Είναι Πράγματι Δέντρο;

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

ΟΙ ΠΛΗΘΩΡΙΚΟΙ, κυλινδρικοί κορμοί τους που ξεπροβάλλουν μέσα στο άγονο τοπίο δίνουν στα φιαλόσχημα δέντρα μπόαμπ της Αυστραλίας (Αδανσονία η γρηγόρειος) αλλόκοτη, αν όχι άσχημη, όψη. Κατά την περίοδο της ξηρασίας, τα ώριμα δέντρα αυτού του είδους δεν έχουν φύλλα και μοιάζουν περισσότερο με παράξενα πλάσματα που απλώνουν τα πλοκάμια τους προς τον ουρανό παρά με δέντρα. Ένας μύθος των Αβορίγινων λέει ότι το δέντρο το καταράστηκαν και το γύρισαν ανάποδα!

Σε νεαρή ηλικία, τα μπόαμπ είναι σχετικά λεπτά και ελκυστικά. Αλλά καθώς γερνάνε, οι γκρίζοι κορμοί τους γίνονται βολβοειδείς, και ο χρόνος αφήνει πάνω τους ουλές και σημάδια. Τα μπόαμπ «δίνουν την εντύπωση ότι πάσχουν από κάποια ασθένεια», έγραψε ο εξερευνητής Τζορτζ Γκρέι το 1837. Γιατί είναι τα μπόαμπ τόσο διαφορετικά από τα περισσότερα άλλα δέντρα, και γιατί τα εκτιμούν και τα αγαπούν οι κάτοικοι της αυστραλιανής ενδοχώρας, μεταξύ των οποίων και οι Αβορίγινες;

Όσο Μικρότερο το Όνομα Τόσο το Καλύτερο

Τα δέντρα μπόαμπ ενδημούν στην Αφρική, στη Μαδαγασκάρη και στη βορειοδυτική Αυστραλία. Ωστόσο, ενώ στις περισσότερες χώρες τα αποκαλούν μπαομπάμπ, οι Αυστραλοί εδώ και πολλά χρόνια χρησιμοποιούν το όνομα μπόαμπ. Στους κατοίκους της υπαίθρου άρεσε να μικραίνουν τα ονόματα​—μη τυχόν και καταπιούν τις πανταχού παρούσες μύγες, λένε χαριτολογώντας οι ντόπιοι. Έτσι λοιπόν, «κλάδεψαν» το όνομα μπαομπάμπ σε μπόαμπ, και σύντομα το νέο όνομα ρίζωσε για τα καλά στο λεξιλόγιο.

Τα μπόαμπ αποκαλούνται επίσης δέντρα των ψόφιων αρουραίων. Προς τι αυτό το καθόλου κολακευτικό παρατσούκλι; Εξ αποστάσεως, τα περικάρπια που αιωρούνται από το δέντρο μοιάζουν με ψόφιους αρουραίους κρεμασμένους από την ουρά τους. Επίσης, όταν τα άνθη χτυπηθούν ή χαλάσουν, υφίστανται γρήγορα ζύμωση και μυρίζουν άσχημα, σαν σάπιο κρέας. Όταν είναι υγιή, όμως, τα λουλούδια είναι μεγάλα, λευκά και ευωδιαστά.

Σχεδιασμένο για Ακραίες Καταστάσεις

Τα δέντρα μπόαμπ ευδοκιμούν στην απομακρυσμένη περιοχή Κίμπερλι της Δυτικής Αυστραλίας και στο γειτονικό Διαμέρισμα Βορείου Εδάφους. Εκεί η περίοδος των βροχών, η οποία είναι η συγκριτικά σύντομη περίοδος με τις καταρρακτώδεις βροχές των μουσώνων, εναλλάσσεται με την περίοδο της ξηρασίας.

Η προσαρμοστικότητα αυτών των δέντρων είναι παροιμιώδης. Συνήθως ζουν πολλούς αιώνες. «Ακόμη και αν δημιουργηθεί στον κορμό του μεγάλη κοιλότητα από φωτιά ή κάποιος χαράξει και αφαιρέσει περιμετρικά μέρος του φλοιού του εντελώς, το δέντρο συνήθως επιβιώνει  και, αφού διορθώσει τη βλάβη, συνεχίζει την ανάπτυξή του», λέει ο φυσιολόγος φυτών Ντ. Α. Χερν. a Ο ίδιος προσθέτει: «Είναι τέτοια η ζωτικότητα του δέντρου που, αν δεν καταστραφεί ολοσχερώς, θα συνεχίσει την ανάπτυξή του σχεδόν φυσιολογικά». Αποφασισμένο να επιβιώσει, ένα δέντρο μπόαμπ το οποίο είχε τοποθετηθεί σε ξύλινο κιβώτιο και επρόκειτο να σταλεί στο εξωτερικό με πλοίο πέρασε τις ρίζες του ανάμεσα από τα ξύλα και τις άπλωσε στο χώμα που υπήρχε από κάτω!

Τα μπόαμπ αναπτύσσονται σε πετρώδεις ρεματιές, σε βραχώδεις γκρεμούς ή σε αμμότοπους και συνήθως ξεπερνούν στο ύψος τα γειτονικά τους δέντρα. Στο οροπέδιο Κίμπερλι, μερικά μπόαμπ φτάνουν τα 25 μέτρα ύψος ή περισσότερο και έχουν σχεδόν την ίδια περιφέρεια.

Το μυστικό πίσω από τον άκομψο όγκο των μπόαμπ είναι το νερό. Όπως ένα σφουγγάρι, έτσι και το ξύλο των μπόαμπ είναι μαλακό, ινώδες και ικανό να αποθηκεύει μεγάλη ποσότητα υγρού. Αφού εμποτιστεί με νερό από τις βροχές των μουσώνων, ο κορμός του μπόαμπ είναι φανερά διογκωμένος. Καθώς προχωράει η περίοδος της ξηρασίας, το δέντρο επανέρχεται σιγά σιγά στο προηγούμενο μέγεθός του.

Τα φυλλοβόλα δέντρα επιβιώνουν κατά τους μήνες της βαρυχειμωνιάς ρίχνοντας τα φύλλα τους. Στην περίπτωση του μπόαμπ, αυτό συμβαίνει κατά τη μακρά περίοδο ξηρασίας. Καθώς αυτή τελειώνει, κάνουν την εμφάνισή τους λουλούδια και ξεπροβάλλει νέο φύλλωμα. Επειδή το μπόαμπ αναγγέλλει με αυτόν τον οπτικό τρόπο ότι πλησιάζει η περίοδος των βροχών, οι ντόπιοι το αποκαλούν μερικές φορές φυτό-ημερολόγιο.

Τα λουλούδια ανθίζουν μόνο τη νύχτα, ζουν λίγες ώρες και αρχίζουν να μαραίνονται μετά το ξημέρωμα. Οι ανθοδόχες ωριμάζουν και γίνονται μεγάλα περικάρπια, τα οποία πέφτουν στο έδαφος, σπάνε και διασκορπίζουν τους σπόρους τους.

Δέντρο Ζωής

Οι Αβορίγινες του Κίμπερλι εκτιμούσαν ανέκαθεν τους σπόρους, τα φύλλα, τη ρητίνη και τις ρίζες του μπόαμπ θεωρώντας τα σημαντικές πηγές τροφής. Οι σπόροι, προτού ξεραθούν, έχουν μαλακή, λευκή σάρκα με ωραία γεύση. Σε καιρούς ξηρασίας, οι Αβορίγινες μασούσαν το ινώδες ξύλο του δέντρου και τις ρίζες του, τα οποία τους πρόσφεραν πολύτιμη δροσιά. Κατά τις πολύ βροχερές περιόδους, οι ντόπιοι έβρισκαν μερικές φορές νερό μαζεμένο σε κοιλότητες του δέντρου και στη βάση των κλαδιών του.

Το 1856, όταν τα μέλη της εξερευνητικής αποστολής του Αουγκούστους Γκρέγκορι στο οροπέδιο Κίμπερλι έπαθαν σκορβούτο, έβρασαν την ψίχα των καρπών του μπόαμπ και έφτιαξαν «μια νόστιμη μαρμελάδα». Η σάρκα των καρπών, η οποία είναι πλούσια σε βιταμίνη C, έκανε γρήγορα καλά τους άντρες.

Παράθυρα στο Παρελθόν

Στο παρελθόν, τα μπόαμπ εξυπηρετούσαν και ως χρήσιμοι πίνακες μηνυμάτων τόσο για τους Αβορίγινες όσο και για τους Ευρωπαίους. Το 1820, το ερευνητικό σκάφος Μέρμεϊντ (Mermaid) αγκυροβόλησε για επισκευές στην ακτή του Κίμπερλι. Υπακούοντας στις οδηγίες του Ναυαρχείου, σύμφωνα με τις οποίες έπρεπε να αφήσουν αδιάσειστες αποδείξεις για την παραμονή τους εκεί, ο Πλοίαρχος Φίλιπ Πάρκερ Κινγκ χάραξε την επιγραφή «HMC Mermaid 1820» στον κορμό ενός μεγάλου μπόαμπ.

Εκείνη την εποχή, το Δέντρο Μέρμεϊντ,  όπως ονομάστηκε τελικά, είχε περίμετρο 8,8 μέτρα. Σήμερα έχει περιφέρεια λίγο παραπάνω από 12,2 μέτρα. Η επιγραφή, αν και τώρα δεν είναι τόσο ευδιάκριτη, εξακολουθεί να θυμίζει εκείνους τους παλιούς εξερευνητές. Μηνύματα που έχουν χαραχτεί βαθιά σε μερικά γέρικα μπόαμπ παραμένουν ορατά μέχρι τις μέρες μας και τα έχουν δει τουρίστες από όλο τον κόσμο.

Όταν οι Ευρωπαίοι αποικιστές έφτασαν στο οροπέδιο Κίμπερλι, τεράστια μπόαμπ χρησίμευσαν ως πινακίδες, σημεία συνάντησης και χώροι κατασκήνωσης σε έναν άγνωστο τόπο. Μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι άφηναν τα κοπάδια τους να ξεκουραστούν κάτω από μπόαμπ στα οποία έδωσαν διάφορα ευρηματικά ονόματα, όπως Οριένταλ Χοτέλ, Κλαμπ Χοτέλ ή Ρόαγιαλ Χοτέλ.

Όταν εχθρικοί Αβορίγινες έκλεψαν το πλοιάριο του Γερμανού αποικιστή Αουγκούστ Λουκάνους το 1886, ο ίδιος και οι συνταξιδιώτες του έπρεπε να καλύψουν μια απόσταση 100 χιλιομέτρων μέχρι την πόλη Γουίνταμ. Στο δρόμο τους υπήρχαν ρυάκια και ποτάμια γεμάτα κροκοδείλους. Ο Λουκάνους έγραψε αργότερα ότι εκείνος και η ομάδα του ήξεραν από το ημερολόγιο ενός παλαιότερου εξερευνητή «πού είχε θάψει μερικά ξυλουργικά εργαλεία κοντά στο Πιτ Σπρινγκς κάτω από ένα μεγάλο δέντρο μπόαμπ, πάνω στο οποίο είχε χαράξει τα αρχικά του». Το εκπληκτικό είναι ότι οι άντρες εντόπισαν το δέντρο και τα εργαλεία. Έπειτα έκοψαν «ένα ωραίο, μεγάλο δέντρο μπόαμπ», και μέσα σε πέντε μέρες κατασκεύασαν ένα κανό. Το κανό έπλεε καλά και έφτασαν όλοι με ασφάλεια στον προορισμό τους.

Δύο από τα πιο γνωστά μπόαμπ είναι τα αποκαλούμενα Δέντρα-Φυλακές Ντέρμπι και Γουίνταμ​—και τα δύο έχουν πάρει το όνομά τους από κοντινές πόλεις. Η λαϊκή παράδοση λέει ότι αυτοί οι γίγαντες με τους κουφαλιασμένους κορμούς​—ο καθένας είναι αρκετά μεγάλος ώστε να μπορεί να στεγάσει πολλούς ανθρώπους—​χρησίμευαν ως φυλακές το 19ο αιώνα. Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί, όμως, αμφισβητούν αυτούς τους ισχυρισμούς. Όπως και να έχουν τα πράγματα, τα συγκεκριμένα δέντρα είναι εντυπωσιακά δείγματα του είδους τους και δημοφιλή τουριστικά αξιοθέατα.

Τέχνη Μπόαμπ

Κάποτε οι άνθρωποι χάραζαν εικόνες και μηνύματα στους κορμούς των μπόαμπ. Σήμερα, όμως, οι καλλιτέχνες της ενδοχώρας αφήνουν τα δέντρα ήσυχα και εξασκούν την τέχνη τους στους ωοειδείς καρπούς των μπόαμπ, οι οποίοι μπορεί να φτάσουν σε μήκος τα 25 εκατοστά και σε διάμετρο τα 15.

Αφού επιλέξει έναν κατάλληλο καρπό από το δέντρο, ο ντόπιος καλλιτέχνης χαράζει με σουγιά περίτεχνες εικόνες στο καφέ κέλυφος. Μερικά από τα αγαπημένα τους θέματα είναι ζώα της περιοχής, σκηνές κυνηγιού με Αβορίγινες, καθώς και ανθρώπινα πρόσωπα και σιλουέτες. Κάποιοι συλλέκτες αναζητούν πολλές φορές τα τελικά προϊόντα για τη συλλογή τους. Άλλοι αγοραστές είναι οι τουρίστες και τα τοπικά καταστήματα λιανικής πώλησης.

Πράγματι, μπορεί το μπόαμπ να μην είναι τόσο ψηλό όσο η σεκόγια, τόσο επιβλητικό όσο η λεύκα ή τόσο σκιερό όσο ο πλάτανος. Ωστόσο, με το δικό του μοναδικό τρόπο, αυτό το ανθεκτικό, προσαρμοστικό φυτό αποτελεί ένα πολύτιμο κεφάλαιο για την ενδοχώρα της Αυστραλίας, τιμή για τον Δημιουργό και, ίσως, μια ένδειξη ότι αυτός διαθέτει καλή αίσθηση του χιούμορ.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Τα λουλούδια ανθίζουν τη νύχτα και πεθαίνουν μέσα σε λίγες ώρες

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Καρπός μπόαμπ με εγχάρακτη εικόνα χλαμυδόσαυρου