Γιουρτ​—Τα Φορητά Σπίτια της Κεντρικής Ασίας

ΤΙ ΕΙΝΑΙ μαλακό και κυκλικό, ζεστό το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι; Για τους νομαδικούς λαούς σε κάποιες περιοχές της Κεντρικής Ασίας, η απάντηση είναι: Το γιουρτ! Από τις στέπες της Μογγολίας και του Καζακστάν ως τα βουνά και τις κοιλάδες του Κιργιζιστάν, αυτές οι παραδοσιακές κατοικίες αποτελούσαν άλλοτε συνηθισμένο θέαμα.

Το γιουρτ είναι μια κυκλική, σκηνοειδής κατασκευή με διακοσμητική καλαμωτή στα τοιχώματά του. Εξωτερικά καλύπτεται από τσόχα φτιαγμένη από μαλλί προβάτων. Είναι ελαφρύ και συναρμολογείται εύκολα, αλλά είναι επίσης ανθεκτικό και άνετο τα ζεστά καλοκαίρια και τους κρύους χειμώνες. Οι Κιργίζιοι το αποκαλούν γκρίζο σπίτι, οι Καζάχοι τσόχινο σπίτι και οι Μογγόλοι γκερ, που σημαίνει «σπίτι».

Το χρώμα των γιουρτ είναι καφέ προς γκρι ή κατάλευκο, ανάλογα με το μαλλί που έχει χρησιμοποιηθεί. Τα γιουρτ των Κιργιζίων και των Καζάχων κοσμούνται συνήθως με παραδοσιακά σχέδια που γίνονται από μαλλί βαμμένο σε έντονα χρώματα και απεικονίζουν ένα κέρατο κριαριού. Στο παρελθόν, οι όμορφες κουβέρτες και τα τσόχινα στρωσίδια στο πάτωμα μαρτυρούσαν τον πλούτο και το γόητρο μιας οικογένειας.

Ένα βασικό τμήμα του γιουρτ είναι η κεντρική στεφάνη, στην οποία προσαρμόζονται όλα τα κοντάρια της οροφής. Αυτή η γερή, βαριά στεφάνη χαρίζει σταθερότητα στην κατασκευή. Καλύπτεται από ένα φύλλο τσόχας, το οποίο οι οικογένειες μπορούν να τραβήξουν για εξαερισμό ή να κλείσουν σε περίπτωση κακοκαιρίας. Τις ξάστερες νύχτες μπορούν να το ανοίξουν για να έχουν θέα στον έναστρο ουρανό.

Ιδανικό για τη Νομαδική Ζωή

Ο νομαδικός τρόπος ζωής υπάρχει ακόμα σε αγροτικές περιοχές κρατών όπως το Καζακστάν, το Κιργιζιστάν και η Μογγολία. Στο βιβλίο της Γιουρτ​—Η Ζωή σε Κύκλο (Yurts​—Living in the Round), η Μπέκι Κέμερι περιγράφει πώς χρησιμοποιούνται ακόμα καμήλες για τη μεταφορά των γιουρτ στη Μογγολία: «Φορτώνουν το σκελετό σε μια καμήλα φροντίζοντας να υπάρχει ίδιο βάρος σε κάθε πλευρά. Η στεφάνη της οροφής φορτώνεται τελευταία και εφαρμόζει ωραιότατα πάνω στην καμπούρα. Οι τσόχες φορτώνονται σε άλλη καμήλα. Όπου δεν υπάρχουν καμήλες, οι κτηνοτρόφοι μεταφέρουν τα γιουρτ με κάρα που τα σέρνουν γιακ ή άλογα. Ενίοτε τα γιουρτ μεταφέρονται στο νέο τους προορισμό με ρωσικό φορτηγό».

Τα μογγολικά γιουρτ έχουν ίσια κοντάρια και πιο επίπεδη οροφή, πράγμα που τα βοηθάει να αντέχουν στους ισχυρούς ανέμους και στους κεραυνούς των ανοιχτών πεδιάδων. Τα γιουρτ στο  Κιργιζιστάν και στο Καζακστάν είναι πιο στρογγυλεμένα. Συνήθως, η είσοδος βλέπει προς τον ήλιο, έτσι ώστε να μπαίνει μέσα φως. Στο εσωτερικό, βλέπει κανείς πλουμιστά τσόχινα κιλίμια και κουβέρτες διπλωμένα και στοιβαγμένα σε ξύλινες κασέλες απέναντι από την είσοδο. Μπροστά σε αυτή την πολύχρωμη σύνθεση κάθεται κατά παράδοση ένας διακεκριμένος επισκέπτης ή ο γηραιότερος άντρας της οικογένειας.

Στα δεξιά της εισόδου βρίσκεται το «βασίλειο» της γυναίκας. Εδώ φυλάει όλα τα σύνεργά της για το μαγείρεμα, την καθαριότητα, το ράψιμο και την κατασκευή τσόχας. Η άλλη πλευρά ανήκει στους άντρες. Εδώ βρίσκουμε σέλες, μαστίγια για την ιππασία και άλλα σύνεργα για το κυνήγι και τη φροντίδα των ζώων.

Αντιστέκεται στις Πολιτικές Αλλαγές

Η ζωή των νομάδων άλλαξε άρδην μετά την Κομμουνιστική Επανάσταση του 1917. Σε όλη την Κεντρική Ασία οι Ρώσοι κατασκεύασαν σχολεία, νοσοκομεία και δρόμους, εισάγοντας έτσι έναν πιο κατασταλαγμένο τρόπο ζωής.

Με τον καιρό, πολλοί ντόπιοι λαοί εγκατέλειψαν το νομαδικό τους τρόπο ζωής για να εγκατασταθούν σε χωριά και πόλεις. Μολαταύτα, τα γιουρτ χρησιμοποιούνται κάπου κάπου τους καλοκαιρινούς μήνες από βοσκούς που φροντίζουν πρόβατα, αγελάδες και άλογα σε μεγάλα συνεταιριστικά αγροκτήματα.

Ο Μάκσατ, ένας Κιργίζιος γύρω στα 40, θυμάται: «Όταν ήμουν έφηβος, βοηθούσα τον πατέρα μου να φροντίσει τα κοπάδια που είχε υπό την ευθύνη του. Τον Ιούλιο, που το χιόνι είχε λιώσει και τα περάσματα ήταν ανοιχτά, πηγαίναμε τα ζωντανά μας στα ορεινά βοσκοτόπια.

»Εκεί στήναμε το γιουρτ μας δίπλα σε κάποιο βουνίσιο ρέμα, όπου είχαμε άφθονο νερό για μαγείρεμα και πλύσιμο. Μέναμε ώσπου να πιάσουν τα κρύα στις αρχές Οκτωβρίου». Έτσι λοιπόν, το γιουρτ έχει ακόμα θέση στις σύγχρονες κοινωνίες.

Το Γιουρτ Σήμερα

Σε μέρη όπως το Κιργιζιστάν, είναι συνηθισμένο να βλέπει κανείς γιουρτ κατά μήκος του δρόμου. Χρησιμοποιούνται ως μαγαζιά ή καφετέριες όπου οι επισκέπτες μπορούν να δοκιμάσουν ντόπια εδέσματα. Οι τουρίστες μπορούν επίσης να πάρουν μια γεύση του παραδοσιακού τρόπου ζωής των Κιργιζίων διανυκτερεύοντας σε γιουρτ στα βουνά του Κιργιζιστάν ή δίπλα στα κρυστάλλινα νερά της λίμνης Ισίκ Κουλ.

Τα γιουρτ περιλαμβάνονται επίσης σε κάποια επικήδεια έθιμα της Κεντρικής Ασίας. Ο Μάκσατ εξηγεί: «Στο Κιργιζιστάν τοποθετούν τον νεκρό μέσα στο γιουρτ, όπου συγγενείς και φίλοι έρχονται να θρηνήσουν για την απώλεια του αγαπημένου τους».

Τα πρόσφατα χρόνια, το γιουρτ έχει κάνει την εμφάνισή του και στις Δυτικές χώρες. Μερικοί προωθούν τη χρήση του με το σκεπτικό ότι είναι πρακτικό και πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Τα περισσότερα γιουρτ, όμως, είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που κατασκευάζονταν παλιότερα. Φτιάχνονται με υλικά υψηλής τεχνολογίας, και συχνά είναι πιο μόνιμες κατασκευές.

Ενώ η προέλευση του γιουρτ δεν μπορεί να εξακριβωθεί, η αξία του είναι αδιαμφισβήτητη. Το γιουρτ παραμένει ριζωμένο στο νομαδικό πνεύμα των κατοίκων της Κεντρικής Ασίας και μαρτυρεί την ευφυΐα αυτών των σκληραγωγημένων και ευπροσάρμοστων ανθρώπων.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Γιουρτ στη φημισμένη λίμνη Ισίκ Κουλ στο Κιργιζιστάν