Δέντρα που Ζουν Μέσα στο Νερό

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Παρέχουν καταφύγιο σε πολλά απειλούμενα είδη θηλαστικών, πτηνών και ερπετών. Προστατεύουν επίσης το περιβάλλον φιλτράροντας τους ρύπους από το νερό. Στη νότια Φλόριντα των ΗΠΑ, περίπου το 75 τοις εκατό των ψαριών που αλιεύονται από ερασιτέχνες και το 90 τοις εκατό των ψαριών που αλιεύονται για εμπορικούς σκοπούς εξαρτώνται από αυτά. Επιπλέον, δημιουργούν ένα φράγμα που προφυλάσσει τις παράκτιες περιοχές από καταιγίδες και παλίρροιες. Ποια είναι αυτά; Είναι τα μαγκρόβια δάση!

ΤΑ ΜΑΓΚΡΟΒΙΑ, τα οποία βρίσκονται στις μισές και πλέον τροπικές ακρογιαλιές του κόσμου, είναι ένα είδος δέντρων ή θάμνων που περιλαμβάνει μέλη αρκετών οικογενειών. Γενικά, φύονται στην ενδοπαλιρροϊκή περιοχή μεταξύ ξηράς και θάλασσας όπου υπάρχει ανάμειξη θαλασσινού με γλυκό νερό. Αν και το νερό εκεί είναι πολύ πιο αλμυρό από ό,τι μπορούν να αντέξουν τα περισσότερα φυτά, τα μαγκρόβια επιβιώνουν υπό αυτές τις συνθήκες με ευκολία. Πώς; Χρησιμοποιώντας αρκετές εντυπωσιακές μεθόδους​—μερικές φορές σε συνδυασμό.

Περιβάλλονται από Αλάτι

Μερικά μαγκρόβια διαθέτουν φίλτρα τα οποία δεν επιτρέπουν στο αλάτι να διαπεράσει την επιφάνεια της ρίζας. Το κάνουν αυτό τόσο αποτελεσματικά ώστε ένας διψασμένος ταξιδιώτης μπορεί να βρει νερό για να πιει κόβοντας στα δύο τη ρίζα ενός τέτοιου φυτού. Άλλα είδη μαγκρόβιων αφήνουν το αλάτι να εισχωρήσει στο σύστημά τους και το συσσωρεύουν, εναποθέτοντάς το σε παλιά φύλλα ή σε άλλα μέρη του φυτού, τα οποία στη συνέχεια απορρίπτουν.

Υπάρχουν, όμως, και είδη που αφήνουν το αλάτι να εισχωρήσει μέσα τους αλλά κατόπιν το αποβάλλουν γρήγορα, συνήθως μέσω ειδικών αδένων που έχουν στα φύλλα τους γι’ αυτόν το σκοπό. Αν γλείφατε το φύλλο ενός τέτοιου μαγκρόβιου, θα είχε πολύ αλμυρή γεύση. Αλλά προσέξτε ποιο μαγκρόβιο θα διαλέξετε! Η γαλακτώδης ουσία από τα φύλλα του είδους που ονομάζεται Εκτυφλωτική της Αγαλλόχου μπορεί να προκαλέσει προσωρινή τύφλωση αν πάει στα μάτια σας. Ωστόσο, αυτή η ουσία διαθέτει φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ελκών και τσιμπημάτων.

Πώς Επιβιώνουν

Προκειμένου να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν, τα περισσότερα φυτά χρειάζονται καλά αεριζόμενο έδαφος. Ωστόσο, το έδαφος στο οποίο ζουν τα μαγκρόβια είναι συνήθως διαποτισμένο με νερό. Το μυστικό της επιβίωσής τους είναι οι εναέριες ρίζες τους, οι οποίες αναπτύσσονται πάνω από το έδαφος και μπορούν έτσι να προσλαμβάνουν αέρα απευθείας από την ατμόσφαιρα. Το σχήμα αυτών των ριζών ποικίλλει. Μερικές βγαίνουν από το χώμα και στη συνέχεια εισχωρούν ξανά σε αυτό, σχηματίζοντας οζώδη κυρτώματα που μοιάζουν κάπως με λυγισμένα γόνατα.

Οι πνευματοφόρες ρίζες, που θυμίζουν αναπνευστήρες, πασσάλους ή μολύβια, εξέχουν κάθετα από το έδαφος. Οι στηρικτικές ρίζες, οι οποίες αργότερα παίζουν το ρόλο υποστηλωμάτων, διακλαδίζονται από το κατώτερο μέρος του κορμού των μαγκρόβιων. Οι ρίζες που μοιάζουν με σανίδες ή με κορδέλες εκφύονται ακτινωτά από τη βάση του δέντρου σχηματίζοντας πάνω στο έδαφος καμπυλωτές πτυχώσεις, ενώ το ανώτατο σημείο τους προεξέχει από το έδαφος. Αυτά τα διαφορετικά ριζικά συστήματα, όχι μόνο επιτρέπουν στα φυτά να αναπνέουν, αλλά τους παρέχουν και σταθερότητα στο μαλακό έδαφος.

Πώς Αναπαράγονται

Το μαγκρόβιο Xylocarpus granatum έχει έναν μεγάλο στρογγυλό καρπό γεμάτο με σπόρους ακανόνιστου σχήματος. Όταν ο καρπός ωριμάσει, σπάει σκορπίζοντας τους σπόρους του στο νερό. Μερικοί από αυτούς παρασύρονται από τις παλίρροιες, και βρίσκουν τελικά μια περιοχή στην οποία φυτρώνουν.

Οι σπόροι άλλων μαγκρόβιων φυτρώνουν ενώ βρίσκονται ακόμη πάνω στο αρχικό δέντρο. Αυτό είναι κάτι εντελώς ασυνήθιστο στο φυτικό κόσμο. Τα μαγκρόβια αυτά παράγουν φιντάνια τα οποία  πέφτουν από το δέντρο στο νερό και έπειτα μπορεί να μεταφέρονται εδώ και εκεί για αρκετούς μήνες ή ακόμη και για έναν χρόνο αναζητώντας κατάλληλο μέρος για να αναπτυχθούν.

Ο τρόπος με τον οποίο επιπλέει το φιντάνι μεγιστοποιεί τις πιθανότητες που έχει να καταλήξει σε κάποιο υφάλμυρο σημείο, το οποίο αποτελεί το ιδανικό περιβάλλον του. Στο αλμυρό νερό, όπου η άνωση είναι μεγαλύτερη, πλέει οριζόντια, αλλά όταν φτάσει σε υφάλμυρο νερό πλέει κάθετα, και επομένως είναι πιο πιθανό να φυτευτεί στη λάσπη.

Ένας Κόσμος Μέσα σε Έναν Άλλον

Τα μαγκρόβια αποτελούν τη βάση ενός πολυσύνθετου διατροφικού συστήματος. Νεκρά φύλλα και αποσυντιθέμενη βλάστηση από τα μαγκρόβια γίνονται πηγή τροφής για μικροοργανισμούς οι οποίοι, με τη σειρά τους, χρησιμεύουν ως τροφή για άλλα ζώα της τροφικής αλυσίδας. Πολλά ζωντανά πλάσματα κατοικούν, τρώνε, αναπαράγονται και μεγαλώνουν τα μικρά τους στα μαγκρόβια δάση.

Για παράδειγμα, εκατοντάδες είδη πουλιών χρησιμοποιούν το περιβάλλον των μαγκρόβιων δασών για να χτίζουν τις φωλιές τους και να τρέφονται, καθώς επίσης ως σημεία ανάπαυσης κατά τα αποδημητικά τους ταξίδια. Η χώρα της Μπελίζ και μόνο φιλοξενεί περισσότερα από 500 είδη πουλιών στα μαγκρόβια δάση της. Πολλά ψάρια είτε γεννιούνται στο περιβάλλον των μαγκρόβιων είτε εξαρτώνται από το οικοσύστημά τους για τροφή. Πάνω από 120 είδη ψαριών έχουν αλιευτεί στο μαγκρόβιο δάσος Σουντάρμπανς, ανάμεσα στην Ινδία και στο Μπαγκλαντές.

Στις περιοχές των μαγκρόβιων ευδοκιμούν επίσης και πολλά φυτά. Στην ανατολική ακτή της Αυστραλίας, έχουν βρεθεί 105 είδη λειχήνων που φύονται πάνω σε μαγκρόβια δέντρα. Πολλά είδη φτέρης, ορχιδέας, γκι και άλλων φυτών ευημερούν  επίσης σε αυτόν το βιότοπο. Πράγματι, τα μαγκρόβια δάση σε όλο τον κόσμο παρέχουν ουσιώδεις υπηρεσίες για την πανίδα και τη χλωρίδα​—από τους λειχήνες μέχρι τις τίγρεις—​καθώς επίσης για τους ανθρώπους.

Αμέτρητα Οφέλη για τον Άνθρωπο

Εκτός του ότι βοηθούν στην προστασία του περιβάλλοντος, τα μαγκρόβια αποτελούν άμεση ή έμμεση πηγή πολλών προϊόντων, όπως καυσόξυλα, κάρβουνο, τανίνη, νομή για τα ζώα, καθώς και φάρμακα. Το περιβάλλον των μαγκρόβιων παρέχει επίσης γευστικές λιχουδιές, όπως ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια και μέλι. Μερικοί ναυτικοί, μάλιστα, πίστευαν κάποτε ότι τα στρείδια φύονταν στα δέντρα επειδή μπορούσαν να τα μαζεύουν εύκολα από τα μαγκρόβια όταν οι ρίζες τους έμεναν εκτεθειμένες κατά την άμπωτη.

Τα μαγκρόβια παρέχουν επίσης προϊόντα για βιομηχανίες όπως η χαρτοποιία, η υφαντουργία, η βυρσοδεψία και οι κατασκευές. Άλλες βιομηχανίες που ωφελούνται από τα μαγκρόβια είναι η αλιεία και ο τουρισμός.

Μολονότι η σπουδαιότητά τους αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο, υπολογίζεται ότι τα μαγκρόβια δάση συρρικνώνονται κατά 1.000.000 στρέμματα κάθε χρόνο. Συνήθως καταστρέφονται για να δώσουν τη θέση τους σε έργα που θεωρούνται πιο προσοδοφόρα, όπως οι γεωργικές ή οι οικιστικές εγκαταστάσεις. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα μαγκρόβιο έλος είναι απλώς ένα λασπώδες, δύσοσμο και γεμάτο κουνούπια μέρος το οποίο είναι καλύτερα να μην υπάρχει.

Η αλήθεια είναι, όμως, ότι τα μαγκρόβια εξυπηρετούν πολύτιμους, ακόμη και ζωοσωτήριους, σκοπούς. Οι ιδιαίτερα προσαρμοστικές εναέριες ρίζες τους καθώς και οι πασσαλώδεις ρίζες τους που φιλτράρουν το αλάτι έχουν δημιουργήσει πλούσια και περίπλοκα οικοσυστήματα. Αυτά είναι ζωτικά για την παράκτια αλιεία, για τις βιομηχανίες παραγωγής ξύλινων προϊόντων και για την άγρια ζωή. Επίσης, προστατεύουν τις παράκτιες περιοχές από τη διάβρωση απορροφώντας την ορμή ισχυρών τυφώνων οι οποίοι διαφορετικά θα μπορούσαν να σκοτώσουν χιλιάδες ανθρώπους. Αναμφισβήτητα, θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για τα μαγκρόβια δάση!

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 24]

Συλλογή Αγριόμελου στα Μαγκρόβια Δάση

Τα μεγαλύτερα μαγκρόβια δάση του κόσμου βρίσκονται στο Σουντάρμπανς, που αποτελεί μέρος του τεράστιου Δέλτα του Γάγγη, το οποίο εκτείνεται τόσο στην Ινδία όσο και στο Μπαγκλαντές. Ανάμεσα στους ανθρώπους που ζουν εκεί είναι οι Μογουάλι, οι οποίοι εξαρτώνται από τα μαγκρόβια δάση για να βγάζουν τα προς το ζην. Το επάγγελμά τους είναι από τα πιο επικίνδυνα στη χώρα.

Οι Μογουάλι συλλέγουν μέλι. Τον Απρίλιο και το Μάιο κάθε χρόνο, τολμούν να μπουν στο μεταβαλλόμενο τοπίο των μαγκρόβιων δασών ψάχνοντας για τις κηρήθρες της γιγάντιας μέλισσας. Οι μέλισσες αυτού του είδους είναι μεγάλες και φτάνουν σε μήκος τα τριάμισι εκατοστά περίπου. Είναι μάλιστα επιθετικές​—σε κάποιες περιπτώσεις έχει αναφερθεί ότι σκότωσαν ελέφαντες!

Γι’ αυτό, οι συλλέκτες μελιού έχουν μαζί τους πυρσούς φτιαγμένους από μαγκρόβια βλάστηση, ο καπνός των οποίων διώχνει τις μέλισσες. Οι συνετοί συλλέκτες αφήνουν λίγη από την κηρήθρα ώστε οι μέλισσες να μπορούν να την ανακατασκευάσουν, διατηρώντας έτσι την παραγωγή μελιού χρόνο με το χρόνο.

Οι μέλισσες δεν είναι η μόνη απειλή για τους συλλέκτες μελιού. Άλλες απειλές είναι οι κροκόδειλοι και τα δηλητηριώδη φίδια, ζώα τα οποία κατοικούν στα μαγκρόβια δάση. Επίσης, κλέφτες μπορεί να στήσουν ενέδρα στους συλλέκτες μελιού καθώς εκείνοι φεύγουν από το δάσος με το μέλι και το κερί τους. Μολονότι όλα αυτά αποτελούν απειλή, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η Βασιλική τίγρη της Βεγγάλης. Κάθε χρόνο, αυτά τα ζώα σκοτώνουν 15 έως 20 συλλέκτες μελιού.

[Ευχαριστίες]

Zafer Kizilkaya/​Images & Stories

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Τα μαγκρόβια και τα φιντάνια τους ευδοκιμούν σε περιβάλλον που θα μπορούσε να σκοτώσει τα περισσότερα άλλα φυτά

[Ευχαριστίες]

Top right: Zach Holmes Photography/​Photographers Direct; lower right: Martin Spragg Photography (www.spraggshots.com)/​Photographers Direct