ΑΠΟ όλα τα επιτεύγματα της αρχαίας μηχανικής, τα ρωμαϊκά υδραγωγεία είναι από τα πλέον αξιοθαύμαστα. «Συγκρίνετε, αν μπορείτε, ένα τέτοιο δίκτυο απολύτως αναγκαίων κατασκευών, που μας τροφοδοτούν με τόσο νερό, με τις ανώφελες πυραμίδες ή με τα έργα των Ελλήνων που, αν και ξακουστά, δεν προσφέρουν τίποτα!» έγραψε ο Ρωμαίος κυβερνήτης και επίτροπος των υδάτων Σέξτος Ιούλιος Φροντίνος (35–περ. 103 Κ.Χ.). *

Οι αρχαίες πόλεις χτίζονταν συνήθως σε μέρη όπου υπήρχε άφθονο νερό, και η Ρώμη δεν αποτελούσε εξαίρεση. Αρχικά, το νερό που προμήθευε ο ποταμός Τίβερης καθώς και διάφορες πηγές και πηγάδια της περιοχής επαρκούσε. Από τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., όμως, η Ρώμη άρχισε να επεκτείνεται με ταχύτατους ρυθμούς, πράγμα που συμπαρέσυρε και τις ανάγκες της για νερό.

Εφόσον ελάχιστα σπίτια είχαν την πολυτέλεια του τρεχούμενου νερού, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν εκατοντάδες ιδιωτικά και δημόσια λουτρά. Τα πρώτα δημόσια λουτρά στη Ρώμη υδροδοτούνταν από το υδραγωγείο Άκουα Βίργκο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 19 Π.Κ.Χ. Ο κατασκευαστής του, ο Μάρκος Αγρίππας, στενός φίλος του Καίσαρα Αυγούστου, διέθεσε μεγάλο μέρος της τεράστιας περιουσίας του για να επισκευάσει και να επεκτείνει το δίκτυο ύδρευσης της πόλης.

Με τον καιρό τα λουτρά απέκτησαν και κοινωνικό χαρακτήρα, τα μεγαλύτερα δε εξ αυτών είχαν να επιδείξουν κήπους και βιβλιοθήκες. Το νερό από τα υδραγωγεία, το οποίο έρρεε ασταμάτητα, αφού διέτρεχε τα λουτρά, κυλούσε στους υπονόμους, απομακρύνοντας διαρκώς τόσο τα λύματα όσο και τις ακαθαρσίες από τα δημόσια αποχωρητήρια των λουτρών.

Όταν ακούτε για ρωμαϊκά υδραγωγεία, μήπως φαντάζεστε επιβλητικές αψίδες που χάνονταν πέρα στο μακρινό ορίζοντα; Η αλήθεια είναι ότι οι αψίδες δεν αποτελούσαν ούτε το 20 τοις εκατό αυτών των αγωγών, οι οποίοι στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής τους ήταν υπόγειοι. Αυτός ο πιο οικονομικός σχεδιασμός αφενός προστάτευε τα υδραγωγεία από τη διάβρωση και αφετέρου ελαχιστοποιούσε τις επιπτώσεις στους αγρούς και στις γειτονιές. Για παράδειγμα, το Μάρκιο Υδραγωγείο, το οποίο  αποπερατώθηκε το 140 Π.Κ.Χ., είχε συνολικό μήκος περίπου 92 χιλιόμετρα αλλά μόλις 11 χιλιόμετρα αψίδες.

Πριν προχωρήσουν στην κατασκευή ενός υδραγωγείου, οι μηχανικοί αξιολογούσαν την ποιότητα του νερού που σκόπευαν να εκμεταλλευτούν εξετάζοντας τη διαύγεια, το ρυθμό ροής και τη γεύση του. Παρατηρούσαν επίσης τη φυσική κατάσταση των ντόπιων που ήδη έπιναν από αυτό το νερό. Αν τελικά επιλεγόταν η τοποθεσία, οι τοπογράφοι υπολόγιζαν τη βέλτιστη διαδρομή και την κλίση του αγωγού, καθώς επίσης το μέγεθος και το μήκος του καναλιού. Το εργατικό δυναμικό προφανώς αποτελούνταν από σκλάβους. Η αποπεράτωση των υδραγωγείων μπορούσε να διαρκέσει χρόνια ολόκληρα, κάτι που τα καθιστούσε πολυδάπανα—ιδίως αν απαιτούνταν αψίδες.

Επιπλέον, τα υδραγωγεία χρειάζονταν συντήρηση και προστασία. Σε κάποια δεδομένη στιγμή, η πόλη της Ρώμης απασχολούσε περίπου 700 άτομα για τη φροντίδα τους. Από το στάδιο του σχεδιασμού κιόλας, υπήρχε πρόνοια για τη συντήρηση των υδραγωγείων. Λόγου χάρη, ανθρωποθυρίδες και φρεάτια καθιστούσαν εφικτή την πρόσβαση στα υπόγεια τμήματα των υδραγωγείων. Και όταν απαιτούνταν εκτεταμένες επισκευές, οι μηχανικοί μπορούσαν προσωρινά να κάνουν εκτροπή της πορείας του νερού ώστε να παρακάμπτεται το τμήμα που είχε υποστεί ζημιά.

Στις αρχές του τρίτου αιώνα Κ.Χ., 11 κύρια υδραγωγεία εξυπηρετούσαν την πόλη της Ρώμης. Το πρώτο, το Άκουα Αππία, που κατασκευάστηκε το 312 Π.Κ.Χ. και είχε μήκος λίγο μεγαλύτερο από 16 χιλιόμετρα, ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου υπόγειο. Το Κλαυδιανό Υδραγωγείο, που διασώζεται μερικώς, είχε μήκος περίπου 69 χιλιόμετρα και περιλάμβανε περί τα 10 χιλιόμετρα αψίδες, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις ορθώνονταν στα 27 μέτρα ύψος!

Πόσο νερό μετέφεραν τα υδραγωγεία της Ρώμης; Πολύ! Το Μάρκιο Υδραγωγείο παρείχε καθημερινά στη Ρώμη περίπου 190 εκατομμύρια λίτρα νερό. Όταν το νερό—έχοντας ως κινητήρια δύναμη τη βαρύτητα—έφτανε στις αστικές περιοχές, έρρεε σε δεξαμενές διανομής και από εκεί σε διακλαδώσεις οι οποίες το διοχέτευαν με τη σειρά τους σε άλλες δεξαμενές διανομής ή τοποθεσίες όπου οι κάτοικοι μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν. Κάποιοι υπολογίζουν ότι το σύστημα υδροδότησης της Ρώμης αναπτύχθηκε τόσο ώστε κάθε κάτοικος μπορούσε να έχει στη διάθεσή του πάνω από 1.000 λίτρα νερό σε καθημερινή βάση.

Καθώς η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επεκτεινόταν, «τα υδραγωγεία ακολουθούσαν κατά πόδας τη Ρώμη», αναφέρει το βιβλίο Ρωμαϊκά Υδραγωγεία και Υδροδότηση (Roman Aqueducts & Water Supply). Ταξιδιώτες στη Μικρά Ασία, στη Γαλλία, στην Ισπανία και στη Βόρεια Αφρική μπορούν ακόμα να ατενίζουν με δέος αυτά τα αρχαία θαύματα μηχανικής.