Πάμε Βόλτα με Ρίκσο;

ΜΟΛΙΣ ο επισκέπτης φτάνει στην Ντάκα, την πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές, παρατηρεί αμέσως κάτι διαφορετικό. Μέσα στην ανθρωποθάλασσα υπάρχει μια στρατιά από ποδήλατα ρίκσο! Ατέλειωτα ποτάμια από τέτοια οχήματα κατακλύζουν τους δρόμους και τα σοκάκια, μεταφέροντας ανθρώπους και αγαθά.

Στην Ντάκα, το ρίκσο εξακολουθεί να αποτελεί δημοφιλές μέσο μεταφοράς. Ενώ τα δηλωμένα ρίκσο είναι περίπου 80.000, γενικά πιστεύεται ότι πολύ μεγαλύτερος αριθμός κυκλοφορεί στους δρόμους κάθε μέρα. Μάλιστα, η Ντάκα έχει αποκληθεί «παγκόσμια πρωτεύουσα των ρίκσο»!

Τα Πρώτα Ρίκσο

Αν και παλιότεροι τύποι κινητής καρέκλας χρησιμοποιούνταν κατά τη βασιλεία του Λουδοβίκου Δ΄ της Γαλλίας (1638-1715), η εφεύρεση της πρώτης χειράμαξας ρίκσο αποδίδεται στον Τζόναθαν Γκέιμπλ, έναν Αμερικανό ιεραπόστολο στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 1870. Λέγεται ότι ο Γκέιμπλ σχεδίασε ένα πρωτότυπο όχημα για τη λεπτεπίλεπτη σύζυγό του και ότι αυτό ήταν το πρώτο που ονομάστηκε στην ιαπωνική τζινρίκσα, που σημαίνει «όχημα συρόμενο από άνθρωπο». Από αυτή τη λέξη προήλθε η ονομασία «ρίκσο». Με τον καιρό, διάφορες μορφές ρίκσο καθιερώθηκαν σε όλη την Ασία ως οικονομικό μέσο μεταφοράς. Όταν ο Κάρολος Τέηζ Ρώσσελ (δεξιά), ο οποίος ηγούνταν με ζήλο στο έργο των Σπουδαστών της Γραφής (όπως αποκαλούνταν τότε οι Μάρτυρες του Ιεχωβά), επισκέφτηκε την Ιαπωνία το 1912, ο ίδιος και όσοι τον συνόδευαν χρησιμοποίησαν ρίκσο για τις μετακινήσεις τους μέσα στη χώρα.

Στην Ντάκα, τα τρίτροχα ρίκσο πρωτοεμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ανόμοια με τη χειράμαξα ρίκσο, που σύρεται με δύο κοντάρια στερεωμένα στο αμάξωμα, αυτά έμοιαζαν με ένα μεγάλο τρίκυκλο. Ο ουάλαχ, δηλαδή ο οδηγός, ποδηλατούσε στο μπροστινό μέρος του ρίκσο. Αυτό του επέτρεπε να μεταφέρει τους επιβάτες ή το φορτίο του σε ακόμα πιο μακρινές αποστάσεις, ελισσόμενος μέσα στους πολύβουους και συνωστισμένους δρόμους.

 Ρίκσο και Τέχνη

Τα ρίκσο στην Ντάκα δίνουν την εντύπωση ότι είναι διακοσμημένα σπιθαμή προς σπιθαμή. Από πού προήλθε η παράδοση της διακόσμησής τους; Όταν τα ρίκσο πρωτοεμφανίστηκαν στην Ντάκα, έπρεπε να ανταγωνιστούν τα τόμτομ, ιππήλατες άμαξες που μετέφεραν επιβάτες και αγαθά. Οι ιδιοκτήτες των ρίκσο, ίσως για να προσελκύσουν πελάτες στο νέο μέσο μεταφοράς, άρχισαν να διακοσμούν τα οχήματά τους. Οι ζωγραφιές και οι διαφημίσεις εξελίχθηκαν τελικά σε διακριτή μορφή τέχνης.

Η θέα των διακοσμημένων ρίκσο είναι εντυπωσιακή. Πρόκειται για κινούμενα έργα τέχνης. Μάλιστα, ο Σάιεντ Μανζούρουλ Ισλάμ, κριτικός τέχνης από το Μπαγκλαντές, αποκαλεί τα ρίκσο «κινητές πινακοθήκες». Κάθε προσφερόμενη επιφάνεια του οχήματος διακοσμείται με πολύχρωμα σχέδια, εικόνες και μοτίβα. Στριφτά κρόσσια, πούλιες και γυαλιστερές χάντρες κρέμονται από τα πλάγια ή στο πτυσσόμενο στέγαστρο του ρίκσο.

Κάθε καλλιτέχνης έχει το δικό του ύφος και τα δικά του αγαπημένα θέματα. Μερικά έργα μοιάζουν λίγο πολύ με διαφημιστικές αφίσες που απεικονίζουν σκηνές από παλιές και νέες κινηματογραφικές ταινίες της Ινδίας και του Μπαγκλαντές. Αποπνέουν νοσταλγία για τη ζωή του χωριού και για τα τοπία της υπαίθρου, ενώ μερικές φορές παραπέμπουν σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Τα ζώα, τα πουλιά, σκηνές κυνηγιού και καταπράσινα εξοχικά τοπία είναι συνηθισμένα θέματα.

Τη δεκαετία του 1950, υπήρχαν ελάχιστοι ζωγράφοι των ρίκσο. Σήμερα, 200 με 300 καλλιτέχνες δημιουργούν αυτά τα μοναδικά έργα τέχνης. Τα ρίκσο συναρμολογούνται κομμάτι κομμάτι σε ειδικά εργαστήρια, και συχνά τα μέρη τους κατασκευάζονται από ανακυκλωμένα υλικά. Για παράδειγμα, ο καλλιτέχνης παίρνει ένα κομμάτι από τενεκέ λαδιού ή κάποιο άλλο πεταμένο αντικείμενο και χρησιμοποιεί βερνικόχρωμα για να δημιουργήσει μια εντυπωσιακή πολύχρωμη εικόνα. Η ζωγραφική σε ρίκσο είναι η λαϊκή τέχνη του Μπαγκλαντές. Έχει αποκτήσει τη δική της ταυτότητα και γοητεία.

Ο Οδηγός του Ρίκσο

Όπως ασφαλώς αντιλαμβάνεστε, ο οδηγός του ρίκσο ζει μια ζωή γεμάτη μόχθο. Φανταστείτε να περνάτε ολόκληρη την ημέρα σας ποδηλατώντας με βαριά φορτία ανθρώπων ή αγαθών. Οι πελάτες μπορεί να είναι νοικοκυρές, μαθητές, επιχειρηματίες ή άνθρωποι με τα ψώνια τους. Πολλές φορές στριμώχνονται σε ένα ρίκσο δύο, τρία ή και περισσότερα άτομα. Το ρίκσο μπορεί επίσης να μισθωθεί από κάποιον έμπορο για να μεταφερθούν σακιά με ρύζι, πατάτες, κρεμμύδια ή μπαχαρικά στην αγορά για πούλημα. Μερικές φορές ο επιβάτης κάθεται πάνω στα στοιβαγμένα πράγματά του. Όταν βλέπει κανείς τέτοιες εικόνες, ίσως δυσκολεύεται να πιστέψει ότι ο οδηγός θα καταφέρει να σύρει τόσο βαριά φορτία. Εντούτοις, μέσα στη ζέστη του ήλιου ή στις βροχές των μουσώνων, ο ταπεινός οδηγός του ρίκσο εργάζεται σκληρά χωρίς να παραπονιέται.

Οι περισσότεροι οδηγοί έχουν έρθει στην πόλη από φτωχές αγροτικές περιοχές όπου δεν μπορούν να βγάλουν τα προς το ζην ως γεωργοί. Αδυνατώντας να βρουν πιο υψηλόμισθες εργασίες, πολλοί αφήνουν πίσω την οικογένειά τους για να γίνουν ουάλαχ. Χρησιμοποιώντας τη σωματική τους δύναμη και αντοχή, μπορούν να κερδίζουν ένα ποσό που αντιστοιχεί σε λίγα δολάρια (ΗΠΑ) την ημέρα.

Ένα Μοναδικό Μέσο Μεταφοράς

Τα ρίκσο εξακολουθούν να ακμάζουν στην Ντάκα λόγω του επίπεδου εδάφους και των αναρίθμητων στενών δρόμων που δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι με άλλα μέσα συγκοινωνίας. Πολλοί θεωρούν αυτό το μη ρυπογόνο μέσο μεταφοράς, όχι μόνο επωφελές, αλλά και ευχάριστο.

Στις περισσότερες ασιατικές πόλεις, τα ρίκσο έχουν γίνει «απειλούμενο είδος». Εκεί, η επιθυμία για μαζικές μεταφορές και ο σύγχρονος τρόπος ζωής τα έχουν σχεδόν θέσει στο περιθώριο. Ωστόσο, ενώ πολλοί άνθρωποι θεωρούν τα ρίκσο απαρχαιωμένα, καταβάλλεται προσπάθεια να σωθούν μέσω βελτιωμένων σχεδίων.

Αν ταξιδέψετε στην Ντάκα, θα έχετε τη δυνατότητα να επιλέξετε ανάμεσα σε πολλά μέσα μεταφοράς​—λεωφορείο, ταξί, μοτοποδήλατο, αυτοκινούμενο ρίκσο ή το πολύχρωμο ποδήλατο ρίκσο. Αλλά η εμπειρία μιας ξένοιαστης βόλτας στους πολυάνθρωπους δρόμους της Ντάκα με ποδήλατο ρίκσο θα σας μείνει αλησμόνητη!

 [Ολοσέλιδη εικόνα στη σελίδα 23]