Φρούριο Τερεζίν​—Δεν Έφραξε το Δρόμο στον Εφιάλτη

ΣΤΗΝ κεντρική Ευρώπη, στα μισά του δρόμου μεταξύ Δρέσδης και Πράγας, βρίσκεται η πόλη Τερέζιενστατ (ή Τερεζίν). Η πόλη περιλαμβάνει ένα πελώριο φρούριο με ογκώδεις προμαχώνες. Κατασκευάστηκε για να εμποδίζει τη διείσδυση ξένων στρατευμάτων στη χώρα και να αποτελέσει ασπίδα προστασίας για τους κατοίκους της γύρω περιοχής.

Τη διαταγή για την κατασκευή του φρουρίου την έδωσε ο Ιωσήφ Β΄, βασιλιάς της Γερμανίας και αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο οποίος ήταν παρών κατά την τοπογράφηση του χώρου αλλά και αργότερα όταν τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος στα τέλη του 1780. Το φρούριο χτίστηκε προς τιμήν της μητέρας του, της Αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας, εξού και το τσεχικό όνομα Τερεζίν, που σημαίνει «Πόλη της Θηρεσίας». * Λέγεται ότι κάποιο διάστημα οι εργάτες εκεί είχαν φτάσει τους 14.000. Το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών ολοκληρώθηκε μέσα σε τέσσερα χρόνια.

Όταν αποπερατώθηκε το 1784, το Τερεζίν ήταν το μεγαλύτερο φρούριο στην επικράτεια των Αψβούργων. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή του ήταν τότε οι πλέον προηγμένες για τέτοιες κατασκευές. Ωστόσο, πριν ακόμα ολοκληρωθεί το έργο, η στρατηγική και οι μέθοδοι του πολέμου είχαν αλλάξει ριζικά.

Οι δυνάμεις του εχθρού δεν πολιορκούσαν πια τα κάστρα όταν εισέβαλλαν σε μια χώρα. Περικύκλωναν τα γύρω χωριά και τα λεηλατούσαν. Ως αποτέλεσμα, το 1888 το Τερεζίν είχε ήδη χάσει την ιδιότητα του στρατιωτικού φρουρίου. Οι πλατιοί εξωτερικοί του προμαχώνες μετατράπηκαν σε μαγευτικούς κήπους με μονοπάτια και παγκάκια.

Το Φρούριο και η Πόλη

Το Φρούριο Τερεζίν είχε σχεδιαστεί ως πόλη‐οχυρό. Πίσω από τους τεράστιους προμαχώνες του υπήρχαν καταλύματα για τους στρατιώτες, τις οικογένειές τους, καθώς και για άλλους πολίτες.

Δίπλα στο κυρίως φρούριο υπήρχε και ένα μικρότερο που χρησίμευε ως στρατιωτική φυλακή. Στις αρχές του 19ου αιώνα, κρατούνταν εκεί οι πολιτικοί αντιφρονούντες της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Περίπου εκατό χρόνια αργότερα, μεταξύ των κρατουμένων ήταν και οι νεαροί που εμπλέκονταν στη δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο. Γλίτωσαν τη θανατική ποινή επειδή ήταν κάτω από 20 ετών. Οι περισσότεροι, όμως, πέθαναν τελικά στη φυλακή λίγο αργότερα. Υπέστησαν βασανιστήρια και μερικοί έχασαν τα λογικά τους. Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ο αυτουργός της δολοφονίας, πέθανε σε εκείνη τη φυλακή ενώ μαινόταν ακόμα ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

 Το Μικρό Φρούριο ήταν διαβόητο ως ένα από τα αθλιότερα σωφρονιστικά ιδρύματα στην Αυστροουγγαρία. Μέσα στα παγωμένα, υγρά μπουντρούμια του οι φυλακισμένοι ήταν συνήθως δεμένοι με βαριές αλυσίδες. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το φρούριο εξυπηρέτησε ακόμα πιο αποτρόπαιους σκοπούς.

Το «Θέρετρο Τερεζίν»—Μια Καλοστημένη Απάτη

Όταν οι Ναζί εισέβαλαν στη σημερινή Τσεχία και την έθεσαν υπό την κατοχή τους, άρχισαν να φέρνουν Εβραίους στο κυρίως φρούριο το 1941. Μετέτρεψαν την πόλη Τερέζιενστατ σε κλειστό εβραϊκό γκέτο. Ισχυρίζονταν ότι ο φυλετικός διαχωρισμός ήταν απαραίτητος προκειμένου να αποτρέπονται οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Εβραίους και μη. Αν και το Τερέζιενστατ παρουσιάστηκε στο κοινό ως ένα κλειστό θέρετρο όπου οι Εβραίοι μπορούσαν να πηγαίνουν για θεραπευτικούς σκοπούς, οι Ναζί σχεδίαζαν μυστικά να εξοντώσουν όλους τους Εβραίους.

Στο ανατολικό τμήμα της Ευρώπης, οι Ναζί είχαν ήδη στήσει στρατόπεδα θανάτου όπου κάθε τόσο μεταφέρονταν και θανατώνονταν Εβραίοι από το Τερέζιενστατ και άλλες τέτοιες τοποθεσίες. * Αν και η ύπαρξη τέτοιων στρατοπέδων ήταν ευρέως γνωστή από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, η ναζιστική προπαγάνδα τα παρουσίαζε απλώς ως σωφρονιστικά ιδρύματα. Εντούτοις, οι ειδήσεις για τις συνθήκες που επικρατούσαν στα στρατόπεδα διαρκώς πλήθαιναν. Ως εκ τούτου, ασκήθηκαν πιέσεις στους ναζιστές αξιωματούχους για να δώσουν κάποιες απαντήσεις. Έτσι λοιπόν, οι Ναζί άρχισαν να καταστρώνουν ένα σχέδιο ώστε να δώσουν στη διεθνή κοινή γνώμη απαντήσεις για τις κατηγορίες που τους βάραιναν. Πώς το έκαναν αυτό;

Το 1944 και το 1945​—ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη—​εκπρόσωποι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού προσκλήθηκαν να επιθεωρήσουν το κυρίως φρούριο για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι τι συνέβαινε. Εντούτοις, για να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση ότι το φρούριο ήταν απλώς ένα θέρετρο, οι Ναζί έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να το εξωραΐσουν.

Οι αριθμοί των οικοδομικών τετραγώνων αντικαταστάθηκαν με εύηχα ονόματα οδών. Από το πουθενά «ξεφύτρωσε» μια εικονική τράπεζα, ένα νηπιαγωγείο, καθώς και κάποια μαγαζιά. Άνοιξε ακόμα και ένα καφέ στο κέντρο του γκέτο. Επισκευάστηκαν οι προσόψεις των σπιτιών, το κεντρικό πάρκο γέμισε ξανά με πράσινο και κατασκευάστηκε ένα κιόσκι από όπου η μουσική μιας ορχήστρας πλημμύριζε τον αέρα.

Όταν όλα ήταν έτοιμα, οι εκπρόσωποι του Ερυθρού Σταυρού προσκλήθηκαν για ξενάγηση. Τους  επιτράπηκε να μιλήσουν με εκπροσώπους της εβραϊκής «αυτοδιοίκησης». Αυτοί, όμως, ήταν προσεκτικά επιλεγμένοι κάτοικοι που απαντούσαν ακριβώς όπως τους είχαν δασκαλέψει οι Ναζί στις πρόβες. Σε δύο διαφορετικές επιθεωρήσεις, οι Ναζί κατάφεραν να ρίξουν στάχτη στα μάτια των επισκεπτών. Στις αναφορές τους, οι εκπρόσωποι περιέγραψαν το Τερέζιενστατ ως μια φυσιολογική εβραϊκή πόλη με κατοίκους που έχαιραν άριστης φροντίδας, πράγμα που βεβαίως δεν ίσχυε. Όταν έκλεισαν οι πόρτες πίσω τους, μέσα στα τείχη του γκέτο οι Εβραίοι συνέχισαν να υποφέρουν, να λιμοκτονούν και να πεθαίνουν. Ελάχιστοι έζησαν για να δουν το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Το Μικρό Φρούριο

Το Μικρό Φρούριο το χρησιμοποίησαν και οι Ναζί ως φυλακή. Εκεί οι συνθήκες ήταν το ίδιο ελεεινές με των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Για πολλούς από τους δεκάδες χιλιάδες άντρες και γυναίκες που φυλακίστηκαν εκεί, το Μικρό Φρούριο ήταν απλώς ένας διαμετακομιστικός σταθμός από όπου μεταφέρθηκαν σε μεγαλύτερα στρατόπεδα στην επικράτεια του γερμανικού Ράιχ.

Τουλάχιστον 20 Μάρτυρες του Ιεχωβά από την Πράγα, το Πίλσεν και άλλα μέρη της χώρας φυλακίστηκαν στο Μικρό Φρούριο. Το έγκλημά τους; Αρνούνταν να υποστηρίξουν τους Ναζί και παρέμεναν πολιτικά ουδέτεροι. Παρότι το έργο κηρύγματος των Μαρτύρων τέθηκε υπό απαγόρευση, εκείνοι συνέχισαν να μεταδίδουν σε άλλους τα καλά νέα από την Αγία Γραφή. Ο μόνος λόγος για τον οποίο υπέφεραν ήταν η πίστη τους, και μάλιστα μερικοί εκτελέστηκαν ή πέθαναν από τα βασανιστήρια.

Ένα Μάθημα για Όλους Μας

Η Γραφή λέει: «Μη θέτετε την εμπιστοσύνη σας σε ευγενείς ούτε σε γιο χωματένιου ανθρώπου, από τον οποίο δεν υπάρχει σωτηρία. Το πνεύμα του βγαίνει, αυτός επιστρέφει στη γη του· εκείνη την ημέρα οι σκέψεις του αφανίζονται». (Ψαλμός 146:3, 4) Το Φρούριο Τερεζίν αποτελεί εκκωφαντική απόδειξη αυτής της αλήθειας.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 20]

ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ ΦΡΟΥΡΙΟ

Οι περισσότεροι Μάρτυρες του Ιεχωβά που φυλακίζονταν στο Τερέζιενστατ περνούσαν πρώτα από ανάκριση στο αρχηγείο της Γκεστάπο στην Πράγα. Από το Τερέζιενστατ συνήθως στέλνονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία. Πώς τα έβγαζαν πέρα, όχι μόνο με τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης, αλλά και με την απομόνωση;

Μια Μάρτυρας του Ιεχωβά που είχε φυλακιστεί στο Τερέζιενστατ θυμάται: «Επειδή δεν ήθελα να ξεχάσω τις διδασκαλίες της Γραφής, τις έφερνα στο μυαλό μου ξανά και ξανά. Σε κάθε φυλακή που με μετέφεραν, έψαχνα για άλλους Μάρτυρες, και όταν τους έβρισκα προσπαθούσα να επικοινωνήσω μαζί τους. Παράλληλα, έκανα ό,τι μπορούσα για να κηρύττω σε άλλους όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες».

Η τακτική της προφανώς απέδωσε. Παρέμεινε πιστή στον Θεό σε όλη τη διάρκεια της φυλάκισής της καθώς και στα χρόνια που ακολούθησαν.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Γραμματόσημο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου με ειδυλλιακή εικόνα του Τερεζίν

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Νεοαφιχθέντες κρατούμενοι οδηγούνται στα παραπήγματα. Η επιγραφή στα γερμανικά λέει: «Arbeit Macht Frei» (Η Εργασία Ελευθερώνει)

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Κρεβάτια από σανίδες στη γυναικεία πτέρυγα του φρουρίου

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Η κύρια είσοδος του Μικρού Φρουρίου

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 19]

Both photos: With courtesy of the Memorial Terezín