Δείτε τους Χιμπατζήδες στο Φυσικό τους Περιβάλλον

ΚΑΘΩΣ βαδίζουμε στο στενό μονοπάτι μέσα από το τροπικό δάσος της ισημερινής Αφρικής, τα μάτια μας συνηθίζουν σταδιακά στα λαμπυρίσματα του φωτός που διαπερνά τον πυκνό θόλο των φύλλων και των κλαδιών. Ο διαρκής, μονότονος ήχος των γρύλων και η θέα των πελώριων, καλυμμένων με αναρριχητικά φυτά δέντρων​—μερικά από τα οποία ξεπερνούν τα 55 μέτρα—​μας πλημμυρίζουν δέος και προσμονή. Νιώθουμε ότι αυτό το μουντό περιβάλλον επιβάλλει τεταμένη προσοχή και σιγανό βήμα. Ξαφνικά, ακούμε ένα δυνατό ουρλιαχτό μαζί με μια ηχηρή γρήγορη εισπνοή. Η ένταση και ο τόνος αυτών των ήχων ανεβαίνουν ώσπου φτάνουν σε ένα εκκωφαντικό αποκορύφωμα και μετά σβήνουν σχεδόν μεμιάς. Η κοπιαστική μας πεζοπορία μάς οδηγεί στη συναρπαστική στιγμή που περιμέναμε​—μόλις εντοπίσαμε μια ομάδα, ή αλλιώς κοινότητα, χιμπατζήδων.

Τέτοια παραληρήματα ενθουσιασμού​—όπως το να ουρλιάζουν ασθμαίνοντας, να βγάζουν κραυγές και, ενίοτε, να χτυπούν ρυθμικά τα χέρια τους σε κορμούς—​είναι τρόποι με τους οποίους οι χιμπατζήδες επικοινωνούν ή αναζητούν ο ένας τον άλλον. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, φαίνεται ότι μια μεγάλη ποσότητα νόστιμων, ώριμων σύκων στάθηκε αφορμή για άμεση επικοινωνία με την υπόλοιπη κοινότητα. Σηκώνοντας το βλέμμα προς τα απλωτά κλαδιά μιας μεγάλης συκιάς, βλέπουμε κάμποσα από αυτά τα πλάσματα, γύρω στα 20 με 30, να τρώνε ήσυχα τους καρπούς της. Το μαύρο τους τρίχωμα γυαλίζει υπέροχα στον ήλιο. Ένας χιμπατζής αρχίζει να μας ρίχνει κλαδάκια, και σύντομα τα κλαδάκια πέφτουν βροχή πάνω μας​—σαφές σημάδι ότι δεν μας αναλογεί μερίδιο στο φαγητό.

Η καλύτερη εποχή για να εντοπίσει κανείς χιμπατζήδες είναι όταν υπάρχουν άφθονα φρούτα. Τις άλλες εποχές αυτό είναι δυσκολότερο, επειδή μπορεί να είναι σκορπισμένοι μέσα στη χαμηλή βλάστηση, χωρισμένοι σε ολιγομελείς υποομάδες. Στο φυσικό τους περιβάλλον, συνήθως αρέσκονται να τρώνε σχεδόν όλη μέρα καθώς περιφέρονται σε εκτάσεις αρκετών τετραγωνικών χιλιομέτρων. Εκτός από φρούτα, το διαιτολόγιό τους περιλαμβάνει φύλλα, σπόρους και βλαστούς. Τρώνε επίσης μυρμήγκια, αβγά πουλιών και τερμίτες. Μερικές φορές κυνηγούν και σκοτώνουν μικρά ζώα, μεταξύ αυτών και πιθήκους.

Καθώς μεσημεριάζει, οι χιμπατζήδες ενοχλούνται από την αυξανόμενη θερμοκρασία. Ένας από αυτούς κατεβαίνει από το δέντρο, και δεν αργούν να ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι. Κατόπιν, εξαφανίζονται ένας ένας στο πυκνό δάσος. Κάποιο σκανταλιάρικο μικρό αρσενικό κάνει μια παράκαμψη αιωρούμενο από κλαδί σε κλαδί για να μας δει από κοντά. Το θέαμα που παρουσιάζει αυτό το παιχνιδιάρικο και περίεργο πλασματάκι φέρνει ένα πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπό μας.

Εντυπωσιακά Χαρακτηριστικά

«Κοιτάξτε πίσω σας», λέει ένας από την ομάδα μας καθώς παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής. Γυρίζοντας, βλέπουμε έναν χιμπατζή να κρυφοκοιτάζει πίσω από έναν κορμό. Στέκεται στα δύο πόδια και έχει ύψος περίπου ένα μέτρο. Μόλις τον κοιτάζουμε, κρύβει το κεφάλι πίσω από το δέντρο, αλλά το ξαναβγάζει έπειτα από λίγο. Τι χαριτωμένη περιέργεια! Οι χιμπατζήδες μπορούν να σταθούν στα δυο τους πόδια, ακόμα και να περπατήσουν έτσι για λίγο. Συνήθως, όμως, χρησιμοποιούν και τα τέσσερα άκρα για να κρατήσουν το βάρος τους. Η σπονδυλική στήλη τους δεν έχει στο κάτω μέρος το κύρτωμα που έχει ο άνθρωπος και το οποίο τον βοηθάει να στέκεται όρθιος. Εκτός  αυτού, οι χιμπατζήδες έχουν σχετικά αδύναμους γλουτιαίους μύες, ενώ οι βραχίονές τους είναι αρκετά μακρύτεροι και δυνατότεροι από τα πόδια τους. Ως εκ τούτου, το να περπατούν στα τέσσερα ή να σκαρφαλώνουν και να αιωρούνται στα δέντρα ταιριάζει περισσότερο στην κατασκευή τους.

Όταν οι χιμπατζήδες θέλουν να φτάσουν φρούτα που κρέμονται από λεπτά κλαδιά, τα οποία δεν θα άντεχαν το βάρος τους, οι μακριοί τους βραχίονες είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι. Τα χέρια και τα πόδια τους είναι τέλεια σχηματισμένα για να γαντζώνονται και να κρατιούνται γερά από τα κλαδιά. Τα μεγάλα δάχτυλα των ποδιών έχουν πλάγια κλίση και λειτουργούν σαν αντίχειρες, βοηθώντας τους να σκαρφαλώνουν στα δέντρα ή ακόμα να πιάνουν και να μεταφέρουν αντικείμενα σχεδόν εξίσου εύκολα με τα πόδια όσο και με τα χέρια. Αυτή η ικανότητα χρησιμεύει όταν έρχεται η ώρα να φτιάξουν φωλιά το βράδυ. Λυγίζουν και στρίβουν φύλλα και κλαδιά, και μέσα σε λίγα λεπτά έχουν ένα μαλακό και άνετο μέρος για να περάσουν τη νύχτα.

Η παρατήρηση και η μελέτη των χιμπατζήδων στο φυσικό τους περιβάλλον, με τα πολλά εντυπωσιακά τους χαρακτηριστικά και τις προφανείς τους ομοιότητες με τους ανθρώπους όσον αφορά την ανατομία και τη συμπεριφορά, είναι ασφαλώς συναρπαστική δραστηριότητα. Μερικοί άνθρωποι, όμως, ενδιαφέρονται για το χιμπατζή αποκλειστικά και μόνο για πειραματικούς λόγους, καθώς επιδιώκουν να τεκμηριώσουν την υποτιθέμενη εξελικτική σχέση του με τον άνθρωπο. Επομένως, ίσως εγείρονται ερωτήσεις όπως: Τι διαφοροποιεί τόσο πολύ τον άνθρωπο από το χιμπατζή; Με ποια έννοια είναι ο άνθρωπος, σε αντιδιαστολή με τα ζώα, πλασμένος κατά την «εικόνα» του Θεού;​—Γένεση 1:27.

Αλησμόνητη Εμπειρία

Στο φυσικό τους περιβάλλον, οι χιμπατζήδες είναι ακριβοθώρητοι, και συνήθως εξαφανίζονται αθόρυβα μόλις διαπιστώσουν ότι κάποιος άνθρωπος έχει εισβάλει στην περιοχή τους. Ωστόσο, για την προστασία και τη διατήρησή τους, έχουν δημιουργηθεί οι κατάλληλες συνθήκες ώστε μερικές κοινότητες χιμπατζήδων να συνηθίσουν την ανθρώπινη παρουσία.

Η σύντομη επίσκεψή μας στο δάσος όπου ζουν αυτά τα ζώα υπήρξε αλησμόνητη εμπειρία. Μας βοήθησε να καταλάβουμε έστω και λίγο πώς είναι στ’ αλήθεια οι χιμπατζήδες​—πολύ διαφορετικοί από εκείνους που βρίσκονται στους ζωολογικούς κήπους ή στα εργαστήρια. Είναι πράγματι εντυπωσιακά ζώα, και συγκαταλέγονται στα «κινούμενα ζώα και θηρία της γης» που ο Θεός είδε ότι ήταν καλά​—τέλεια σχεδιασμένα για το περιβάλλον στο οποίο προορίζονταν να ζουν.​—Γένεση 1:24, 25.

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 14, 15]

ΧΙΜΠΑΤΖΗΔΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Τη δεκαετία του 1960, η ζωολόγος Τζέιν Γκούντολ παρατήρησε χιμπατζήδες να «κατασκευάζουν» εργαλεία. Στο βιβλίο της Στη Σκιά του Ανθρώπου (In the Shadow of Man), γράφει πως οι παρατηρήσεις αυτές «έπεισαν αρκετούς επιστήμονες ότι ήταν απαραίτητο να επαναπροσδιοριστεί ο άνθρωπος με πιο περίπλοκους όρους από ό,τι πριν». Το ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν φύλλα σαν σφουγγάρια, χρησιμοποιούν πέτρες ή κλαδιά για να σπάνε καρύδια και αφαιρούν τα φύλλα από τα κλαδιά προτού τα εισαγάγουν σε φωλιές τερμιτών για να τους αλιεύσουν ήταν πραγματικά εντυπωσιακές ανακαλύψεις. Ωστόσο, στους πρόσφατους καιρούς έχει γίνει ευρέως γνωστό ότι αρκετά ζώα επιδεικνύουν εκπληκτικές ικανότητες στην κατασκευή εργαλείων. Ο Δρ Θ. Ξ. Μπάρμπερ, συγγραφέας του βιβλίου Η Ανθρώπινη Φύση των Πουλιών​—Μια Επιστημονική Ανακάλυψη με Απίστευτες Προεκτάσεις (The Human Nature of Birds​—A Scientific Discovery With Startling Implications), δηλώνει: «Όλα τα ζώα που έχουν μελετηθεί ενδελεχώς, όχι μόνο οι πίθηκοι και τα δελφίνια, αλλά επίσης τα μυρμήγκια και οι μέλισσες, έχουν παρουσιάσει εντελώς απροσδόκητη βασική συνειδητότητα και πρακτική ευφυΐα».

Αυτό δεν αλλοιώνει διόλου το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι μοναδικός. Όπως γράφει ο καθηγητής Ντέιβιντ Πρέμακ, «η γραμματική και το συντακτικό της ανθρώπινης γλώσσας είναι ασφαλώς μοναδικά». Ναι, η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης γλώσσας σε συνδυασμό με τον πλούτο του ανθρώπινου πολιτισμού, όπου η γλώσσα και η ομιλία παίζουν καθοριστικό ρόλο, ασφαλώς μας διαχωρίζουν από τα ζώα.

Αφού μελέτησε επί χρόνια τους χιμπατζήδες στο φυσικό τους περιβάλλον, η Τζέιν Γκούντολ έγραψε: «Δεν μπορώ να φανταστώ τους χιμπατζήδες να αναπτύσσουν ο ένας για τον άλλον αισθήματα που να συγκρίνονται καθ’ οιονδήποτε τρόπο με την τρυφερότητα, την προστατευτικότητα, την ανοχή και την πνευματική ανάταση που αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανθρώπινης αγάπης στη γνησιότερη και βαθύτερη έννοιά της». Η Δρ Γκούντολ έγραψε επίσης: «Η συνειδητότητα που έχει ο άνθρωπος για το Άτομό του υπερτερεί της στοιχειώδους συνειδητότητας που έχει το ζώο για το σώμα του. Ο άνθρωπος απαιτεί μια εξήγηση για το μυστήριο της ύπαρξής του καθώς και για το θαύμα του κόσμου που τον περιβάλλει και του σύμπαντος που τον επιστεγάζει».

Η Αγία Γραφή εξηγεί τη διαφορά μεταξύ ζώων και ανθρώπων λέγοντας ότι ο άνθρωπος πλάστηκε «κατά την εικόνα του Θεού». (Γένεση 1:27) Συνεπώς, ανόμοια με τα ζώα, ο άνθρωπος θα ήταν σε θέση να αντανακλά την πνευματική εικόνα του Πλάστη του, εκδηλώνοντας τις δικές Του ιδιότητες, η πρώτιστη εκ των οποίων είναι η αγάπη. Ο άνθρωπος θα ήταν επίσης ικανός να προσλαμβάνει τεράστιες ποσότητες γνώσης και να ενεργεί με ευφυΐα υπέρτερη από αυτήν οποιουδήποτε ζώου. Ο άνθρωπος πλάστηκε επίσης με την ικανότητα να ενεργεί σύμφωνα με την ελεύθερη βούλησή του, χωρίς να καθοδηγείται κυρίως από το ένστικτο.

 [Εικόνες στη σελίδα 15]

Οι χιμπατζήδες είναι παιχνιδιάρικα και περίεργα πλάσματα, τέλεια σχεδιασμένα για το περιβάλλον τους

[Ευχαριστίες]

Chimpanzees, top right: Corbis/Punchstock/Getty Images; lower left and right: SuperStock RF/SuperStock; Jane Goodall: © Martin Engelmann/age fotostock

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 13]

© Photononstop/SuperStock