνδυνα κρούσματα σήψης, αλλά στο μεταξύ έχουν χαθεί τα ίχνη του τσαρλατάνου.

ΕΛΑΧΙΣΤΑ θύματα πονόδοντου αναγκάζονται να καταφύγουν στις υπηρεσίες τέτοιων απατεώνων σήμερα. Οι σύγχρονοι οδοντίατροι μπορούν να θεραπεύσουν τον πονόδοντο, και σε αρκετές περιπτώσεις να αποτρέψουν την απώλεια δοντιών. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί άνθρωποι νιώθουν ανησυχία όσον αφορά την επίσκεψη σε οδοντίατρο. Μια ματιά στο πώς πρωτοέμαθαν οι οδοντίατροι να ανακουφίζουν τους ασθενείς τους από τον πόνο ίσως μας βοηθήσει να εκτιμήσουμε τη σύγχρονη οδοντιατρική.

Λέγεται πως η τερηδόνα είναι η πιο συχνή πάθηση των ανθρώπων μετά το κοινό κρυολόγημα. Δεν πρόκειται απλώς για ασθένεια της εποχής μας. Το ποιητικό έργο του Βασιλιά Σολομώντα αποκαλύπτει ότι στον αρχαίο Ισραήλ οι δυσκολίες που προκαλούνταν από το να έχει κανείς λίγα δόντια ήταν κάτι το αναμενόμενο για τους ηλικιωμένους.​—Εκκλησιαστής 12:3.

Ακόμη και Βασιλικά Πρόσωπα Υπέφεραν

Αν και βασίλισσα της Αγγλίας, η Ελισάβετ Α΄ δεν μπόρεσε να αποφύγει τον πονόδοντο. Ένας Γερμανός επισκέπτης που παρατήρησε τα μαύρα δόντια της ανέφερε ότι αυτό «το ελάττωμα φαίνεται πως είναι κοινό ανάμεσα στους Άγγλους, εξαιτίας της μεγάλης κατανάλωσης ζάχαρης». Το Δεκέμβριο του 1578, ο πονόδοντος βασάνιζε τη βασίλισσα μέρα νύχτα. Οι γιατροί της σύστησαν να γίνει εξαγωγή του χαλασμένου δοντιού, αλλά εκείνη αρνήθηκε, προφανώς επειδή φοβόταν τον πόνο που θα ένιωθε. Για να την ενθαρρύνει, ο Τζον Έιλμερ, επίσκοπος του Λονδίνου, έβγαλε μπροστά της ένα από τα δικά του δόντια, ίσως κάποιο που ήταν χαλασμένο​—μια γενναία πράξη, εφόσον αυτός ο ηλικιωμένος άνθρωπος είχε ήδη λιγοστά δόντια!

Εκείνη την εποχή, οι απλοί άνθρωποι που ήθελαν να βγάλουν κάποιο δόντι πήγαιναν σε έναν κουρέα ή ίσως σε κάποιον σιδερά. Αλλά όταν περισσότεροι άνθρωποι είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν ζάχαρη, τα κρούσματα πονόδοντου αυξήθηκαν​—και μαζί με αυτά, η ανάγκη για ικανούς εξαγωγείς δοντιών. Ως αποτέλεσμα, μερικοί γιατροί και χειρουργοί άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για διάφορες μεθόδους θεραπείας των χαλασμένων δοντιών. Ωστόσο, ήταν αναγκασμένοι να μάθουν μόνοι τους, εφόσον οι ειδικοί περιφρουρούσαν με ζήλο τα μυστικά του επαγγέλματός τους. Επίσης, τα βιβλία που ασχολούνταν με αυτό το θέμα ήταν ελάχιστα.

Έναν αιώνα μετά την εποχή της Ελισάβετ Α΄, στη Γαλλία βασίλευε ο Λουδοβίκος ΙΔ΄. Επί μεγάλο διάστημα της ζωής του βασανιζόταν από πονόδοντο, και το 1685 έβγαλε όλα τα δόντια της πάνω αριστερής πλευράς. Μερικοί ισχυρίζονται πως τα προβλήματα του βασιλιά με τα δόντια του ευθύνονταν για την καταστροφική απόφαση που πήρε εκείνο το έτος να αναιρέσει την ελευθερία λατρείας στη  Γαλλία, πράξη που προκάλεσε κύμα βάναυσου διωγμού εναντίον των θρησκευτικών μειονοτήτων.

Η Γέννηση της Σύγχρονης Οδοντιατρικής

Η επίδραση του πολυτελούς τρόπου ζωής του Λουδοβίκου ΙΔ΄ στην κοινωνία του Παρισιού οδήγησε στη γέννηση της οδοντιατρικής. Η επιτυχία στη βασιλική αυλή και στην κοινωνία εξαρτόταν από το αν είχε κάποιος καλή εμφάνιση. Η ζήτηση για τεχνητά δόντια, που χρησιμοποιούνταν ως επί το πλείστον για αισθητικούς λόγους παρά για το μάσημα της τροφής, δημιούργησε μια νέα ομάδα χειρουργών​—οδοντίατρους που εργάζονταν για πελάτες αριστοκρατικής προέλευσης. Κορυφαίος οδοντίατρος στο Παρίσι ήταν ο Πιερ Φοσάρ, ο οποίος διδάχτηκε την τεχνική των εγχειρήσεων στο γαλλικό πολεμικό ναυτικό. Αυτός επέκρινε τους χειρουργούς που άφηναν το έργο της εξαγωγής δοντιών σε αδαείς κουρείς και τσαρλατάνους, και ήταν ο πρώτος που αυτοαποκλήθηκε χειρουργός οδοντίατρος.

Παραβιάζοντας την τακτική της περιφρούρησης των μυστικών του επαγγέλματος, το 1728, ο Φοσάρ έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο αποκάλυπτε όλες τις μεθόδους που γνώριζε. Ως αποτέλεσμα, χαρακτηρίστηκε «ο Πατέρας της Οδοντιατρικής». Αυτός ήταν ο πρώτος που έβαλε τους ασθενείς του να κάθονται σε οδοντιατρική καρέκλα και όχι στο πάτωμα. Ο Φοσάρ εφεύρε επίσης πέντε εργαλεία για την εξαγωγή δοντιών, αλλά έκανε πολύ περισσότερα από το να βγάζει δόντια. Εφεύρε τον οδοντιατρικό τροχό καθώς και μεθόδους σφραγίσματος των δοντιών. Έμαθε να εμφράζει ριζικούς σωλήνες και να στερεώνει τεχνητά δόντια στη ρίζα. Οι οδοντοστοιχίες του, φτιαγμένες από ελεφαντόδοντο, είχαν ελατήριο ώστε να συγκρατείται το πάνω μέρος στη θέση του. Ο Φοσάρ καθιέρωσε την οδοντιατρική ως επάγγελμα. Η επιρροή του έφτασε ως την Αμερική.

Το Μαρτύριο του Πρώτου Προέδρου των ΗΠΑ

Έναν αιώνα μετά τον Λουδοβίκο ΙΔ΄, ο Γεώργιος Ουάσινγκτον υπέφερε από πονόδοντους στην Αμερική. Από τα 22 του χρόνια, έβγαζε σχεδόν ένα δόντι κάθε χρόνο. Φανταστείτε την ταλαιπωρία που πρέπει να υπέμεινε καθώς ηγούνταν του Ηπειρωτικού Στρατού! Όταν έγινε ο πρώτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, το 1789, δεν είχε σχεδόν καθόλου δόντια.

Ο Ουάσινγκτον υπέφερε και συναισθηματικά επίσης από το γεγονός ότι τα δόντια που του έλειπαν ασχήμαιναν το πρόσωπό του και οι οδοντοστοιχίες του δεν εφάρμοζαν καλά. Αντιλαμβανόταν έντονα πόσο σημαντικό ρόλο έπαιζε η εμφάνισή του καθώς αγωνιζόταν να εδραιώσει τη δημόσια εικόνα του για την προεδρία του νέου έθνους. Εκείνον τον καιρό, οι οδοντοστοιχίες δεν γίνονταν με τη βοήθεια καλουπιών αλλά φτιάχνονταν από ελεφαντόδοντο, γι’ αυτό και ήταν δύσκολο να παραμείνουν στη θέση τους. Οι Άγγλοι ευγενείς είχαν τις ίδιες δυσκολίες με τον Ουάσινγκτον. Έχει λεχθεί ότι το δηκτικό τους χιούμορ γεννήθηκε από την ανάγκη να αποφεύγουν το δυνατό γέλιο, το οποίο θα αποκάλυπτε τα τεχνητά τους δόντια.

Η φήμη ότι ο Ουάσινγκτον φορούσε ξύλινες οδοντοστοιχίες είναι πιθανότατα αναληθής. Είχε οδοντοστοιχίες φτιαγμένες από ανθρώπινα δόντια, ελεφαντόδοντο και μόλυβδο, αλλά όχι από ξύλο. Οι οδοντίατροί του προφανώς προμηθεύονταν δόντια από τυμβωρύχους. Οι έμποροι δοντιών ακολουθούσαν επίσης τους στρατούς και έβγαζαν τα δόντια από τους νεκρούς ή τους ετοιμοθάνατους έπειτα από μια μάχη. Έτσι λοιπόν, οι οδοντοστοιχίες ήταν είδος πολυτελείας διαθέσιμο μόνο σε πλουσίους. Μόλις τη δεκαετία του 1850, με την ανακάλυψη του βουλκανισμένου καουτσούκ που άρχισε να χρησιμοποιείται στις βάσεις των οδοντοστοιχιών, έγιναν οι οδοντοστοιχίες διαθέσιμες στον κοινό λαό. Αν και οι οδοντίατροι του Ουάσινγκτον ήταν οι καλύτεροι του είδους τους, ωστόσο δεν κατανοούσαν πλήρως την αιτία του πονόδοντου.

Η Αλήθεια για τον Πονόδοντο

Από τους αρχαίους χρόνους οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο πονόδοντος προκαλούνταν από σκουλήκια​—μια θεωρία που διατηρήθηκε μέχρι το 18ο αιώνα. Το 1890 ο Γουίλομπι Μίλερ, ένας Αμερικανός οδοντίατρος  που εργαζόταν στη Γερμανία, στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, προσδιόρισε την αιτία της τερηδόνας, η οποία αποτελεί βασική αιτία πονόδοντου. Ένα συγκεκριμένο είδος βακτηρίων που ευημερούν ιδιαίτερα με τη ζάχαρη παράγουν οξύ το οποίο προσβάλλει τα δόντια. Αλλά πώς μπορεί να αποφευχθεί η τερηδόνα; Μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρέθηκε εντελώς τυχαία.

Επί δεκαετίες, οδοντίατροι στο Κολοράντο των ΗΠΑ αναρωτιούνταν γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι εκεί είχαν διάστικτα δόντια. Τελικά, διαπιστώθηκε πως η αιτία ήταν το πλεόνασμα φθορίου στο νερό. Αλλά ενώ μελετούσαν αυτό το τοπικό πρόβλημα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας για την πρόληψη του πονόδοντου: Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν εκεί όπου το πόσιμο νερό δεν περιέχει επαρκή ποσότητα φθορίου έχουν περισσότερη τερηδόνα. Το φθόριο, το οποίο περιέχεται φυσιολογικά σε πολλά αποθέματα νερού, είναι ένα συστατικό της αδαμαντίνης των δοντιών. Όταν οι άνθρωποι που πίνουν νερό στο οποίο δεν υπάρχει επαρκές φθόριο λαβαίνουν την ιδανική ποσότητα, η συχνότητα εμφάνισης της τερηδόνας μειώνεται κατά 65 τοις εκατό.

Έτσι λοιπόν, το μυστήριο λύθηκε. Οι περισσότεροι πονόδοντοι προκαλούνται από την τερηδόνα. Η ζάχαρη συντελεί στη δημιουργία της. Το φθόριο συμβάλλει στην αποτροπή της. Ασφαλώς, έχει καταδειχτεί ότι το φθόριο δεν υποκαθιστά το σωστό βούρτσισμα και τη χρήση οδοντικού νήματος.

Έρευνα για Ανώδυνη Οδοντιατρική

Προτού ανακαλυφτούν τα αναισθητικά, οι οδοντιατρικές διαδικασίες ήταν επώδυνες για τους ασθενείς. Οι οδοντίατροι σκάλιζαν τα ευαίσθητα, χαλασμένα δόντια με αιχμηρά αντικείμενα και κατόπιν, ως εμφρακτικό υλικό, έβαζαν ζεστό μέταλλο στην κοιλότητα. Ελλείψει άλλης μορφής περίθαλψης, καυτηρίαζαν το δόντι που είχε μολυσμένο πολφό σπρώχνοντας ένα καυτό σιδερένιο ραβδίο μέσα στο ριζικό σωλήνα. Προτού εφευρεθούν ειδικά εργαλεία και αναισθητικά, η εξαγωγή ήταν επίσης φρικτή εμπειρία. Οι άνθρωποι ανέχονταν αυτό το μαρτύριο μόνο και μόνο επειδή ο πονόδοντος ήταν ακόμη χειρότερος. Αν και επί αιώνες χρησιμοποιούνταν φυτικά παρασκευάσματα όπως το όπιο, η ινδική κάνναβη και ο μανδραγόρας, αυτά απλώς μείωναν κάπως τον πόνο. Θα μπορούσαν ποτέ οι οδοντίατροι να κάνουν ανώδυνες επεμβάσεις;

Οι αναισθητικές ιδιότητες του υποξειδίου του αζώτου, κοινώς γνωστού ως ιλαρού αερίου, παρατηρήθηκαν σύντομα αφότου το παρασκεύασε για πρώτη φορά ο Άγγλος χημικός Τζόσεφ Πρίστλι το 1772. Αλλά κανένας δεν το χρησιμοποίησε ως αναισθητικό μέχρι το 1844. Στις 10 Δεκεμβρίου εκείνου του έτους, ο Χόρας Γουέλς, οδοντίατρος στο Χάρτφορντ του Κονέκτικατ, στις ΗΠΑ, παρακολούθησε μια εκδήλωση στη διάρκεια της οποίας το κοινό ψυχαγωγήθηκε με ιλαρό αέριο. Ο Γουέλς παρατήρησε ότι κάποιο άτομο που βρισκόταν υπό την επιρροή του χτύπησε το πόδι του πάνω σε έναν ογκώδη πάγκο αλλά δεν έδειξε ίχνος πόνου. Ο Γουέλς ήταν συμπονετικός και στενοχωριόταν πολύ που προκαλούσε πόνο στους ασθενείς του. Αμέσως σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το αέριο ως αναισθητικό. Προτού, όμως, το δώσει σε άλλους, αποφάσισε να το δοκιμάσει στον εαυτό του. Την επόμενη κιόλας μέρα, κάθησε στη δική του χειρουργική καρέκλα και εισέπνευσε το αέριο ωσότου έχασε τις αισθήσεις του. Έπειτα, κάποιος συνάδελφος αφαίρεσε το φρονιμίτη που τον πονούσε. Επρόκειτο για ένα ιστορικό γεγονός. Επιτέλους είχε φτάσει η εποχή της ανώδυνης οδοντιατρικής! a

Έκτοτε, πολλές τεχνολογικές βελτιώσεις έχουν λάβει χώρα στον τομέα της οδοντιατρικής. Ως αποτέλεσμα, θα διαπιστώσετε ότι μια επίσκεψη στον οδοντίατρο σήμερα θα αποδειχτεί πολύ πιο ευχάριστη εμπειρία.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 28]

Οδοντοστοιχία από ελεφαντόδοντο η οποία ανήκε στον Γεώργιο Ουάσινγκτον, τον πρώτο πρόεδρο των ΗΠΑ

[Ευχαριστίες]

Courtesy of The National Museum of Dentistry, Baltimore, MD

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Καλλιτεχνική απεικόνιση της πρώτης οδοντιατρικής εγχείρησης με υποξείδιο του αζώτου ως αναισθητικό, 1844

[Ευχαριστίες]

Courtesy of the National Library of Medicine

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 27]

Courtesy of the National Library of Medicine