Ο Διάπλους της Κορυφής του Κόσμου

ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΡΟΙ παλιότερων εποχών ονειρεύονταν να ανακαλύψουν ένα βόρειο πέρασμα που να συνδέει τον Ατλαντικό Ωκεανό με τον Ειρηνικό. Υπήρχε όμως ένας αποτρεπτικός παράγοντας: οι πάγοι έφραζαν τη θαλάσσια οδό της Αρκτικής.

Το κίνητρο για το διάπλου της κορυφής του κόσμου ήταν ωστόσο ισχυρό. Το 16ο αιώνα, οι εμπορικές οδοί για την Ανατολή​—οι οποίες περνούσαν από τα νότια άκρα της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής—​μονοπωλούνταν από την Πορτογαλία και την Ισπανία. Οι έμποροι των άλλων χωρών έπρεπε να αναζητήσουν βόρειες οδούς αν επιθυμούσαν μερίδιο στο εμπόριο της Ανατολής. Μεταξύ των πολλών που το επιχείρησαν ήταν και οι ακόλουθοι:

Οι Άγγλοι: Το 1553, ο Σερ Χιου Γουίλομπι και ο Ρίτσαρντ Τσάνσελορ ηγήθηκαν της πρώτης αγγλικής αποστολής. Όταν τα πλοία έπεσαν σε θύελλα και χάθηκαν μεταξύ τους, ο Γουίλομπι αναγκάστηκε να διαχειμάσει στις έρημες ακτές της Χερσονήσου Κόλα στον μακρινό ρωσικό βορρά. Οι σκληρές συνθήκες εκεί τον βρήκαν απροετοίμαστο. Ο ίδιος και όλη η συνοδεία του τελικά έχασαν τη ζωή τους. Ο Τσάνσελορ έπιασε λιμάνι στο Αρχάγκελσκ. Από εκεί ταξίδεψε στη Μόσχα, κατόπιν πρόσκλησης του Τσάρου Ιβάν Δ΄ Βασίλιεβιτς, ο οποίος είναι γνωστός ως Ιβάν ο Τρομερός. Ο Τσάνσελορ δεν κατάφερε να βρει πέρασμα για την Ασία, αλλά άνοιξε το δρόμο για το αγγλορωσικό εμπόριο.

Οι Ολλανδοί: Το 1594, ο Βίλεμ Μπάρεντς έφτασε για πρώτη φορά στη Νόβαγια Ζεμλιά. Το 1596, όμως, στο τρίτο του ταξίδι εκεί, καθώς το πλοίο του έπλεε στη βόρεια πλευρά αυτού του ρωσικού αρχιπελάγους, παγιδεύτηκε στους πάγους και υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές. Το πλήρωμα πέρασε το σφοδρό χειμώνα σε ένα καταφύγιο φτιαγμένο από ξεβρασμένα ξύλα. Επέζησαν τρώγοντας κρέας πολικής αρκούδας. Τελικά, επέστρεψαν με δύο μικρές βάρκες, αλλά ο ίδιος ο Μπάρεντς πέθανε πριν από το τέλος του ταξιδιού.

Οι Ρώσοι: Ρώσοι εξερευνητές έκαναν εκτεταμένες εξερευνήσεις της Σιβηρίας και της ρωσικής Άπω Ανατολής. Σε 60 μόλις χρόνια, από το 1581 ως το 1641, προχώρησαν από τα Ουράλια Όρη ως τον Ειρηνικό. Περίπου εκείνη την εποχή, οι Κοζάκοι έβγαιναν στον Αρκτικό Ωκεανό διαπλέοντας ποταμούς της Σιβηρίας. Διεκδίκησαν αυτή την περιοχή για λογαριασμό της Ρωσίας και ήταν οι πρώτοι που  έπλευσαν κατά μήκος των βορειοανατολικών ακτών της Σιβηρίας. Το 1648, ρωσικά πλοία διέπλευσαν τον πορθμό που αργότερα ονομάστηκε Βερίγγειος προς τιμήν του Δανού θαλασσοπόρου Βίτους Μπέρινγκ.

Περαιτέρω Αποστολές

Από το 1733 ως το 1743, περίπου χίλιοι άντρες, οργανωμένοι σε εφτά αποσπάσματα υπό τις διαταγές του Μπέρινγκ, ξεκίνησαν να εξερευνήσουν τις ρωσικές ακτές του Αρκτικού και του Ειρηνικού Ωκεανού. Τα πλοία τους παγιδεύτηκαν επανειλημμένα στους πάγους, και πολλοί ναυτικοί βρήκαν το θάνατο. Μολαταύτα, η αποστολή χαρτογράφησε σχεδόν όλα τα αρκτικά παράλια. Τα προϊόντα των ερευνών τους​—μεταξύ αυτών διαγράμματα, βυθομετρήσεις και πληροφορίες για τους πάγους—​υπήρξαν ανεκτίμητο εφόδιο για τους μετέπειτα θαλασσοπόρους της Αρκτικής.

Όλα αυτά τα χρόνια, τα ταξίδια στην Αρκτική γίνονταν με ξύλινα σκάφη. Αλλά η αποστολή του Μπέρινγκ έδειξε σαφώς ότι αυτά ήταν παντελώς ανεπαρκή για να διασχίσουν το Βόρειο Θαλάσσιο Δρόμο. a Το 1778, ο Βρετανός εξερευνητής Τζέιμς Κουκ κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα όταν, διαπλέοντας το Βερίγγειο Πορθμό με κατεύθυνση προς τα δυτικά, βρήκε το δρόμο κλειστό από τους πάγους. Πέρασε ακόμα ένας αιώνας ώσπου ο Νιλς Άντολφ Έρικ Νόρντενσκελντ, φινλανδικής καταγωγής, κατάφερε να διαπλεύσει αυτό το πέρασμα με ατμόπλοιο.

Η Εξειδίκευση των Ρώσων

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, μόνο ρωσικά σκάφη επιτρεπόταν να πλέουν στο ρωσικό τμήμα της Αρκτικής. Από τη δεκαετία του 1930 και έπειτα, η Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε τον Βόρειο Θαλάσσιο Δρόμο και κατασκεύασε λιμάνια για να εξυπηρετούνται οι νέοι βιομηχανικοί οικισμοί. Ως εκ τούτου, οι Ρώσοι εξειδικεύτηκαν σε όλους τους τομείς της αρκτικής ναυσιπλοΐας.

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο Βόρειος Θαλάσσιος Δρόμος παρέμεινε κλειστός για τα ξένα πλοία. Τώρα, όμως, λόγω των πολιτικών μεταρρυθμίσεων και της μετάβασης στην οικονομία της αγοράς, οι ρωσικές αρχές προωθούν τη διεθνή ναυσιπλοΐα εκεί. Το ακόλουθο παράδειγμα δείχνει παραστατικά τα οφέλη.

Το καλοκαίρι του 2009, δύο γερμανικά φορτηγά πλοία με προορισμό την Ολλανδία πέρασαν το Βερίγγειο Πορθμό και έπλευσαν προς τα δυτικά κατά μήκος των βόρειων ακτών της Ασίας και της Ευρώπης, χωρίς να βρουν σχεδόν καθόλου πάγους. Ήταν η πρώτη φορά που κάποια μη ρωσική ναυτιλιακή εταιρία διέπλευσε ολόκληρο το Βορειοανατολικό Πέρασμα. Με αυτή τη διαδρομή, τα πλοία διένυσαν 3.000 ναυτικά μίλια λιγότερο και έφτασαν δέκα ημέρες νωρίτερα. Η εταιρία υπολογίζει ότι εξοικονόμησε περίπου 300.000 ευρώ ανά πλοίο κόβοντας δρόμο μέσω του Αρκτικού Ωκεανού.

Σήμερα, οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής συρρικνώνονται ταχύτατα. Ως αποτέλεσμα, μεγάλα τμήματα του ωκεανού είναι τώρα ανοιχτά κάθε καλοκαίρι. b Παρότι αυτή η εξέλιξη δημιουργεί περιβαλλοντικές ανησυχίες, αν το λιώσιμο των πάγων συνεχιστεί, τα πλοία θα μπορούν να αποφεύγουν τα αβαθή ύδατα κατά μήκος των ρωσικών ακτών και να κάνουν τη διαδρομή Ατλαντικού-Ειρηνικού σε ευθεία γραμμή, διαπλέοντας όντως την κορυφή του κόσμου.

[Υποσημειώσεις]

 [Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΩΝ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΩΝ

Σερ Χιου Γουίλομπι και Ρίτσαρντ Τσάνσελορ

Βίλεμ Μπάρεντς

Βίτους Μπέρινγκ

Νιλς Άντολφ Έρικ Νόρντενσκελντ

Όρια πάγων

[Χάρτης]

ΑΡΚΤΙΚΟΣ ΩΚΕΑΝΟΣ

Βόρειος Πόλος

Όριο μόνιμων πάγων

Όριο πάγων το καλοκαίρι

Όριο πάγων το χειμώνα

ΑΡΚΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

ΣΟΥΗΔΙΑ

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

ΚΑΝΑΔΑΣ

ΑΛΑΣΚΑ

Βερίγγειος Πορθμός

ΡΩΣΙΑ

ΣΙΒΗΡΙΑ

ΟΥΡΑΛΙΑ ΟΡΗ

Νόβαγια Ζεμλιά

Χερσόνησος Κόλα

Αρχάγκελσκ

ΜΟΣΧΑ

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής συρρικνώνονται ταχύτατα

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 14]

Library and Archives Canada/​Samuel Gurney Cresswell collection/​C-016105