Επιπολαιότητες Που Οδήγησαν σε Παγκόσμιο Πόλεμο

Θα μπορούσε ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος να αρχίσει τυχαία; Θα μπορούσαν οι πολιτικοί ηγέτες και οι στρατιωτικοί τους σύμβουλοι να κάνουν τραγικά λάθη στον υπολογισμό των κινδύνων με αποτέλεσμα να χαθούν εκατομμύρια ζωές;

ΔΕΝ γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως ότι αυτό ακριβώς έχει ήδη συμβεί. Πριν από έναν αιώνα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έσυραν τα έθνη τους στο Μεγάλο Πόλεμο, που αργότερα ονομάστηκε Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μη έχοντας επίγνωση των διαστάσεων της φρίκης που θα ακολουθούσε. «Η παραζάλη μάς έφερε στον πόλεμο», παραδέχτηκε ο Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, πρωθυπουργός της Βρετανίας από το 1916 ως το 1922. Εξετάστε μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή τη φρικιαστική σφαγή.

«Κανείς από τους πολιτικούς δεν ήθελε πόλεμο μεγάλης κλίμακας», έγραψε ο ιστορικός Α. Τζ. Π. Τέιλορ, «ήθελαν όμως να απειλήσουν και ήθελαν να νικήσουν». Ο τσάρος της Ρωσίας πίστευε ότι έπρεπε να γίνουν τα αδύνατα δυνατά για να διατηρηθεί η ειρήνη. Δεν ήθελε να ευθύνεται για μια τερατώδη σφαγή. Με κάποιον τρόπο, όμως, εξ αφορμής δύο μοιραίων πυροβολισμών στις 28 Ιουνίου 1914 γύρω στις 11:15 π.μ., η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο.

Δύο Πυροβολισμοί που Άλλαξαν τον Κόσμο

Οι μακρόχρονοι ανταγωνισμοί μεταξύ ευρωπαϊκών δυνάμεων είχαν ήδη προκαλέσει τεταμένη ατμόσφαιρα πριν από το 1914 και είχαν δημιουργήσει δύο αντίπαλες συμμαχίες: την Τριπλή Συμμαχία, που αποτελούνταν από την Αυστροουγγαρία, την Ιταλία και τη Γερμανία, και την Τριπλή Αντάντ (Τριπλή Συνεννόηση) που αποτελούνταν από τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Επιπρόσθετα, αυτά τα έθνη είχαν πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς με αρκετές άλλες χώρες, περιλαμβανομένων και των βαλκανικών.

Εκείνη την εποχή, η πολιτική κατάσταση ήταν ρευστή στα Βαλκάνια, τα οποία δυσανασχετούσαν με την επικυριαρχία των μεγαλύτερων δυνάμεων και έβριθαν από μυστικές οργανώσεις που επιδίωκαν την ανεξαρτησία. Στην περιοχή αυτή, μια μικρή ομάδα νεαρών σχεδίασε να δολοφονήσει τον αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκο Φερδινάνδο κατά την επίσκεψή του στο Σεράγεβο, την πρωτεύουσα της Βοσνίας, στις 28 Ιουνίου. a Η παρουσία μικρής μόνο αστυνομικής δύναμης διευκόλυνε το εγχείρημά τους. Οι επίδοξοι δολοφόνοι ήταν ελάχιστα εκπαιδευμένοι. Ένας νεαρός έριξε μια χειροβομβίδα αλλά αστόχησε, ενώ οι υπόλοιποι δεν έδρασαν την κατάλληλη στιγμή. Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ ήταν ο συνωμότης που τελικά τα κατάφερε​—και το έκανε αυτό εντελώς τυχαία. Πώς;

Όταν ο Πρίντσιπ είδε το αυτοκίνητο του αρχιδούκα να περνάει και μέσα στο αυτοκίνητο τον αρχιδούκα σώο και αβλαβή από την επίθεση, προσπάθησε να πλησιάσει, αλλά  μάταια. Απογοητευμένος, πήγε σε ένα καφενείο στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Στο μεταξύ ο αρχιδούκας, οργισμένος από τη βομβιστική απόπειρα, αποφάσισε να τροποποιήσει τη διαδρομή του. Ο οδηγός του, όμως, ο οποίος δεν ήξερε για την αλλαγή των σχεδίων, πήρε λάθος κατεύθυνση και χρειάστηκε να κάνει αναστροφή. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, ο Πρίντσιπ βγήκε από το καφενείο και κυριολεκτικά βρέθηκε μπροστά σε έναν πανεύκολο στόχο​—τον αρχιδούκα στο ανοιχτό του αυτοκίνητο σε απόσταση μικρότερη των τριών μέτρων. Πλησίασε το αυτοκίνητο και πυροβόλησε δύο φορές, σκοτώνοντας τον αρχιδούκα και τη σύζυγό του. b Ο Πρίντσιπ, ένας απλοϊκός Σέρβος εθνικιστής, πιθανότατα δεν φανταζόταν καν ότι είχε μόλις θέσει σε κίνηση μια χιονοστιβάδα εξελίξεων. Ωστόσο, η ευθύνη για τη φρίκη που επακολούθησε δεν ήταν αποκλειστικά δική του.

Ωριμάζουν οι Συνθήκες

Πριν από το 1914, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι είχαν διαμορφώσει στο μυαλό τους μια ρομαντική εικόνα για τον πόλεμο. Τον έβλεπαν ως κάτι ωφέλιμο, ευγενές και ένδοξο​—παρά τον ισχυρισμό τους ότι ήταν Χριστιανοί. Ορισμένοι πολιτικοί μάλιστα πίστευαν ότι ο πόλεμος θα σφυρηλατούσε την εθνική ενότητα και θα αναζωογονούσε το λαό! Επιπρόσθετα, μερικοί στρατηγοί διαβεβαίωναν την ηγεσία των χωρών τους ότι η νίκη θα ήταν γρήγορη και αποφασιστική. «Σε δύο εβδομάδες θα κατατροπώσουμε τη Γαλλία», καυχήθηκε ένας Γερμανός στρατηγός. Κανένας δεν πρόβλεψε ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκάζονταν να πολεμήσουν χρόνια ολόκληρα στα χαρακώματα.

Επιπλέον, στα προπολεμικά χρόνια, «ένα τεράστιο παλιρροϊκό κύμα ακραίου εθνικισμού σάρωνε την Ευρώπη», λέει το βιβλίο Συνεργασία υπό Αναρχία (Cooperation Under Anarchy). «Τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, ο τύπος και οι πολιτικοί συνέβαλαν από κοινού σε αυτό το όργιο μυθοπλασίας και αυτοενδόξασης».

Οι θρησκευτικοί ηγέτες δεν έκαναν και πολλά για να καταπολεμήσουν αυτό το άσχημο πνεύμα. Ο ιστορικός Πολ Τζόνσον λέει: «Από τη μία πλευρά ήταν παραταγμένες η Προτεσταντική Γερμανία, η Καθολική Αυστρία, η Ορθόδοξη Βουλγαρία και η Μουσουλμανική Τουρκία. Από την άλλη ήταν η Προτεσταντική Βρετανία, οι Καθολικές χώρες Γαλλία και Ιταλία, καθώς και η Ορθόδοξη Ρωσία». Οι περισσότεροι κληρικοί, προσθέτει, «εξίσωσαν τη Χριστιανοσύνη με τον πατριωτισμό. Δόθηκε στους Χριστιανούς στρατιώτες όλων των θρησκευμάτων η προτροπή να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον στο όνομα του Σωτήρα τους». Κινητοποιήθηκαν μάλιστα ιερείς και καλόγριες, ενώ χιλιάδες ιερείς σκοτώθηκαν αργότερα εν δράσει.

Οι ευρωπαϊκές συμμαχίες, που είχαν προορισμό να αποτρέψουν έναν μεγάλο πόλεμο, μπορεί να συνέβαλαν στην έναρξή του. Με ποιον τρόπο; «Η  ασφάλεια της καθεμιάς από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν συνυφασμένη με την ασφάλεια των υπολοίπων», λέει το βιβλίο Συνεργασία υπό Αναρχία. «Η κάθε δύναμη πίστευε ότι η ασφάλειά της κρεμόταν από την ασφάλεια των συμμάχων της, και επομένως θεωρούσε ότι όφειλε να σπεύδει στο πλευρό των συμμάχων της​—ακόμα και όταν αυτοί είχαν προκαλέσει οι ίδιοι τους επιτιθέμενους».

Ένα άλλο επικίνδυνο στοιχείο ήταν το Σχέδιο Σλίφεν της Γερμανίας, που έφερε το όνομα του στρατηγού Άλφρεντ φον Σλίφεν, ο οποίος είχε διατελέσει αρχηγός του γερμανικού γενικού επιτελείου στρατού. Το σχέδιο αυτό, που περιλάμβανε ένα αστραπιαίο αρχικό χτύπημα, καταστρώθηκε με την προϋπόθεση ότι η Γερμανία θα έπρεπε να πολεμήσει τόσο τη Γαλλία όσο και τη Ρωσία. Συνεπώς, ο στόχος ήταν μια γρήγορη νίκη επί της Γαλλίας ενόσω θα κινητοποιούνταν σιγά σιγά η Ρωσία, και μετά μια επίθεση στη Ρωσία. «Σε περίπτωση που εφαρμοζόταν το σχέδιο [Σλίφεν], το σύστημα των στρατιωτικών συμμαχιών καθιστούσε σχεδόν βέβαιο έναν γενικευμένο πόλεμο στην Ευρώπη», λέει η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (World Book Encyclopedia).

Η Χιονοστιβάδα Ξεκινάει

Παρότι η επίσημη έρευνα δεν βρήκε στοιχεία που να ενοχοποιούν τη σερβική κυβέρνηση για τη δολοφονία του αρχιδούκα, η Αυστρία ήταν αποφασισμένη να τερματίσει τις κινητοποιήσεις των Σλάβων εντός της αυτοκρατορίας μια για πάντα. Επιθυμούσε διακαώς «να δώσει ένα μάθημα στη Σερβία», λέει ο ιστορικός Τζ. Μ. Ρόμπερτς.

Σε μια απόπειρα για εκτόνωση της έντασης, ο Νίκολας Χάρτβιγκ​—πρέσβης της Ρωσίας στη σερβική πρωτεύουσα​—επεξεργάστηκε μια συμβιβαστική λύση. Έπαθε όμως καρδιακή προσβολή στη διάρκεια μιας συνάντησης με τους εκπροσώπους της Αυστρίας. Τελικά, στις 23 Ιουλίου, η Αυστρία επέδωσε στη Σερβία έναν κατάλογο απαιτήσεων ο οποίος ισοδυναμούσε με τελεσίγραφο. Επειδή η Σερβία δεν μπορούσε να κάνει δεκτές όλες τις απαιτήσεις, η Αυστρία διέκοψε αμέσως τις διπλωματικές σχέσεις. Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, οι διπλωματικές προσπάθειες κατέρρευσαν.

Παρ’ όλα αυτά, έγιναν κάποιες προσπάθειες να αποτραπεί ο πόλεμος. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο πρότεινε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης, ο δε κάιζερ της Γερμανίας παρότρυνε τον τσάρο της Ρωσίας να μην κηρύξει επιστράτευση. Αλλά η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο. «Πολιτικοί, στρατηγοί και ολόκληρα έθνη πελάγωσαν ενόψει των δραματικών γεγονότων που επρόκειτο να εκτυλιχθούν», δηλώνει το βιβλίο Το Εγχείρημα του Πολέμου (The Enterprise of War).

Ο αυτοκράτορας της Αυστρίας, έχοντας διαβεβαιώσεις ότι η Γερμανία θα στεκόταν στο πλευρό του, κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία στις 28 Ιουλίου. Η Ρωσία στήριξε τη Σερβία, και γι’ αυτό προσπάθησε να συγκρατήσει την Αυστρία ανακοινώνοντας ότι θα παρέτασσε ένα εκατομμύριο περίπου Ρώσους στρατιώτες κατά μήκος των συνόρων της με την Αυστρία. Εφόσον αυτό θα άφηνε τα σύνορα με τη Γερμανία αφύλακτα, ο τσάρος της Ρωσίας διέταξε απρόθυμα γενική επιστράτευση.

Ο τσάρος προσπάθησε να διαβεβαιώσει τον κάιζερ ότι δεν είχε βλέψεις στη Γερμανία. Ωστόσο, η ρωσική επιστράτευση επιτάχυνε τα πολεμικά σχέδια της Γερμανίας, και στις 31 Ιουλίου η Γερμανία άρχισε να εφαρμόζει το Σχέδιο Σλίφεν, κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Ρωσία την 1η Αυγούστου και στη Γαλλία δύο ημέρες αργότερα. Επειδή τα γερμανικά πολεμικά σχέδια περιλάμβαναν προέλαση μέσα από το Βέλγιο, η Βρετανία προειδοποίησε τη Γερμανία ότι θα της κήρυττε τον πόλεμο αν παραβίαζε την ουδετερότητα του Βελγίου. Τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στο Βέλγιο στις 4 Αυγούστου. Ο κύβος ερρίφθη.

“Η Μεγαλύτερη Διπλωματική Αποτυχία των Σύγχρονων Καιρών”

«Η κήρυξη του πολέμου από μέρους της Βρετανίας επισφράγισε τη μεγαλύτερη διπλωματική αποτυχία των σύγχρονων καιρών», έγραψε ο ιστορικός Νόρμαν Ντέιβις. Ένας άλλος ιστορικός, ο Έντμοντ Τέιλορ, έγραψε ότι, από τη στιγμή που κήρυξε η Αυστρία τον πόλεμο στις 28 Ιουλίου, «η παραζάλη έπαιζε όλο και μεγαλύτερο ρόλο στην πρόκληση του [πολέμου]. Συνέβαιναν πάρα πολλά, πάρα πολύ γρήγορα, σε πάρα πολλά μέρη. . . . Ακόμα και οι οξύτερες και μεθοδικότερες διάνοιες δεν μπορούσαν πια να επεξεργαστούν και να αφομοιώσουν τα δεδομένα που προσλάμβαναν».

Πάνω από 13 εκατομμύρια στρατιώτες και πολίτες πλήρωσαν το ύστατο τίμημα αυτής της ολέθριας “παραζάλης”. Η αισιοδοξία για το μέλλον και την ανθρώπινη φύση υπέστη και αυτή θανάσιμο πλήγμα καθώς δήθεν πολιτισμένοι λαοί, εφοδιασμένοι με ισχυρά όπλα μαζικής παραγωγής και τελευταίας τεχνολογίας, αλληλοσφαγιάστηκαν σε κλίμακα άνευ προηγουμένου. Ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος.​—Βλέπε το πλαίσιο « Παγκόσμιος Πόλεμος​—Σημείο των Καιρών;»

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 20]

 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ​—ΣΗΜΕΙΟ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ;

Η Αγία Γραφή προείπε ότι οι πόλεμοι θα αποτελούσαν μέρος του σημείου που θα χαρακτήριζε τις τελευταίες ημέρες του παρόντος πονηρού κόσμου. (Ματθαίος 24:3, 7· Αποκάλυψη 6:4) Η εκπλήρωση αυτού του σημείου σήμερα δείχνει ότι πλησιάζουμε γοργά στον καιρό κατά τον οποίο η κυβέρνηση της Βασιλείας του Θεού θα αναλάβει τον πλήρη έλεγχο της γης.​—Δανιήλ 2:44· Ματθαίος 6:9, 10.

Επιπρόσθετα, η Βασιλεία του Θεού θα απομακρύνει μια αόρατη δύναμη η οποία επηρεάζει τις παγκόσμιες υποθέσεις​—τα πονηρά πνεύματα που καθοδηγούνται από τον Σατανά τον Διάβολο. «Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στην εξουσία του πονηρού», λέει το εδάφιο 1 Ιωάννη 5:19. Η κακή επιρροή του Σατανά έχει συντελέσει σε πολλές από τις συμφορές της ανθρωπότητας, στις οποίες αναμφίβολα περιλαμβάνονται και τα καταστροφικά γεγονότα που οδήγησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.​—Αποκάλυψη 12:9-12. c

[Υποσημείωση]

[Ευχαριστίες]

U.S. National Archives photo

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Η δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου

[Ευχαριστίες]

© Mary Evans Picture Library