Προκατάληψη και Διακρίσεις​—Οι Ρίζες του Προβλήματος

«Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης».​—Άρθρο 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

ΠΑΡΑ το υψηλό αυτό ιδεώδες, η προκατάληψη και οι διακρίσεις εξακολουθούν να μαστίζουν την ανθρωπότητα. Αυτή η θλιβερή πραγματικότητα αντικατοπτρίζει, όχι μόνο τους καιρούς στους οποίους ζούμε, αλλά και την ανθρώπινη ατέλεια. (Ψαλμός 51:5) Μολαταύτα, η κατάσταση δεν είναι αδιέξοδη. Είναι αλήθεια ότι ίσως δεν μπορούμε να εξαλείψουμε τις διακρίσεις που βλέπουμε γύρω μας, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να ξεριζώσουμε τις προκαταλήψεις που ενδεχομένως φωλιάζουν μέσα μας.

Ως πρώτο βήμα, θα ήταν καλό να αναγνωρίσουμε ότι όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, είναι δυνατόν να αναπτύξουμε προκαταλήψεις. Το βιβλίο Κατανόηση της Προκατάληψης και των Διακρίσεων (Understanding Prejudice and Discrimination) λέει: «Ίσως τα σημαντικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν από την έρευνα περί προκατάληψης είναι τα εξής: (1) κανείς ο οποίος είναι σε θέση να σκέφτεται και να μιλάει δεν έχει ανοσία στο μικρόβιο της προκατάληψης, (2) συνήθως χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια και επίγνωση για να μειωθεί η προκατάληψη και (3) με επαρκή υποκίνηση κάτι τέτοιο είναι εφικτό».

Η εκπαίδευση έχει χαρακτηριστεί «το ισχυρότερο εργαλείο» στον αγώνα κατά της προκατάληψης. Για παράδειγμα, η σωστή εκπαίδευση μπορεί να εκθέσει τις ρίζες της προκατάληψης, να μας καταστήσει ικανούς να εξετάσουμε τη δική μας στάση πιο αντικειμενικά και να μας βοηθήσει να χειριστούμε σοφά την κατάσταση όταν είμαστε εμείς τα θύματα.

Οι Ρίζες του Προβλήματος

Η προκατάληψη κάνει τους ανθρώπους να διαστρέφουν, να παρερμηνεύουν ή ακόμη και να παραβλέπουν τα στοιχεία που συγκρούονται με τις δικές τους προκαθορισμένες απόψεις. Η προκατάληψη μπορεί να ξεκινήσει από κάποιες φαινομενικά αθώες οικογενειακές αξίες, οι οποίες όμως είναι παροδηγημένες, ή μπορεί να πυροδοτηθεί από άτομα τα οποία προάγουν εσκεμμένα αρνητικές απόψεις για άλλες φυλές ή πολιτισμούς. Μπορεί επίσης να υποδαυλιστεί από τον εθνικισμό και τις ψευδείς θρησκευτικές διδασκαλίες ή να είναι απόρροια υπέρμετρης υπερηφάνειας. Καθώς συλλογίζεστε τα ακόλουθα σημεία και τις συναφείς Γραφικές αρχές, σας καλούμε να εξετάσετε τη δική σας στάση για να διαπιστώσετε αν χρειάζονται κάποιες αλλαγές.

Συναναστροφές. Οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους κοινωνικά όντα, και αυτό είναι καλό. Μάλιστα  η Αγία Γραφή λέει ότι «εκείνος που απομονώνεται θα επιζητεί τη δική του ιδιοτελή επιθυμία» και θα αψηφά την πρακτική σοφία. (Παροιμίες 18:1) Εντούτοις, πρέπει να επιλέγουμε τις συναναστροφές μας σοφά, διότι μπορούν να ασκήσουν ισχυρή επιρροή πάνω μας. Γι’ αυτό και οι σοφοί γονείς νοιάζονται πολύ για τις συναναστροφές των παιδιών τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι παιδιά ηλικίας μόλις τριών ετών μπορούν να αναπτύξουν ρατσιστικές προκαταλήψεις, παρατηρώντας τη στάση, τα λόγια και τις χειρονομίες των άλλων. Ασφαλώς, και οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να κάνουν το καλύτερο που μπορούν ώστε να αποτελούν θετική επιρροή για τα παιδιά τους, έχοντας υπόψη ότι η γονική επιρροή είναι συνήθως ο πιο καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση των αξιών ενός παιδιού.

◼ Τι λέει η Αγία Γραφή; «Εκπαίδευε το παιδίον εις την οδόν την οποίαν πρέπει να βαδίζη, και δεν θα απομακρυνθή από αυτήν ακόμη και όταν θα είναι γέρων». (Παροιμίες 22:6, Η Αγία Γραφή, Ν. Λούβαρι​-Α. Χαστούπη) «Αυτός που περπατάει με σοφούς θα γίνει σοφός, αλλά αυτός που έχει δοσοληψίες με τους άφρονες θα έχει κακή κατάληξη». (Παροιμίες 13:20) Αν είστε γονέας, θα ήταν καλό να αναρωτηθείτε: “Κατευθύνω εγώ τα παιδιά μου στο δρόμο που είναι ορθός και δίκαιος ενώπιον του Θεού; Συναναστρέφομαι ανθρώπους που με επηρεάζουν θετικά; Αποτελώ εγώ καλή επιρροή για τους άλλους;”​—Παροιμίες 2:1-9.

Εθνικισμός. Ένα λεξικό ορίζει τον εθνικισμό ως «εθνική συνείδηση η οποία χαρακτηρίζεται από την πεποίθηση ότι ένα έθνος υπερέχει όλων των άλλων και η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην προβολή του πολιτισμού του και των συμφερόντων του εις βάρος άλλων εθνών». Ο Ίβο Ντουκάτσεκ, καθηγητής πολιτικών επιστημών, παρατήρησε στο βιβλίο του Διαμάχη και Συνεργασία Μεταξύ Εθνών (Conflict and Cooperation Among Nations): «Ο εθνικισμός διαιρεί την ανθρωπότητα σε παρατάξεις που δείχνουν αμοιβαία έλλειψη ανεκτικότητας. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι σκέφτονται πρώτα ως Αμερικανοί, Ρώσοι, Κινέζοι, Αιγύπτιοι ή Περουβιανοί και κατόπιν ως άνθρωποι​—αν σκέφτονται καθόλου ως άνθρωποι». Ένας πρώην γενικός γραμματέας του ΟΗΕ έγραψε: «Πάρα πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα οφείλονται σε εσφαλμένες αντιλήψεις . . . μερικές εκ των οποίων υιοθετήθηκαν σχεδόν ασυναίσθητα. Μεταξύ αυτών είναι και η αντίληψη του στενού εθνικισμού​—“είναι η πατρίδα μου, είτε έχει δίκιο είτε άδικο”».

◼ Τι λέει η Αγία Γραφή; «Ο Θεός αγάπησε τον κόσμο [όλη την ανθρωπότητα] τόσο πολύ, ώστε έδωσε τον μονογενή του Γιο, για να μην καταστραφεί όποιος ασκεί πίστη σε αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή». (Ιωάννης 3:16) «Ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης, αλλά σε κάθε έθνος όποιος τον φοβάται και εργάζεται δικαιοσύνη είναι ευπρόσδεκτος σε αυτόν». (Πράξεις 10:34, 35) Αναρωτηθείτε: “Εφόσον ο Θεός δείχνει αμερόληπτη αγάπη​—η οποία αγκαλιάζει τους ανθρώπους όλων των εθνών, μεταξύ αυτών και εμένα​—δεν πρέπει εγώ να προσπαθώ να τον μιμούμαι, ιδίως αν ισχυρίζομαι ότι είμαι θεοφοβούμενο άτομο;”

Ρατσισμός. Οι ρατσιστές πιστεύουν ότι «οι διαφορές στην ανθρώπινη προσωπικότητα και στις ικανότητες είναι θέμα φυλής και ότι μια συγκεκριμένη φυλή υπερέχει από τις άλλες», λέει ένα λεξικό. Εντούτοις, όπως αναφέρει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), οι ερευνητές «δεν έχουν ανακαλύψει καμία επιστημονική βάση για τέτοιους ισχυρισμούς [φυλετικής] υπεροχής». Οι κατάφωρες αδικίες που υποθάλπει ο ρατσισμός, όπως είναι η συστηματική στέρηση των δικαιωμάτων κάποιων ανθρώπων από συνανθρώπους τους, αποτελούν οδυνηρή απόδειξη για το ότι αυτός βασίζεται σε ψεύδη και πλάνες.

 ◼ Τι λέει η Αγία Γραφή; «Η αλήθεια θα σας ελευθερώσει». (Ιωάννης 8:32) «[Ο Θεός] έκανε από έναν άνθρωπο κάθε έθνος ανθρώπων». (Πράξεις 17:26) «Δεν βλέπει ο Θεός όπως βλέπει ο άνθρωπος, επειδή ο άνθρωπος βλέπει ό,τι είναι ορατό στα μάτια· αλλά ο Ιεχωβά βλέπει την καρδιά». (1 Σαμουήλ 16:7) Αναρωτηθείτε: “Προσπαθώ εγώ να βλέπω όλους τους ανθρώπους όπως τους βλέπει ο Θεός; Προσπαθώ να μάθω τι είδους άτομα είναι πραγματικά οι άλλοι​—ίσως αυτοί που ανήκουν σε διαφορετική φυλή ή πολιτισμό​—γνωρίζοντας κάποιους από αυτούς προσωπικά;” Όταν γνωρίζουμε τους ανθρώπους σε προσωπικό επίπεδο, είναι πιο εύκολο να δούμε πέρα από παροδηγητικές στερεότυπες απόψεις.

Θρησκεία. Το βιβλίο Η Φύση της Προκατάληψης (The Nature of Prejudice) λέει: «Όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη θρησκεία τους για να δικαιολογήσουν [ιδιοτελείς επιδιώξεις] και εθνοτικά συμφέροντα, είναι αναπόφευκτο να συμβούν απεχθή πράγματα. Τότε είναι που η θρησκεία συμπράττει με την προκατάληψη». Σύμφωνα με το ίδιο βιβλίο, προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση το πόσο εύκολα πολλοί θρησκευόμενοι «φαίνεται να περνούν από την ευσέβεια στην προκατάληψη». Απόδειξη τούτου είναι οι εκκλησίες που αποκλείουν άτομα με βάση φυλετικά κριτήρια, καθώς επίσης το μίσος και η βία που υπάρχουν μεταξύ θρησκευμάτων και οι τρομοκρατικές ενέργειες που υποκινούνται από τη θρησκεία.

◼ Τι λέει η Αγία Γραφή; «Η σοφία που κατεβαίνει από πάνω [από τον Θεό] είναι . . . ειρηνική, λογική, . . . δεν κάνει μεροληπτικές διακρίσεις». (Ιακώβου 3:17) «Οι αληθινοί λάτρεις θα λατρεύουν τον Πατέρα με πνεύμα και [θρησκευτική] αλήθεια». (Ιωάννης 4:23) «Να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να προσεύχεστε για εκείνους που σας διώκουν». (Ματθαίος 5:44) Αναρωτηθείτε: “Προωθεί η θρησκεία μου τη γνήσια αγάπη προς όλους, ακόμη και προς εκείνους που ίσως θέλουν να με βλάψουν; Είναι η πόρτα της εκκλησίας μου ανοιχτή για κάθε είδους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το χρώμα του δέρματος, το φύλο, το εισόδημα ή την κοινωνική θέση τους;”

Υπερηφάνεια. Η υπερηφάνεια, υπό τη μορφή της υπέρμετρης αυτοεκτίμησης ή υπεροψίας, μπορεί να κάνει κάποιον πιο επιρρεπή στην προκατάληψη. Για παράδειγμα, μπορεί να τροφοδοτήσει αισθήματα ανωτερότητας ή περιφρόνηση για τους λιγότερο μορφωμένους ή τους φτωχούς. Μπορεί επίσης να κάνει ένα άτομο εύπιστο σε όποια προπαγάνδα εξυψώνει τη δική του εθνότητα. Ευφυείς προπαγανδιστές, όπως ο ναζιστής δικτάτορας Αδόλφος Χίτλερ, έχουν υποθάλψει σκόπιμα την εθνική και τη φυλετική υπερηφάνεια για να κερδίσουν την υποστήριξη των μαζών και να δυσφημήσουν όσους θεωρούνταν διαφορετικοί ή ανεπιθύμητοι.

◼ Τι λέει η Αγία Γραφή; «Όποιος είναι υπερήφανος στην καρδιά είναι απεχθής στον Ιεχωβά». (Παροιμίες 16:5) “Μην κάνετε τίποτα από φιλόνικη διάθεση ή από εγωισμό, αλλά με ταπεινοφροσύνη να θεωρείτε τους άλλους ανώτερους από εσάς”. (Φιλιππησίους 2:3) Αναρωτηθείτε: “Μήπως νιώθω κρυφή ευχαρίστηση όταν ακούω κολακευτικά σχόλια για τη φυλή ή το έθνος μου ή υποτιμητικά σχόλια για άλλους; Έχω την τάση να ζηλεύω όσους διαθέτουν ταλέντα τα οποία εγώ δεν έχω ή απεναντίας χαίρομαι ειλικρινά για τις ικανότητές τους;”

Εύλογα η Αγία Γραφή προειδοποιεί: «Περισσότερο από όλα όσα πρέπει να φυλαχτούν, προφύλασσε την καρδιά σου, γιατί από αυτήν εξέρχονται οι πηγές της ζωής». (Παροιμίες 4:23) Να θεωρείτε, λοιπόν, την καρδιά σας αληθινά πολύτιμη, και να μην επιτρέπετε σε τίποτα να τη διαφθείρει! Αντιθέτως, φροντίστε να είναι πλήρης θεϊκής σοφίας. Μόνο τότε “η ικανότητα σκέψης και η διάκριση θα σας διαφυλάττουν, για να σας διασώζουν από τον κακό δρόμο, από τον άνθρωπο που λέει διεστραμμένα πράγματα”.​—Παροιμίες 2:10-12.

Τι μπορείτε, όμως, να κάνετε αν είστε εσείς το θύμα της προκατάληψης ή των διακρίσεων; Το επόμενο άρθρο εξετάζει αυτό το ζήτημα.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Όταν γνωρίζουμε τους ανθρώπους σε προσωπικό επίπεδο, είναι πιο εύκολο να δούμε πέρα από παροδηγητικές στερεότυπες απόψεις