Οι Κατακόμβες της Οδησσού​—Ένας Υπόγειος Λαβύρινθος

ΜΙΑ μεγάλη ρωγμή εμφανίζεται στο φρεσκοσοβατισμένο τοίχο ενός πρόσφατα ανακαινισμένου διαμερίσματος. «Από τις κατακόμβες θα είναι. Να δεις που πήρε κλίση η πολυκατοικία!» δυσανασχετεί ο ιδιοκτήτης.

Ό,τι και αν συμβεί στην Οδησσό​—είτε σπάσει σωλήνας της ύδρευσης είτε πάθει καθίζηση ένας δρόμος​—το χρεώνουν στις σήραγγες που υπάρχουν κάτω από αυτή την όμορφη πόλη της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα. Ίσως πρόκειται για τις μεγαλύτερες κατακόμβες του κόσμου, καθώς υπολογίζεται ότι αποτελούνται από 2.500 χιλιόμετρα υπόγειων διαδρόμων.

“Πώς δημιουργήθηκαν αυτές οι σήραγγες;” αναρωτηθήκαμε. “Ποιο ρόλο παίζουν στη ζωή όσων κατοικούν από πάνω;” Μια ξενάγηση απάντησε στις ερωτήσεις μας.

Υπόγεια Περιήγηση

Το πούλμαν ξεκίνησε από το σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης με μια ενθουσιώδη ομάδα τουριστών και φοιτητών. Καθώς πηγαίναμε στις κατακόμβες, η ξεναγός μάς είπε κάποια πράγματα για την ιστορία τους.

Μάθαμε ότι οι κατακόμβες άρχισαν μάλλον να δημιουργούνται τη δεκαετία του 1830, όταν η πόλη αναζητούσε φτηνά και άμεσα διαθέσιμα οικοδομικά υλικά. Η εύκολη λύση βρισκόταν κάτω από το έδαφός της, στα μεγάλα κοιτάσματα κίτρινου ασβεστόλιθου, ο οποίος είναι ελαφρύς και ανθεκτικός. Ως εκ τούτου, η λιθοτομία έγινε επικερδής επιχείρηση για την αναπτυσσόμενη πόλη. Καθώς οι λατόμοι εξόρυσσαν την πέτρα, άρχισαν να διαμορφώνονται οι κατακόμβες.

Σύντομα, ένας απροσχεδίαστος λαβύρινθος εξαπλώθηκε άναρχα κάτω από την πόλη. Οι σήραγγες σκάβονταν σε βάθος 35 και πλέον μέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Μερικές φορές τέμνονταν μεταξύ τους σε διαφορετικά επίπεδα. Όταν ο ασβεστόλιθος εξαντλούνταν σε κάποιες στοές, αυτές εγκαταλείπονταν και ανοίγονταν καινούριες. Με τον καιρό, αυτό το δίκτυο σηράγγων επεκτάθηκε και στα περίχωρα της πόλης.

Δεν πέρασε πολλή ώρα και το πούλμαν έφτασε στο Νερουμπάισκε, ένα χωριουδάκι βόρεια της Οδησσού. Λίγο μετά βρεθήκαμε μπροστά σε έναν ασβεστολιθικό τοίχο όπου μια βαριά μεταλλική πόρτα σφράγιζε την είσοδο μιας σήραγγας. Η ξεναγός μας μάς πληροφόρησε: «Τώρα θα μπούμε σε μια περιοχή στην οποία έμεναν Σοβιετικοί αντάρτες κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα πάρετε έτσι μια ιδέα για το πώς  ζούσαν εδώ τότε». Σύμφωνα με τον Αντρίι Κρασνοζόν, ειδικό στις κατακόμβες, μια ομάδα ανταρτών έζησε 13 μήνες εδώ, κάτω από το έδαφος.

Η ξεναγός μας πρόσθεσε: «Λάβετε υπόψη ότι και πολλοί άλλοι είχαν μείνει κατά καιρούς σε διάφορα τμήματα αυτού του λαβύρινθου, όπως ληστές, πειρατές και πολιτικοί πρόσφυγες. Όλοι αντιμετώπισαν ουσιαστικά τις ίδιες συνθήκες».

Μπήκαμε σε έναν μουντό διάδρομο που χανόταν στο σκοτάδι. «Για τους αντάρτες, αυτές οι σήραγγες δεν ήταν απλώς κρυψώνες. Τις είχαν κάνει όσο πιο βολικές γινόταν», είπε η ξεναγός. «Στο χώρο ψυχαγωγίας, οι άντρες έπαιζαν ντάμα, σκάκι ή ντόμινο υπό το φως των κεριών. Κατά μήκος της κύριας σήραγγας είχαν λαξεύσει κοιτώνες αντρών και γυναικών. Μέσα σε κάθε κοιτώνα είχαν λαξεύσει μια εσοχή στον τοίχο στην οποία έστρωναν άχυρο. Αυτό ήταν το κρεβάτι τους. Η πτέρυγα του νοσοκομείου διέθετε κανονικά κρεβάτια καθώς και χειρουργείο. Οι γυναίκες μαγείρευαν σε μια ξυλόσομπα από κίτρινο ασβεστόλιθο, της οποίας ο καπνός διοχετευόταν σε μια υπερκείμενη σήραγγα».

Η οροφή της σήραγγας έμοιαζε με μεγάλο φυσικό σφουγγάρι, μόνο που δεν ήταν απαλή στην αφή. Οδοντωτά σημάδια από πριόνι διέτρεχαν τους τοίχους από όπου είχαν κοπεί κομμάτια πέτρας. Η επιφάνεια των τοίχων θύμιζε χοντρό γυαλόχαρτο. «Όταν οι αντάρτες έβγαιναν έξω, άλλαζαν ρούχα για να μην τους “μυριστούν” οι Γερμανοί», εξήγησε η ξεναγός. «Από την υγρασία στις κατακόμβες, τα ρούχα έπαιρναν μια χαρακτηριστική μυρωδιά».

«Η ζωή κάτω από τη γη είχε και άλλες ιδιαιτερότητες, όπως το απόλυτο σκοτάδι», είπε η ξεναγός και έκλεισε έναν διακόπτη βυθίζοντάς μας στο σκοτάδι. «Δεν μπορούσαν να έχουν πάντα αναμμένες τις λάμπες πετρελαίου». Καθώς προχωρούσαμε ψηλαφώντας τον τοίχο, πρόσθεσε: «Τα πετρώματα απορροφούν τον ήχο, γι’ αυτό αν χαθείτε, κανείς δεν θα ακούσει τις φωνές σας». Ευτυχώς, μας άναψε ξανά το φως!

«Όσοι φύλαγαν σκοπιά άλλαζαν βάρδια κάθε δύο ώρες επειδή, αν μείνει κανείς πολλή ώρα στο σκοτάδι και στην απόλυτη σιωπή, μπορεί να αρχίσει να έχει ακουστικές παραισθήσεις». Από μια τρύπα στην οροφή της σήραγγας, είδαμε μια υπερκείμενη σήραγγα η οποία έτεμνε τη δική μας. “Από πού να έρχεται;” αναρωτήθηκα. “Πού οδηγεί άραγε;” Με κατέκλυσε μια διάθεση για περιπέτεια. «Μόνο γύρω στα 1.700 χιλιόμετρα αυτού του λαβύρινθου έχουν χαρτογραφηθεί», σχολίασε η ξεναγός, «οπότε υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά».

Κάποιοι που εξερεύνησαν πρόσφατα την περιοχή ανακάλυψαν καινούριες σήραγγες. Εκεί βρήκαν εφημερίδες από εκατό χρόνια πριν, λάμπες πετρελαίου της προεπαναστατικής εποχής και χρήματα από τον καιρό των τσάρων. Αυτά τα αντικείμενα​—απείραχτα επί δεκαετίες—​ανήκαν κάποτε σε ανθρώπους που έζησαν στις βαθιές, σκοτεινές και ατέλειωτες κατακόμβες της Οδησσού.​—Από Συνεργάτη.

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 25]

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ

Στο κέντρο της Οδησσού υπάρχουν ακόμα όμορφα κτίρια από κίτρινο ασβεστόλιθο. Τα υπόγεια μερικών έχουν πόρτες που οδηγούν κατευθείαν στις κατακόμβες. Ο ασβεστόλιθος αυτός εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και για καινούρια κτίρια.

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Νοσοκομειακά κρεβάτια που χρησιμοποιούσαν οι Σοβιετικοί κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Οι κατακόμβες της Οδησσού υπολογίζεται ότι αποτελούνται από 2.500 χιλιόμετρα υπόγειων διαδρόμων