Το Δέντρο που «Κλαίει» και τα «Δάκρυά» του με τις Πάμπολλες Χρήσεις

«Πάρτε βάλσαμο για τον πόνο», λέει το εδάφιο Ιερεμίας 51:8. Η αναζήτηση μιας από τις πηγές αυτής της εξαιρετικά καταπραϋντικής και θεραπευτικής ουσίας μάς οδηγεί στο αιγαιοπελαγίτικο νησί της Χίου.

ΣΤΙΣ αρχές του καλοκαιριού, οι αγρότες στη Χίο προετοιμάζονται για τη συγκομιδή της μαστίχας με πολύ ασυνήθιστο τρόπο. Αφού πρώτα σκουπίσουν το έδαφος, στρώνουν ασπρόχωμα γύρω από αειθαλή φυτά που ονομάζονται μαστιχόδεντρα. Κατόπιν, οι αγρότες χαράζουν το φλοιό, κάνοντας τα δέντρα να «κλαίνε». Ωχρά «δάκρυα» ρητίνης αρχίζουν να σταλάζουν. Ύστερα από δυο τρεις εβδομάδες, οι σταγόνες της ρητίνης πήζουν και οι αγρότες τις συλλέγουν, είτε απευθείας από τον κορμό είτε από το ασπρόχωμα που έχουν στρώσει κάτω από το δέντρο. Αυτά τα «δάκρυα», τα οποία αποκαλούνται μαστίχα, χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή βάλσαμου.

Ωστόσο, πριν από τη συγκομιδή της μαστίχας απαιτείται υπομονή και σκληρή εργασία. Οι κορμοί των δέντρων, οι οποίοι δεν είναι ευθείς και έχουν ανοιχτό σταχτί χρώμα, αναπτύσσονται πολύ αργά. Πρέπει να περάσουν 40 ως 50 χρόνια για να φτάσει ένα δέντρο σε πλήρη ανάπτυξη—συνήθως σε ύψος 2 ως 3 μέτρων.

Εκτός από τον κόπο που χρειάζεται για να γίνουν οι τομές στους κορμούς και να μαζευτούν τα «δάκρυα», απαιτείται επιπρόσθετη εργασία για την παραγωγή μαστίχας. Αφού οι αγρότες συλλέξουν τα «δάκρυα» της μαστίχας, τα κοσκινίζουν, τα πλένουν και τα ταξινομούν με βάση το μέγεθος και την ποιότητα. Αργότερα, η μαστίχα καθαρίζεται ακόμη περισσότερο και μπορεί κατόπιν να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους.

Η Ιστορία ενός Πολύτιμου Φυτού

Η λέξη «μαστίχα» προέρχεται από το ρήμα μαστιχώ που σημαίνει «τρίζω τα δόντια, μασώ». Αυτό το όνομα υποδηλώνει ότι, από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη της μαστίχας ως τσίχλα καθώς και για να δροσίζουν την αναπνοή τους.

Οι παλαιότερες πληροφορίες σχετικά με τη μαστίχα προέρχονται από τον Ηρόδοτο, τον ιστορικό του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. Άλλοι αρχαίοι συγγραφείς και γιατροί—μεταξύ αυτών ο Απολλόδωρος, ο Διοσκουρίδης, ο Θεόφραστος και ο Ιπποκράτης—αναφέρθηκαν στις ιατρικές χρήσεις της μαστίχας. Μολονότι τα μαστιχόδεντρα αναπτύσσονται κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου, από το 50 Κ.Χ. περίπου η παραγωγή μαστίχας περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στη Χίο. Εξάλλου, η μαστίχα αποτέλεσε το κύριο ενδιαφέρον των κατακτητών της Χίου, από τους Ρωμαίους μέχρι τους Γενουάτες και τους Οθωμανούς.

Η Μαστίχα με τις Πάμπολλες Χρήσεις

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γιατροί χρησιμοποιούσαν τη μαστίχα για πολλές παθήσεις, όπως ήταν η  διάρροια και η αρθρίτιδα. Τη χρησιμοποιούσαν επίσης ως θυμίαμα καθώς και στην ταρίχευση. Το μαστιχόδεντρο μπορεί να ήταν μια από τις πηγές του “βάλσαμου της Γαλαάδ”, το οποίο μνημονεύεται στη Γραφή για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και για τη χρήση του ως καλλυντικού και αρωματικού. (Ιερεμίας 8:22· 46:11) Έχει διατυπωθεί μάλιστα η άποψη ότι το δέντρο που παρήγε τη στακτή, ένα από τα συστατικά του αρωματικού αγίου θυμιάματος το οποίο προοριζόταν αποκλειστικά για ιερή χρήση, μπορεί να ανήκε στην οικογένεια των μαστιχόδεντρων.​—Έξοδος 30:34, 35.

Σήμερα, η μαστίχα είναι ανάμεσα στα συστατικά βερνικιών που προστατεύουν ελαιογραφίες, έπιπλα και μουσικά όργανα. Χρησιμοποιείται ως μονωτικό και στεγανοποιητικό υλικό, και θεωρείται ένας από τους καλύτερους σταθεροποιητές χρωμάτων στην υφαντουργία και στη ζωγραφική. Η μαστίχα έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε κόλλες καθώς και στη βυρσοδεψία. Λόγω του ευχάριστου αρώματός της και άλλων ιδιοτήτων της, η μαστίχα χρησιμοποιείται σε σαπούνια, καλλυντικά και αρώματα.

Η μαστίχα έχει περιληφθεί σε 25 επίσημους φαρμακευτικούς καταλόγους παγκόσμια. Εξακολουθεί να χρησιμοποιείται συχνά για την παρασκευή παραδοσιακών γιατρικών στον αραβικό κόσμο. Η μαστίχα χρησιμοποιείται επίσης στην παρασκευή οδοντικών σφραγισμάτων και στην εσωτερική επίστρωση που υπάρχει σε φαρμακευτικές κάψουλες.

Ως πηγή του βάλσαμου, τα «δάκρυα» του μαστιχόδεντρου που «κλαίει», τα οποία έχουν πάμπολλες χρήσεις, καταπραΰνουν και θεραπεύουν εδώ και αιώνες. Εύλογα, λοιπόν, η προφητεία του Ιερεμία λέει: «Πάρτε βάλσαμο για τον πόνο».

[Εικόνες στη σελίδα 31]

Χίος

Συγκομιδή της μαστίχας

Τα «δάκρυα» της μαστίχας συλλέγονται προσεκτικά

[Ευχαριστίες]

Χίος και σκηνή από τη συγκομιδή: Ευγενής παραχώρηση από τη Βιβλιοθήκη Κοραή· όλες οι άλλες φωτογραφίες: Κώστας Σταμούλης