Γιατί Είναι τα Δίχτυα Άδεια

«Έχω δει καλές και κακές χρονιές, αλλά δεν έχω δει ποτέ τέτοια κρίση στην αλιεία σαν αυτήν που περνάμε τώρα», λέει ο 65χρονος Τζορτζ, ο οποίος ψαρεύει στις βορειοανατολικές ακτές της Αγγλίας. «Όλα τα ψάρια έχουν μειωθεί​—ο σολομός, τα λευκά ψάρια, ο μπακαλιάρος, ο αστακός—​όλα».

Ο ΤΖΟΡΤΖ δεν είναι ο μόνος που προβληματίζεται. Παρόμοιες ανησυχητικές ειδήσεις έρχονται από όλα τα μήκη και πλάτη των ωκεανών. Στο Περού, ο Αγκουστίν είναι καπετάνιος σε ένα αλιευτικό σκάφος 350 τόνων. «Η έλλειψη σαρδέλας άρχισε πριν από 12 περίπου χρόνια», λέει ο ίδιος. «Στο Περού υπήρχαν άφθονα ψάρια όλο το χρόνο, αλλά τώρα μένουμε συχνά άπραγοι επί μήνες. Δεν ψαρεύαμε ποτέ σε ακτίνα μεγαλύτερη των 25 χιλιομέτρων από την ακτή, αλλά τώρα ταξιδεύουμε μέχρι και 300 χιλιόμετρα για να βρούμε μια ψαριά».

Ο Αντόνιο, ο οποίος ζει στη Γαλικία της Ισπανίας, λέει: «Ψαρεύω επί 20 και πλέον χρόνια. Σιγά σιγά βλέπω τους θαλάσσιους πόρους να εξαντλούνται. Παίρνουμε από τη θάλασσα περισσότερα από όσα μπορεί να παράγει».

Οι υπεραλιευμένοι ωκεανοί δεν μπορούν να φωτογραφηθούν τόσο παραστατικά όσο τα ισοπεδωμένα βροχερά δάση, αλλά η ερήμωση είναι το ίδιο πραγματική. Μια πρόσφατη προειδοποίηση από την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την υπεραλίευση ανέφερε: «Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δυσοίωνη και απειλητική δεδομένου ότι το 75 περίπου τοις εκατό των ψαρότοπων του κόσμου υφίστανται ήδη πλήρη εκμετάλλευση, υπερεκμετάλλευση ή έχουν φτάσει στο σημείο της εξάντλησης».

Τα ψάρια αποτελούν την κύρια πηγή ζωικής πρωτεΐνης για το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας. Επομένως, διακυβεύεται η ασφάλεια μιας από τις πιο σημαντικές τροφές μας. Τα ψάρια δεν είναι το ίδιο άφθονα σε όλες τις θάλασσες. Μάλιστα, σε ό,τι αφορά την ύπαρξη ζωής, το μεγαλύτερο μέρος του ανοιχτού ωκεανού  μοιάζει με έρημο. Οι πιο παραγωγικοί ψαρότοποι βρίσκονται συνήθως κοντά στις ακτές και σε περιοχές όπου υπάρχουν αναβλύσεις νερού πλούσιου σε θρεπτικά συστατικά. Με αυτά τα συστατικά τρέφεται το φυτοπλαγκτόν, το οποίο βρίσκεται στη βάση της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας. Με ποιον τρόπο καταστρέφουν οι ψαράδες τους ίδιους τους ψαρότοπους από τους οποίους εξαρτώνται για να βγάζουν τα προς το ζην; Η ιστορία ενός συγκεκριμένου ψαρότοπου δίνει μερικές απαντήσεις.

Οι Μεγάλοι Ύφαλοι​—Η Καταστροφή Αρχίζει

Κάτι παρόμοιο με τον πυρετό του χρυσού ξεκίνησε όταν ο γεννημένος στην Ιταλία θαλασσοπόρος και εξερευνητής Τζον Κάμποτ a διέσχισε τον Ατλαντικό από την Αγγλία και ανακάλυψε τον ψαρότοπο των Μεγάλων Υφάλων, σε μια ρηχή θάλασσα στα ανοιχτά των ακτών του Καναδά. Αυτό συνέβη μόλις πέντε χρόνια μετά το ιστορικό ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου, το 1492. Σύντομα εκατοντάδες ψαράδες αποτολμούσαν το ταξίδι στον Ατλαντικό για να ψαρέψουν στους Μεγάλους Υφάλους. Κανένας Ευρωπαίος δεν είχε δει ποτέ θάλασσες με τόσο πολλούς μπακαλιάρους.

Ο μπακαλιάρος άξιζε όσο και ο χρυσός. Οι άνθρωποι τον θεωρούσαν πολύτιμο για το λευκό κρέας του, το οποίο δεν έχει σχεδόν καθόλου λίπος, και εξακολουθούν να τον προτιμούν στην παγκόσμια αγορά. Ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού ζυγίζει συνήθως 1,4 ως 9 κιλά, αλλά μερικοί μπακαλιάροι στους Μεγάλους Υφάλους είχαν μέγεθος ανθρώπου. Τους επόμενους αιώνες οι ψαράδες αύξησαν τις ψαριές τους καθώς έμαθαν να χρησιμοποιούν τα συρόμενα δίχτυα και τα παραγάδια με χιλιάδες αγκίστρια.

Η Επίδραση της Βιομηχανικής Αλιείας

Το 19ο αιώνα, κάποιοι Ευρωπαίοι άρχισαν να εκφράζουν ανησυχία για τα αποθέματα ψαριών, ιδιαίτερα όσον αφορά τη ρέγγα. Ωστόσο, ο καθηγητής Τόμας Χάξλεϊ, πρόεδρος της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρίας, δήλωσε στη Διεθνή Έκθεση Αλιείας του Λονδίνου το 1883: «Ο αριθμός αυτών των ψαριών είναι τόσο ασύλληπτα μεγάλος ώστε οι ποσότητες που πιάνουμε είναι σχετικά ασήμαντες . . . Πιστεύω, λοιπόν, ότι οι ψαρότοποι του μπακαλιάρου . . . και πιθανόν όλοι οι μεγάλοι θαλάσσιοι ψαρότοποι είναι αστείρευτοι».

Λίγοι άνθρωποι αμφισβήτησαν την άποψη του Χάξλεϊ ακόμη και όταν ξεκίνησε η βιομηχανική αλιεία με ατμοκίνητα σκάφη στους Μεγάλους Υφάλους. Η ζήτηση για μπακαλιάρο αυξήθηκε, ιδιαίτερα μετά το 1925 όταν ο Κλάρενς Μπέρντσαϊ, από τη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, ανακάλυψε μια διαδικασία ταχείας κατάψυξης των ψαριών. Χρησιμοποιώντας πετρελαιοκίνητες μηχανότρατες, οι ψαράδες ανταποκρίθηκαν πιάνοντας ακόμη μεγαλύτερες ψαριές. Αλλά η εκμετάλλευση θα γινόταν ακόμη πιο εντατική.

Το 1951 ένα πλοίο με παράξενη όψη από τη Βρετανία έφτασε στους Μεγάλους Υφάλους για να ψαρέψει. Είχε μήκος 85 μέτρα και χωρητικότητα 2.600 τόνους. Ήταν η πρώτη μηχανότρατα που έφερε εργοστάσιο κατάψυξης ψαριών. Στην πρύμνη είχε μια ράμπα με βίντσια που μπορούσαν να τραβήξουν τα τεράστια δίχτυα του, ενώ στα κατώτερα καταστρώματα διέθετε σειρές από αυτόματες μηχανές που έκοβαν τα ψάρια σε φιλέτα, καθώς και καταψύκτες. Χρησιμοποιώντας ραντάρ, ανιχνευτές ψαριών και ηχοεντοπιστές, το πλοίο μπορούσε να ψαρεύει κοπάδια ψαριών μέρα νύχτα, αδιάκοπα, επί εβδομάδες.

Οι δυνατότητες κέρδους έγιναν αντιληπτές και από άλλες χώρες επίσης, και σύντομα εκατοντάδες παρόμοια σκάφη «χτένιζαν» τις θάλασσες, ψαρεύοντας μέχρι και 200 τόνους αλιευμάτων την ώρα. Μερικά πλοία είχαν χωρητικότητα 8.000 τόνους και πολύ μεγάλα δίχτυα, ικανά να χωρέσουν ένα αεριωθούμενο τζάμπο.

 Τελικό Χτύπημα

«Στα τέλη της δεκαετίας του 1970», λέει το βιβλίο Το Τέλος των Ωκεανών (Ocean’s End), «οι περισσότεροι άνθρωποι έτρεφαν ακόμη την αυταπάτη ότι ο πλούτος των ωκεανών ήταν ανεξάντλητος». Τη δεκαετία του 1980 ένας ολοένα αυξανόμενος στόλος από γιγαντιαίες μηχανότρατες εκμεταλλευόταν τους Μεγάλους Υφάλους. Οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι οι πληθυσμοί του μπακαλιάρου βρίσκονταν στο όριο της εξάντλησης. Αλλά δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εξαρτόνταν τώρα από αυτόν τον ψαρότοπο για το βιοπορισμό τους, και οι πολιτικοί δίσταζαν να πάρουν μια αντιδημοφιλή απόφαση. Τελικά, το 1992, επιστήμονες έδειξαν ότι μέσα σε 30 χρόνια ο πληθυσμός του μπακαλιάρου είχε μειωθεί κατά 98,9 τοις εκατό​—ένα συγκλονιστικό ποσοστό. Το ψάρεμα μπακαλιάρου στους Μεγάλους Υφάλους απαγορεύτηκε. Αλλά ήταν πια πολύ αργά. Πεντακόσια χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ένας από τους πλουσιότερους ψαρότοπους του κόσμου είχε υποστεί εκμετάλλευση σε καταστροφικό βαθμό.

Οι ψαράδες έλπιζαν ότι ο μπακαλιάρος θα επέστρεφε σύντομα. Αλλά αυτό το ψάρι ζει πάνω από 20 χρόνια και αργεί να ενηλικιωθεί. Στα χρόνια που ακολούθησαν από το 1992, η αναμενόμενη ανάκαμψη δεν έχει επιτευχθεί ακόμη.

Παγκόσμια Κρίση στην Αλιεία

Αυτό που συνέβη στους Μεγάλους Υφάλους αποτελεί ανησυχητικό δείγμα του παγκόσμιου προβλήματος στη βιομηχανία της αλιείας. Το 2002, ο υπουργός περιβάλλοντος της Βρετανίας είπε ότι «το 60 τοις εκατό του παγκόσμιου αποθέματος ψαριών υφίσταται τώρα εκμετάλλευση σε καταστροφικό βαθμό». Ο τόνος, ο ξιφίας, ο καρχαρίας και η σκορπίνα είναι ανάμεσα στα πολλά απειλούμενα είδη.

Αρκετά πλούσια κράτη, έχοντας ήδη καταστρέψει τους δικούς τους ψαρότοπους, αναζητούν τώρα μακρινά μέρη για εκμετάλλευση. Οι ακτές της Αφρικής, για παράδειγμα, έχουν μερικούς από τους πιο παραγωγικούς ψαρότοπους του κόσμου. Πολλοί Αφρικανοί ηγέτες δεν έχουν τη δύναμη να αρνηθούν την έκδοση αλιευτικών αδειών, οι οποίες αποτελούν σημαντική πηγή ξένου συναλλάγματος για τα κρατικά ταμεία. Δεν είναι να απορεί κανείς που οι ντόπιοι εξοργίζονται για την εξάντληση των δικών τους αποθεμάτων ψαριών.

Γιατί Συνεχίζεται η Υπεραλίευση;

Για έναν ουδέτερο παρατηρητή, η λύση φαίνεται απλή​—να σταματήσει η υπεραλίευση. Αλλά αυτό δεν είναι τόσο απλό. Η εμπορική αλιεία απαιτεί τεράστιες επενδύσεις σε εξοπλισμό. Έτσι λοιπόν, ο κάθε ψαράς ελπίζει ότι οι άλλοι θα σταματήσουν να ψαρεύουν ώστε να μπορέσει να συνεχίσει εκείνος. Ως αποτέλεσμα, συνήθως δεν σταματάει κανένας. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις είναι συχνά οι μεγαλύτεροι επενδυτές στην αλιεία, πράγμα που τις καθιστά μέρος του προβλήματος. Το περιοδικό Θέματα Επιστήμης και Τεχνολογίας (Issues in Science and Technology) λέει: «Τα κράτη συνήθως έβλεπαν τους στόχους [του ΟΗΕ] για τη διατήρηση των ψαρότοπων ως έναν κώδικα δεοντολογίας τον οποίο έπρεπε να τηρούν τα άλλα κράτη, αλλά τα ίδια ήταν έτοιμα να τον παραβιάσουν».

Εκείνοι που ψαρεύουν για αναψυχή έχουν επίσης ευθύνη. Αναφερόμενο σε μια μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ, το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist) δήλωσε: «Το ψάρεμα για λόγους αναψυχής ευθύνεται για το 64 τοις εκατό των αναφερόμενων ποσοτήτων υπεραλιευμένων ειδών στον Κόλπο του Μεξικού». Εφόσον τόσο εκείνοι που ψαρεύουν για αναψυχή όσο και οι επαγγελματίες ψαράδες έχουν ισχυρή επιρροή, οι πολιτικοί τείνουν να κάνουν αυτό που θα αυξήσει τη δημοτικότητά τους και όχι αυτό που θα προστατέψει τα αποθέματα ψαριών.

Μπορούν να προστατευτούν οι ψαρότοποι του κόσμου; Ο Μπόις Θορνμίλερ λέει στο βιβλίο του Ο Ζωντανός Ωκεανός (The Living Ocean): «Κανένα συγκεκριμένο μέτρο δεν μπορεί να σώσει τα θαλάσσια είδη αν δεν συμβεί μια ριζική αλλαγή στη νοοτροπία των ανθρώπων». Ευτυχώς, ο Δημιουργός, ο Ιεχωβά Θεός, έχει ιδρύσει μια Βασιλεία η οποία εγγυάται τη μελλοντική ασφάλεια ολόκληρης της γης.​—Δανιήλ 2:44· Ματθαίος 6:10.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 21]

Όπως συμβαίνει με τα ισοπεδωμένα βροχερά δάση, έτσι και οι υπεραλιευμένες θάλασσες έχουν ερημωθεί

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 22]

«Το 75 περίπου τοις εκατό των ψαρότοπων του κόσμου υφίστανται ήδη πλήρη εκμετάλλευση, υπερεκμετάλλευση ή έχουν φτάσει στο σημείο της εξάντλησης».​—Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών

 [Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 23]

Τα ψάρια αποτελούν την κύρια πηγή ζωικής πρωτεΐνης για το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Καμπότζη

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ψάρεμα για εμπορικούς σκοπούς, Αλάσκα

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 20]

© Janis Miglavs/​DanitaDelimont.com

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 22]

Top: © Mikkel Ostergaard/​Panos Pictures; middle: © Steven Kazlowski/​SeaPics.com; bottom: © Tim Dirven/​Panos Pictures