Κανάλια της Βρετανίας​—Εξακολουθούν να Γοητεύουν

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Στις αρχές του 19ου αιώνα, ένα δίκτυο καναλιών, μήκους 6.000 χιλιομέτρων περίπου, διέσχιζε την Αγγλία, τη Σκωτία και την Ουαλία. Γιατί κατασκευάστηκαν, και ποιοι τα χρησιμοποιούν τον 21ο αιώνα;

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ επανάσταση του 18ου αιώνα στη Βρετανία απαιτούσε ένα φτηνό και ταχύ σύστημα μεταφοράς πρώτων υλών και προϊόντων. Πριν από εκείνη την εποχή, χρησιμοποιούνταν ομάδες αλόγων για να μεταφέρουν εμπορεύματα ή να σύρουν άμαξες πάνω σε δρόμους οι οποίοι το χειμώνα γέμιζαν με τόσες αυλακιές και λάσπη ώστε γίνονταν αδιάβατοι. Από την άλλη μεριά, ένα και μόνο άλογο μπορούσε να ρυμουλκήσει ομαλά και γρήγορα ένα πλοιάριο που κινούνταν σε κανάλι μεταφέροντας φορτίο μέχρι και 30 τόνων.

Το 1761, ο Δούκας του Μπρίτζγουοτερ κατασκεύασε ένα κανάλι για τη μεταφορά γαιάνθρακα από τα ορυχεία του σε πελάτες στο Μάντσεστερ, δεκαέξι χιλιόμετρα μακριά. Αυτό, όχι μόνο απέφερε οικονομικό κέρδος στο δούκα, αλλά και μείωσε κατά το ήμισυ την τιμή του γαιάνθρακα στο Μάντσεστερ. Το 1790 ένα πιο φιλόδοξο σχέδιο, το σύστημα καναλιών Γκραντ Κρος, κατάφερε να συνδέσει τέσσερις σημαντικούς ποταμούς και να ενώσει το βιομηχανικό κέντρο της Αγγλίας με τα θαλάσσια λιμάνια. Η εποχή των καναλιών της Βρετανίας είχε αρχίσει.

Κατασκευή και Χρήση

Επιδέξιοι μηχανικοί​—μεταξύ των οποίων και ο Τζέιμς Μπρίντλι, ένας αυτοδίδακτος άνθρωπος που έκανε όλα τα έργα του χωρίς γραπτούς υπολογισμούς ή σχέδια—​ανέπτυξαν πρωτοποριακές κατασκευαστικές μεθόδους για τη διοχέτευση του νερού σε ένα δίκτυο μήκους πολλών χιλιομέτρων σε ποικιλόμορφα εδάφη. Τα υδραγωγεία, οι σήραγγες, οι ανυψωτικές δεξαμενές και οι γέφυρες που κατασκευάστηκαν ως αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας από ομάδες εργατών, τους λεγόμενους νάβις, εξακολουθούν να θεωρούνται εξαιρετικά επιτεύγματα.

Κατασκευάστηκαν στενόμακρα πλοιάρια, δηλαδή ανοιχτά ξύλινα σκάφη μήκους 20 μέτρων και πλάτους 2 μέτρων περίπου, για να μεταφέρουν ογκώδη φορτία, όπως γαιάνθρακα, ασβέστη, ασβεστόλιθο,  καολίνη, σιδηρομεταλλεύματα, πλίθους και αλεύρι. Αυτά τα πλοιάρια τα έσερναν άλογα που προχωρούσαν στα παρόχθια μονοπάτια των καναλιών τα οποία υπήρχαν γι’ αυτόν το σκοπό. Τα «ιπτάμενα πλοιάρια» εξασφάλιζαν ταχεία μεταφορά για επείγοντα ή ευπαθή εμπορεύματα και ταξίδευαν χωρίς ενδιάμεσες στάσεις, έχοντας πληρώματα που εργάζονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.

Σε μερικά κανάλια, ομάδες αλόγων, που αντικαθίσταντο ανά τακτά χρονικά διαστήματα, έσερναν πλοιάρια αεροδυναμικού σχήματος τα οποία μπορούσαν να μεταφέρουν ως και 120 επιβάτες με μέση ταχύτητα δεκαπέντε χιλιόμετρα την ώρα. Αυτά τα πλοιάρια, όπως και τα ιπτάμενα, είχαν προτεραιότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα σκάφη, και μάλιστα τα πλοιάρια του Καναλιού Μπρίτζγουοτερ διέθεταν μια μεγάλη λεπίδα που ήταν στερεωμένη στην πλώρη για να κόβουν το σκοινί ρυμούλκησης οποιουδήποτε άλλου σκάφους έμπαινε στο δρόμο τους! Με την εμφάνιση των καναλιών, συνηθισμένοι άνθρωποι είχαν για πρώτη φορά την ευκαιρία να ταξιδέψουν σε μακρινές αποστάσεις φτηνά και άνετα.

Η Ζωή Μέσα στα Στενόμακρα Πλοιάρια

Η ζωή στα κανάλια ήταν πολύ κοπιαστική. Η εργασία των βαρκάρηδων ήταν βαριά και συχνά επικίνδυνη. Εφόσον ταξίδευαν συνεχώς, δεν είχαν πολλές ευκαιρίες για μόρφωση, και απομονώνονταν όλο και περισσότερο από τον περίγυρό τους.

Αυτή η κοινωνία των στενόμακρων πλοιαρίων ανέπτυξε ένα ξεχωριστό είδος λαϊκής τέχνης, διακοσμώντας τα σκάφη της με ζωηρόχρωμα τοπία, σχέδια λουλουδιών και γεωμετρικά σχήματα, τα οποία κάλυπταν τις εξωτερικές επιφάνειες των πλοιαρίων και συνεχίζονταν μέσα στην καμπίνα, που βρισκόταν στην πρύμνη. Σε εκείνον το χώρο, που είχε διαστάσεις μόλις τρία επί δύο μέτρα, ζούσε ο βαρκάρης, η γυναίκα του και τα παιδιά τους. Αλλά οι άνθρωποι των πλοιαρίων αναπλήρωναν την έλλειψη χώρου χρησιμοποιώντας έξυπνες κατασκευές οι οποίες έκρυβαν τα πτυσσόμενα κρεβάτια και τους αποθηκευτικούς χώρους. Πλεκτές δαντέλες κρέμονταν από τα ράφια, ενώ οι κομψές πορσελάνες και τα αστραφτερά μπρούντζινα αντικείμενα που τοποθετούνταν γύρω από τη μαγειρική εστία φώτιζαν την καμπίνα. Όλα αυτά δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα άνεσης και ζεστασιάς. Η φιλόπονη σύζυγος του βαρκάρη, παρά τα πολλά καθήκοντά της και τα βρώμικα εμπορεύματα που μετέφερε συχνά το πλοιάριο, κατάφερνε να διατηρεί την οικογένειά της και το πλοιάριό τους πεντακάθαρα. Ακόμη και το διακοσμητικό σχοινί γύρω από τη λαγουδέρα λαμποκοπούσε από το τρίψιμο.

 Η Παρακμή των Καναλιών και η Χρήση τους Σήμερα

Το 1825, καθώς το δίκτυο των καναλιών όδευε προς την αποπεράτωσή του, ο Τζορτζ Στίβενσον έθεσε σε λειτουργία τη Σιδηροδρομική Γραμμή Στόκτον-Ντάρλινγκτον, έναν από τους πρώτους δημόσιους σιδηροδρόμους στους οποίους κινούνταν ατμομηχανές. Μέσα σε 20 χρόνια, οι σιδηρόδρομοι πήραν το προβάδισμα στη διακίνηση του εμπορίου από τα κανάλια, τα οποία άρχισαν τότε σιγά σιγά να μη χρησιμοποιούνται ούτε να συντηρούνται. Μάλιστα, μερικές σιδηροδρομικές εταιρίες αγόρασαν κάποια κανάλια για να θέσουν τέρμα στον ανταγωνισμό. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτή η παρακμή συνεχίστηκε με την κατασκευή νέων και καλύτερων δρόμων. Ακόμη και οι αισιόδοξοι δεν πίστευαν ότι τα κανάλια θα επιβίωναν για πολύ ακόμη.

Ωστόσο, χάρη στις προσπάθειες μεμονωμένων ατόμων αλλά και ομάδων τα τελευταία 50 χρόνια, δεν έχουν εξελιχθεί έτσι τα πράγματα. Αν και υπάρχουν ακόμη μερικά πλοιάρια που πλέουν στα κανάλια μεταφέροντας εμπορεύματα, άλλα έχουν μετατραπεί σε μόνιμες κατοικίες ή σκάφη αναψυχής. Σήμερα, μπορεί κάποιος να εξερευνήσει πάνω από 3.000 χιλιόμετρα καναλιών, διασχίζοντας μερικά από τα πιο όμορφα και παρθένα τοπία της Βρετανίας. Εκτός αυτού, οι φίλοι των στενόμακρων πλοιαρίων έχουν αναβιώσει παλιές παραδόσεις, οι οποίες γίνονται γνωστές σε ένα ολοένα και ευρύτερο κοινό μέσω τακτικών εκδηλώσεων που λαβαίνουν χώρα σε αυτές τις υδάτινες οδούς. Στην πραγματικότητα, ως αποτέλεσμα της δημοτικότητας αυτών των σκαφών αναψυχής με τις ζωηρόχρωμες διακοσμήσεις, υπάρχουν τώρα περισσότερα στενόμακρα πλοιάρια στα κανάλια από όσα υπήρχαν όταν άνθιζε εκεί το εμπόριο, τα δε κανάλια αποκαθίστανται με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο κατασκευάζονταν πριν από 200 χρόνια.

Παρ’ όλα αυτά, μόνο ένα μικρό ποσοστό από τους επισκέπτες των καναλιών χρησιμοποιούν τα πλοιάρια. Γιατί; Επειδή η αποκατάσταση των υδάτινων οδών δημιούργησε ένα δίκτυο «παρυδάτιων πάρκων». Μέσω αυτών των πάρκων, περιπατητές, ποδηλατιστές και ψαράδες, που όλοι τους κάνουν χρήση των παρόχθιων μονοπατιών, μπορούν να απολαύσουν αναψυχή επισκεπτόμενοι άγνωστες μέχρι πρότινος περιοχές των πόλεων και της υπαίθρου. Υδροταμιευτήρες που έχουν κατασκευαστεί για να διατηρείται σταθερό το επίπεδο του νερού στα κανάλια έχουν γίνει σημαντικοί βιότοποι για την άγρια ζωή, ενώ τα ίδια τα κανάλια συντηρούν μια μεγάλη ποικιλία φυτών, πτηνών και ζώων.

Η κατασκευή των καναλιών της Βρετανίας εισήγαγε μια εποχή ριζικών αλλαγών​—η οποία όμως πήρε, κατά ειρωνικό τρόπο, απρόσμενη τροπή. Τα ίδια εκείνα κανάλια παρέχουν τώρα ένα μέσο απόδρασης από τις πιέσεις του σύγχρονου κόσμου ο οποίος διαμορφώθηκε με τη δική τους συμβολή.

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 14]

ΠΛΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΤΩΝ ΚΑΝΑΛΙΩΝ

Πολύ λίγες σήραγγες έχουν παρόχθιο μονοπάτι. Έτσι λοιπόν, πριν από την εμφάνιση των αυτοκινούμενων πλοιαρίων, ο μόνος τρόπος για να περάσει ένα στενόμακρο πλοιάριο μέσα από κάποια σήραγγα ήταν μια επικίνδυνη μέθοδος που περιλάμβανε τη χρήση των ποδιών. Σε κάθε πλευρά της πλώρης του πλοιαρίου τοποθετούσαν από μία σανίδα. Μέλη του πληρώματος ξάπλωναν ανάσκελα πάνω στις σανίδες, τις οποίες κρατούσαν σφιχτά με τα χέρια τους, και βάζοντας τα πόδια τους κόντρα στον τοίχο, έσπρωχναν το πλοιάριο κατά μήκος της σήραγγας. Μέσα στο σκοτάδι, με μοναδικό φωτισμό τη φλόγα ενός κεριού, εύκολα μπορούσε κάποιος να κάνει μια λάθος κίνηση και να πέσει στο νερό, όπου μερικές φορές έβρισκε τραγικό θάνατο καθώς συνθλιβόταν ανάμεσα στη βάρκα και στο τοίχωμα της σήραγγας. Το δίκτυο καναλιών της Βρετανίας είχε κάποτε σήραγγες συνολικού μήκους 68 χιλιομέτρων, και για τη διέλευση των μεγαλύτερων από αυτές χρησιμοποιούνταν ειδικά εκπαιδευμένοι άντρες. Η μεγαλύτερη σήραγγα, η οποία επαναλειτουργεί τώρα στο Στάντετζ του Γιόρκσερ, έχει μήκος πέντε χιλιόμετρα.

[Ευχαριστίες]

Courtesy of British Waterways

 [Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 15]

ΑΝΥΨΩΤΙΚΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑ ΕΥΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΠΛΟΙΑΡΙΩΝ

Εφόσον το νερό δεν μπορεί να κινηθεί προς τα πάνω, τι συμβαίνει όταν ένα κανάλι συναντά ανηφορικό έδαφος; Μπορεί να ακολουθήσει μια καμπυλωτή πορεία παράκαμψης προκειμένου να παραμείνει στο ίδιο επίπεδο, πράγμα που θα κάνει τη διαδρομή μεγαλύτερη, ή ίσως μπορεί να διοχετευτεί σε κάποια σήραγγα που περνάει μέσα από το εμπόδιο. Μια τρίτη εκδοχή είναι η ανύψωση της υδάτινης οδού μέσω ανυψωτικών δεξαμενών. Αυτές αποτελούνται από έναν θάλαμο που συνδέει δύο υδάτινα επίπεδα και ο οποίος έχει μία θύρα σε κάθε άκρο του. Όταν το πλοιάριο μπαίνει στη δεξαμενή, κλείνουν και οι δύο θύρες. Κατόπιν, είτε προστίθεται νερό στη δεξαμενή για να ανεβεί το πλοιάριο στο επόμενο επίπεδο είτε αφαιρείται νερό για να κατεβεί το πλοιάριο​—ανάλογα με την ανάγκη.

Τι γίνεται αν κάποιες παλιές δεξαμενές δεν μπορούν να αποκατασταθούν; Αυτό ήταν το πρόβλημα που παρουσιάστηκε στη Σκωτία, όπου χάρη σε ένα μεγάλο κατασκευαστικό έργο έχουν συνδεθεί δύο κανάλια ανάμεσα στη Γλασκώβη και στο Εδιμβούργο τα οποία ήταν για καιρό εγκαταλειμμένα. Η ανακατασκευή των 11 διαδοχικών δεξαμενών στο Φόλκερκ, οι οποίες κάποτε ένωναν το Κανάλι Γιούνιον με το παλαιότερο κανάλι του κόσμου που συνέδεε δύο θάλασσες, το Κανάλι Φορθ-Κλάιντ, δεν ήταν εφικτή. Η έξυπνη λύση ήταν ο Τροχός του Φόλκερκ, με τον απαράμιλλο σχεδιασμό του​—ένας περιστρεφόμενος ανελκυστήρας πλοιαρίων διαμέτρου 35 μέτρων. Αυτός ο τροχός μπορεί να μεταφέρει κάθε φορά οχτώ σκάφη, τέσσερα στην άνοδο και τέσσερα στην κάθοδο, μέσω μιας διαδικασίας που διαρκεί μόλις 15 λεπτά.

Ο τροχός, τον οποίο η εφημερίδα Δε Τάιμς (The Times) του Λονδίνου περιέγραψε ως «εκπληκτικό επίτευγμα μηχανικής», καθρεφτίζεται μέσα σε μια μεγάλη κυκλική δεξαμενή, όπου μπορούν να δέσουν πάνω από 20 πλοιάρια.

[Ευχαριστίες]

Top right: Courtesy of British Waterways

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

 ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΗΓΟΥΜΑΣΤΕ ΤΑ ΚΑΝΑΛΙΑ

Τα πρόσφατα χρόνια η σύζυγός μου και εγώ, συνταξιούχοι πια, απολαμβάνουμε ήρεμες διακοπές κάνοντας βαρκάδα στα κανάλια. Γιατί ήρεμες; Πρώτα από όλα, είμαστε μακριά από την κίνηση των τροχοφόρων και τον ίλιγγο της ταχύτητας. Σε ένα στενόμακρο πλοιάριο, δεν μπορείς να κινηθείς με ταχύτητα μεγαλύτερη από πέντε χιλιόμετρα την ώρα. Γιατί τόσο χαμηλή ταχύτητα; Για να μη δημιουργηθεί κυματισμός που θα μπορούσε να προκαλέσει ζημιά στις όχθες του καναλιού. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι που βγάζουν βόλτα το σκύλο τους στο παλιό παρόχθιο μονοπάτι συνήθως μας προσπερνούν!

Ένα άλλο πλεονέκτημα του αργού ρυθμού είναι το ότι έχουμε χρόνο να απολαμβάνουμε το τοπίο, ακόμη δε και να χαιρετάμε τους περαστικούς. Και το τοπίο μπορεί να είναι εξαίσιο. Συνήθως νοικιάζουμε το πλοιάριό μας στη Νότια Ουαλία, στο Κανάλι Μόνμουθσερ-Μπρέκον. Αυτό εκτείνεται σε μήκος περίπου 50 χιλιομέτρων από τα σύνορα της Ουαλίας μέχρι την οροσειρά Μπρέκον, η οποία φτάνει σε ύψος τα 886 μέτρα. Κάθε τόσο, η διαδρομή γίνεται συναρπαστική καθώς φτάνουμε στις ανυψωτικές δεξαμενές και το πλοιάριο πρέπει να ανεβεί ή να κατεβεί σε διαφορετικό επίπεδο.​—Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 15.

Τα πλοιάρια είναι πλήρως εξοπλισμένα και πάρα πολύ άνετα. Μερικά μάλιστα έχουν δύο δίκλινα υπνοδωμάτια, το καθένα με δικό του ντους και τουαλέτα. Επίσης, σε περίπτωση που κάποιο βράδυ κάνει λίγη ψύχρα, υπάρχει κεντρική θέρμανση. Συνήθως μαγειρεύουμε μόνοι μας, αλλά αν θέλουμε κάποια αλλαγή, μπορούμε να σταματήσουμε και να απολαύσουμε νόστιμο φαγητό σε κάποιο από τα εστιατόρια που υπάρχουν κατά μήκος του καναλιού.

Όλα είναι πολύ ήσυχα, ιδιαίτερα νωρίς το πρωί όταν το κανάλι μοιάζει με καθρέφτη όπου αντικατοπτρίζονται τα δέντρα και οι λόφοι. Τα πάντα είναι τόσο γαλήνια ώστε μπορείς να ξεχωρίσεις καθαρά τα διάφορα κελαηδίσματα. Οι ερωδιοί επιτηρούν σιωπηλά τις όχθες καθώς προχωρούν αργά και ατάραχα μπροστά μας.​—Από Συνεργάτη.

[Ευχαριστίες]

Courtesy of British Waterways

Top right: By kind permission of Chris & Stelle on Belle (www.railwaybraking.com/​belle)

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 13]

Courtesy of British Waterways