Βιογραφία

Ενισχύθηκα από την Παγκόσμια Αδελφότητά Μας

ΑΦΗΓΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΜΣΟΝ ΚΑΝΓΚΑΛΕ

Στις 24 Απριλίου 1993 προσκλήθηκα να παρακολουθήσω το πρόγραμμα αφιέρωσης του νέου συγκροτήματος του γραφείου τμήματος, το οποίο εμπεριέκλειε 13 κτίρια, στη Λουσάκα της Ζάμπιας. Επειδή είχα δυσκολία στο περπάτημα, η Χριστιανή αδελφή που μας ξεναγούσε στις εγκαταστάσεις με ρώτησε ευγενικά: «Θα ήθελες να έχω μαζί μου μια καρέκλα ώστε να μπορείς να ξεκουράζεσαι πού και πού;» Εγώ είμαι μαύρος και εκείνη λευκή, αλλά αυτό δεν είχε καμιά σημασία για αυτήν. Βαθιά συγκινημένος, την ευχαρίστησα, διότι χάρη στην καλοσύνη της μπόρεσα να ξεναγηθώ σε όλες τις εγκαταστάσεις του γραφείου τμήματος.

ΣΤΟ διάβα των ετών, εμπειρίες σαν και αυτήν με ενθάρρυναν πολύ, ενισχύοντας την πεποίθησή μου ότι μέσα στη Χριστιανική αδελφότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά υπάρχει η αγάπη που είπε ο Χριστός ότι θα προσδιόριζε τους γνήσιους ακολούθους του. (Ιωάννης 13:35· 1 Πέτρου 2:17) Θα ήθελα να σας αφηγηθώ πώς γνώρισα αυτούς τους Χριστιανούς το 1931, το έτος κατά το οποίο διακήρυξαν δημόσια την επιθυμία τους να είναι γνωστοί με το Γραφικό όνομα Μάρτυρες του Ιεχωβά.​—Ησαΐας 43:12.

Η Διακονία στην Αφρική Εκείνα τα Χρόνια

Το Νοέμβριο του 1931 ήμουν 22 χρονών και ζούσα στο Κίτουε, στην περιοχή Κόπερμπελτ της Βόρειας Ροδεσίας (σημερινή Ζάμπια). Κάποιος φίλος μου, συμπαίκτης μου στο ποδόσφαιρο, με σύστησε στους Μάρτυρες. Παρακολούθησα  μερικές συναθροίσεις τους και έγραψα στο γραφείο τμήματος στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, ζητώντας το βοήθημα μελέτης της Αγίας Γραφής Η Κιθάρα του Θεού. a Το βιβλίο ήταν στην αγγλική και δυσκολευόμουν να το κατανοήσω εφόσον δεν γνώριζα αυτή τη γλώσσα πολύ καλά.

Η περιοχή Κόπερμπελτ, που βρίσκεται περίπου 240 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της λίμνης Μπανγκουεούλου, κοντά στην οποία μεγάλωσα, απασχολούσε πολλά άτομα από άλλες επαρχίες στα χαλκωρυχεία. Αρκετοί όμιλοι Μαρτύρων συναθροίζονταν τακτικά εκεί για μελέτη της Γραφής. Έπειτα από λίγο καιρό, μετακόμισα από το Κίτουε στη γειτονική πόλη Ντόλα και άρχισα να συναναστρέφομαι με έναν όμιλο Μαρτύρων εκεί. Τότε ήμουν αρχηγός στην ποδοσφαιρική ομάδα Πρινς οφ Γουέιλς. Επίσης εργαζόμουν ως οικιακός υπηρέτης κάποιου λευκού διευθυντή της Άφρικαν Λέικς Κορπορέισιον, μιας εταιρίας η οποία είχε αλυσίδα καταστημάτων στην κεντρική Αφρική.

Είχα λάβει περιορισμένη σχολική εκπαίδευση και τα λίγα αγγλικά που γνώριζα τα έμαθα από τους Ευρωπαίους για τους οποίους εργαζόμουν. Εντούτοις, επιθυμούσα να συνεχίσω την κοσμική μου εκπαίδευση και έκανα αίτηση για να φοιτήσω σε ένα σχολείο στο Πλάμτρι, στη Νότια Ροδεσία (σημερινή Ζιμπάμπουε). Στο μεταξύ, όμως, έγραψα στο γραφείο τμήματος στο Κέιπ Τάουν για δεύτερη φορά. Τους ενημέρωσα ότι είχα λάβει την Κιθάρα του Θεού και ότι ήθελα να υπηρετήσω τον Ιεχωβά ολοχρόνια.

Ένιωσα έκπληξη όταν πήρα την απάντησή τους, η οποία έλεγε: «Εκτιμούμε την επιθυμία που έχεις να λατρεύεις τον Ιεχωβά. Θέλουμε να σε ενθαρρύνουμε να το κάνεις αυτό θέμα προσευχής και ο Ιεχωβά θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα την αλήθεια, και θα σου βρει μια θέση στην υπηρεσία του». Αφού διάβασα την επιστολή αρκετές φορές, ρώτησα μερικούς Μάρτυρες τι έπρεπε να κάνω. Εκείνοι είπαν: «Αν επιθυμείς πραγματικά να υπηρετήσεις τον Ιεχωβά, προχώρα και κάνε το αυτό αμέσως».

Επί μία ολόκληρη εβδομάδα προσευχόμουν για αυτό το ζήτημα και τελικά αποφάσισα να αφήσω την κοσμική μου εκπαίδευση και να συνεχίσω τη Γραφική μου μελέτη με τους Μάρτυρες. Τον επόμενο χρόνο, τον Ιανουάριο του 1932, συμβόλισα την αφιέρωσή μου στον Ιεχωβά Θεό με το βάφτισμα. Αφού μετακόμισα από την Ντόλα στην κοντινή πόλη Λουάνσα, γνώρισα τη Ζανέτ, μια συγχριστιανή, και παντρευτήκαμε το Σεπτέμβριο του 1934. Όταν παντρευτήκαμε, η Ζανέτ είχε ήδη έναν γιο και μια κόρη.

Σταδιακά, έκανα πνευματική πρόοδο και, το 1937, άρχισα την ολοχρόνια διακονία. Λίγο καιρό αργότερα διορίστηκα να υπηρετώ ως περιοδεύων διάκονος, που τώρα ονομάζεται επίσκοπος περιοχής. Οι περιοδεύοντες επίσκοποι επισκέπτονται τις εκκλησίες των Μαρτύρων του Ιεχωβά για να τις ενισχύουν πνευματικά.

Το Κήρυγμα Εκείνα τα Χρόνια

Τον Ιανουάριο του 1938 μου ανατέθηκε να επισκεφτώ κάποιον Αφρικανό αρχηγό ονόματι  Σοκοντουί, ο οποίος είχε ζητήσει να έρθει σε επαφή με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Για να φτάσω στην περιοχή του ταξίδεψα τρεις ημέρες με ποδήλατο. Όταν του είπα ότι είχα σταλεί λόγω της επιστολής που είχε γράψει στο γραφείο τμήματος του Κέιπ Τάουν, το εκτίμησε βαθιά.

Πήγα από καλύβα σε καλύβα στη φυλή του και τους προσκάλεσα όλους στο ίνσακα (δημόσια σκηνή). Όταν συγκεντρώθηκαν, μίλησα στο πλήθος με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν πολλές Γραφικές μελέτες. Ο αρχηγός του χωριού και ο βοηθός του ήταν οι πρώτοι που έγιναν επίσκοποι εκκλησιών εκεί. Σήμερα, υπάρχουν 50 και πλέον εκκλησίες σε αυτή την περιοχή, η οποία είναι τώρα γνωστή ως περιφέρεια Σάμφια.

Από το 1942 μέχρι το 1947, υπηρέτησα στην περιοχή γύρω από τη λίμνη Μπανγκουεούλου. Αφιέρωνα δέκα ημέρες σε κάθε εκκλησία. Εφόσον οι εργάτες που ασχολούνταν τότε με τον πνευματικό θερισμό ήταν λίγοι, νιώθαμε όπως ο Κύριός μας, ο Ιησούς Χριστός, όταν είπε: «Ο μεν θερισμός είναι πολύς, αλλά οι εργάτες είναι λίγοι. Γι’ αυτό, παρακαλέστε τον Κύριο του θερισμού να στείλει εργάτες στο θερισμό του». (Ματθαίος 9:36-38) Εκείνον τον καιρό, ήταν δύσκολο να ταξιδεύει κανείς, γι’ αυτό η Ζανέτ έμενε συνήθως στη Λουάνσα μαζί με τα παιδιά ενώ εγώ επισκεπτόμουν τις εκκλησίες. Τότε, η Ζανέτ και εγώ είχαμε αποκτήσει άλλα δύο παιδιά, το ένα όμως πέθανε όταν ήταν δέκα μηνών.

Εκείνες τις ημέρες υπήρχαν λίγα αυτοκίνητα και το ίδιο, βέβαια, συνέβαινε και με τους δρόμους. Μια ημέρα, ξεκίνησα ένα ταξίδι 200 χιλιομέτρων με το ποδήλατο της Ζανέτ. Κάποιες φορές, όταν έπρεπε να διασχίσω ένα μικρό ποτάμι, έβαζα το ποδήλατο στους ώμους μου, το κρατούσα με το ένα χέρι και κολυμπούσα χρησιμοποιώντας το άλλο. Παρεμπιπτόντως, ο αριθμός των Μαρτύρων στη Λουάνσα αυξήθηκε ραγδαία, και το 1946 παρευρέθηκαν στην Ανάμνηση του θανάτου του Χριστού 1.850 άτομα.

Αντιμετωπίζουμε Εναντίωση στο Έργο Μας

Σε μια περίπτωση στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο περιφερειακός κυβερνήτης του Καουάμπουα με κάλεσε και μου είπε: «Θέλω να σταματήσεις να χρησιμοποιείς τα βιβλία της Εταιρίας Σκοπιά επειδή τώρα είναι υπό απαγόρευση. Μπορώ, όμως, να σου δώσω εργαλεία για να τα χρησιμοποιήσεις ώστε να γράψεις άλλα βιβλία για το έργο σου».

«Είμαι ικανοποιημένος με τα έντυπα που έχουμε», αποκρίθηκα. «Δεν χρειάζομαι κάτι περισσότερο».

«Δεν ξέρεις τους Αμερικανούς», είπε εκείνος (τα έντυπά μας τυπώνονταν τότε στις Ηνωμένες Πολιτείες). «Θα σε παροδηγήσουν».

«Όχι, αυτοί με τους οποίους σχετίζομαι εγώ δεν θα κάνουν κάτι τέτοιο», του είπα.

Κατόπιν ρώτησε: «Δεν μπορείς να παροτρύνεις τις εκκλησίες σας να συνεισφέρουν χρήματα για να βοηθήσουν στον πόλεμο όπως κάνουν οι άλλες θρησκείες;»

«Αυτό είναι έργο των κυβερνητικών υπαλλήλων», απάντησα.

«Γιατί δεν πηγαίνεις στο σπίτι σου και να το σκεφτείς;», είπε.

«Στα εδάφια Έξοδος 20:13 και 2 Τιμόθεο 2:24, η Αγία Γραφή προστάζει να μη διαπράττουμε φόνο και να μη μαχόμαστε», αποκρίθηκα.

Αν και μου επιτράπηκε να φύγω, αργότερα με κάλεσε ο περιφερειακός κυβερνήτης στο Φορτ Ρόουζμπερι, μια πόλη που τώρα ονομάζεται Μάνσα. «Σε κάλεσα εδώ για να σου γνωστοποιήσω ότι η κυβέρνηση έχει απαγορεύσει τα βιβλία σας», είπε.

«Ναι. Το έχω ακούσει», του είπα.

«Γι’ αυτό πρέπει να πας σε όλες τις εκκλησίες σας και να πεις στους συλλάτρεις σου να φέρουν όλα τα βιβλία τους εδώ. Κατάλαβες;»

«Αυτό δεν είναι δική μου δουλειά», απάντησα. «Είναι ευθύνη των κυβερνητικών υπαλλήλων».

Μια Συνάντηση Αποφέρει Καρπούς

Μετά τον πόλεμο, συνεχίσαμε το κήρυγμα. Το 1947, μόλις είχα ολοκληρώσει την επίσκεψή μου σε μια εκκλησία στο χωριό Μουάνζα ζήτησα να μάθω αν υπήρχε κάποιο κατάστημα όπου θα μπορούσα να πάω για να πιω ένα φλιτζάνι τσάι. Μου έδειξαν το σπίτι κάποιου κυρίου ονόματι Νκόντι, όπου σερβιριζόταν τσάι. Ο κ. Νκόντι και η σύζυγός του με υποδέχτηκαν θερμά. Ρώτησα τον κ. Νκόντι αν, ενόσω έπινα το τσάι μου, θα ήθελε να διαβάσει το κεφάλαιο «Ο Άδης, Τόπος Αναπαύσεως επ’ Ελπίδι» από το βιβλίο «Έστω ο Θεός Αληθής».

 «Λοιπόν, πώς κατανοείτε τον άδη;» ρώτησα αφού τελείωσα το τσάι μου. Εντυπωσιασμένος από ό,τι είχε διαβάσει, εκείνος άρχισε να μελετάει τη Γραφή με τους Μάρτυρες και αργότερα βαφτίστηκε μαζί με τη σύζυγό του. Μολονότι ο ίδιος δεν παρέμεινε Μάρτυρας, η σύζυγός του και αρκετά από τα παιδιά του παρέμειναν. Μάλιστα, ένα από τα παιδιά του, η Πιλνί, υπηρετεί στο γραφείο τμήματος των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Ζάμπια. Επίσης, η μητέρα της Πιλνί, αν και αρκετά ηλικιωμένη, εξακολουθεί να είναι πιστή αδελφή.

Μια Γεύση από την Ανατολική Αφρική

Το γραφείο τμήματος που είχαμε στη Βόρεια Ροδεσία, το οποίο ιδρύθηκε στις αρχές του 1948 στη Λουσάκα, με διόρισε στην Τανγκανίκα (σημερινή Τανζανία). Άλλος ένας Μάρτυρας συνόδευσε τη σύζυγό μου και εμένα στο ταξίδι που κάναμε διασχίζοντας την ορεινή περιοχή με τα πόδια. Το ταξίδι διήρκεσε τρεις ημέρες και ήταν πολύ κουραστικό. Εγώ κουβαλούσα το δέμα με τα βιβλία, η σύζυγός μου τα ρούχα μας και ο άλλος Μάρτυρας τα κλινοσκεπάσματά μας.

Όταν φτάσαμε στην Μπέια το Μάρτιο του 1948, υπήρχαν πολλά που έπρεπε να γίνουν για να βοηθηθούν οι αδελφοί να κάνουν προσαρμογές ώστε να συμμορφωθούν πληρέστερα με τις Γραφικές διδασκαλίες. Κατ’ αρχάς, σε εκείνη την περιοχή ήμασταν γνωστοί ως οι άνθρωποι της Σκοπιάς. Αν και οι αδελφοί είχαν αποδεχτεί το όνομα Μάρτυρες του Ιεχωβά, δεν το είχαν κάνει δημόσια γνωστό. Επιπρόσθετα, μερικοί Μάρτυρες έπρεπε να εγκαταλείψουν ορισμένα έθιμα που σχετίζονταν με την απόδοση τιμής στους νεκρούς. Αλλά πιθανώς η πιο δύσκολη προσαρμογή για πολλούς ήταν το να καταχωρίσουν νομικά το γάμο τους, κάνοντάς τον άξιο τιμής ενώπιον όλων.​—Εβραίους 13:4.

Αργότερα, είχα το προνόμιο να υπηρετήσω σε άλλες περιοχές της Ανατολικής Αφρικής, όπως η Ουγκάντα. Δαπάνησα περίπου έξι εβδομάδες στο Έντεμπε και στην Καμπάλα, όπου πολλά άτομα βοηθήθηκαν να αποκτήσουν γνώση της Βιβλικής αλήθειας.

Πρόσκληση στην Πόλη της Νέας Υόρκης

Αφού υπηρέτησα στην Ουγκάντα για κάποιο διάστημα, στις αρχές του 1956 πήγα στο Νταρ ες-Σαλαάμ, την πρωτεύουσα της Τανγκανίκας. Εκεί με περίμενε μια επιστολή από τα παγκόσμια κεντρικά γραφεία των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Σύμφωνα με τις οδηγίες της επιστολής, έπρεπε να αρχίσω να προετοιμάζομαι για να πάω στη Νέα Υόρκη προκειμένου να παρακολουθήσω μια διεθνή συνέλευση που θα διεξαγόταν από τις 27 Ιουλίου έως τις 3 Αυγούστου 1958. Περιττό να πω ότι ήμουν κατενθουσιασμένος με αυτή την προοπτική.

Όταν έφτασε ο καιρός, άλλος ένας περιοδεύων επίσκοπος, ο Λούκα Μουάνγκο, και εγώ ταξιδέψαμε με αεροπλάνο από την Ντόλα στο Σόλζμπερι (σημερινή Χαράρε) της Νότιας Ροδεσίας, και κατόπιν στο Ναϊρόμπι της Κένυας. Από εκεί πήραμε την πτήση για το Λονδίνο, όπου μας υποδέχτηκαν θερμά. Όταν πήγαμε να κοιμηθούμε το βράδυ της άφιξής μας στην Αγγλία, ήμασταν ενθουσιασμένοι και συζητούσαμε για το πόσο φιλόξενα υποδέχτηκαν εμάς τους Αφρικανούς οι λευκοί. Αυτή η εμπειρία ήταν πάρα πολύ ενθαρρυντική.

Τελικά, φτάσαμε στη Νέα Υόρκη, όπου διεξάχθηκε η συνέλευση. Μια ημέρα στη διάρκεια της συνέλευσης, παρουσίασα κάποια έκθεση για τη δραστηριότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Βόρεια Ροδεσία. Τη συγκεκριμένη ημέρα υπήρχαν σχεδόν 200.000 παρόντες στο Πόλο Γκράουντς και στο Στάδιο Γιάνκι στην Πόλη της Νέας Υόρκης. Εκείνο το βράδυ, αναλογιζόμενος  το θαυμάσιο προνόμιο που είχα απολαύσει, δεν μπορούσα να κοιμηθώ.

Η συνέλευση τελείωσε πολύ γρήγορα και επιστρέψαμε στη χώρα μας. Στο ταξίδι της επιστροφής, γευτήκαμε ξανά τη στοργική φιλοξενία των αδελφών μας στην Αγγλία. Η ενότητα του λαού του Ιεχωβά, ανεξαρτήτως φυλής ή εθνικότητας, έγινε έκδηλη σε εμάς με αλησμόνητο τρόπο στη διάρκεια εκείνου του ταξιδιού!

Συνεχίζω την Υπηρεσία μου ενώ Συνεχίζονται και οι Δοκιμασίες

Το 1967, διορίστηκα υπηρέτης περιφερείας​—περιοδεύων διάκονος που υπηρετεί διάφορες περιοχές. Τότε ο αριθμός των Μαρτύρων στη Ζάμπια είχε ξεπεράσει τις 35.000. Αργότερα, λόγω κλονισμένης υγείας, διορίστηκα και πάλι επίσκοπος περιοχής στο Κόπερμπελτ. Τελικά, η Ζανέτ παρουσίασε προβλήματα υγείας, και το Δεκέμβριο του 1984 πέθανε πιστή στον Ιεχωβά.

Μετά το θάνατό της, πληγώθηκα βαθιά όταν μη ομόπιστοι συγγενείς της με κατηγόρησαν ότι είχα προκαλέσει το θάνατό της χρησιμοποιώντας μαγεία. Μερικοί, όμως, που γνώριζαν για την ασθένεια της Ζανέτ και είχαν μιλήσει με το γιατρό της εξήγησαν σε εκείνους τους συγγενείς την αλήθεια αναφορικά με αυτό το ζήτημα. Κατόπιν ακολούθησε άλλη μια δοκιμασία. Μερικοί συγγενείς ήθελαν να συμμορφωθώ με το παραδοσιακό έθιμο που αποκαλείται ουκουπιάνικα. Στην περιοχή από όπου κατάγομαι, αυτό το έθιμο απαιτεί, όταν πεθαίνει ο σύζυγος ή η σύζυγος ενός ατόμου, να έχει ο επιζών σύντροφος σεξουαλικές σχέσεις με έναν στενό συγγενή του νεκρού. Εγώ βεβαίως αρνήθηκα.

Τελικά, η πίεση από τους συγγενείς σταμάτησε. Ήμουν ευγνώμων που ο Ιεχωβά με βοήθησε να διατηρήσω σταθερή στάση. Έναν μήνα μετά την κηδεία της συζύγου μου, κάποιος αδελφός με πλησίασε και είπε: «Αδελφέ Κανγκάλε, αποδείχτηκες πραγματική ενθάρρυνση για εμάς επειδή, όταν πέθανε η σύζυγός σου, δεν υπέκυψες σε καμιά ασεβή παράδοση. Θέλουμε να σε ευχαριστήσουμε πάρα πολύ».

Θαυμάσια Συγκομιδή

Έχουν περάσει τώρα 65 χρόνια από τότε που άρχισα την ολοχρόνια διακονία ως Μάρτυρας του Ιεχωβά. Πόση χαρά απόλαυσα στη διάρκεια αυτών των ετών βλέποντας να δημιουργούνται εκατοντάδες εκκλησίες και να χτίζονται πολλές Αίθουσες Βασιλείας σε περιοχές όπου κάποτε υπηρετούσα ως περιοδεύων επίσκοπος! Από τους περίπου 2.800 Μάρτυρες που ήμασταν το 1943, τώρα έχουμε ξεπεράσει τους 122.000 διαγγελείς της Βασιλείας στη Ζάμπια. Μάλιστα, πέρσι 514.000 και πλέον άτομα παρευρέθηκαν στην Ανάμνηση σε αυτή τη χώρα, η οποία έχει πληθυσμό λιγότερο από 11 εκατομμύρια.

Στο μεταξύ, ο Ιεχωβά με φροντίζει καλά. Όταν χρειάζομαι ιατρική παρακολούθηση, ένας Χριστιανός αδελφός με πηγαίνει στο νοσοκομείο. Οι εκκλησίες εξακολουθούν να με προσκαλούν να εκφωνώ δημόσιες διαλέξεις και αυτό μου χαρίζει πολλές ενθαρρυντικές στιγμές. Η εκκλησία με την οποία είμαι συνταυτισμένος διευθετεί να έρχονται Χριστιανές αδελφές με τη σειρά για να καθαρίζουν το σπίτι μου, και οι αδελφοί προσφέρονται να με συνοδεύουν στις συναθροίσεις κάθε εβδομάδα. Γνωρίζω ότι ποτέ δεν θα απολάμβανα τέτοια στοργική φροντίδα αν δεν υπηρετούσα τον Ιεχωβά. Τον ευγνωμονώ που συνεχίζει να με χρησιμοποιεί στην ολοχρόνια διακονία, καθώς και για τις πολλές ευθύνες που μπόρεσα να επωμιστώ μέχρι τώρα.

Η όρασή μου έχει εξασθενήσει και, όταν περπατώ προς την Αίθουσα Βασιλείας, πρέπει να σταματώ για να ξεκουράζομαι αρκετές φορές στη διαδρομή. Η τσάντα μου φαίνεται πιο βαριά τώρα, γι’ αυτό βγάζω τα βιβλία που ίσως δεν χρειάζομαι στη συνάθροιση. Η διακονία μου στον αγρό περιορίζεται κυρίως στη διεξαγωγή Γραφικών μελετών με άτομα τα οποία έρχονται στο σπίτι μου. Εντούτοις, πόσο χαίρομαι όταν αναπολώ τα χρόνια που έχουν περάσει και μπορώ να αναλογίζομαι τη θαυμάσια αύξηση που έχει λάβει χώρα! Έχω υπηρετήσει σε έναν τομέα όπου τα λόγια του Ιεχωβά τα οποία είναι καταγραμμένα στο εδάφιο Ησαΐας 60:22 βρίσκουν ιδιαίτερη εκπλήρωση. Εκεί αναφέρεται: «Ο ελάχιστος θα γίνει χίλιοι και ο λιγοστός κραταιό έθνος. Εγώ, ο Ιεχωβά, θα το επιταχύνω αυτό στον καιρό του». Πράγματι, έχω ζήσει για να δω να συμβαίνει ακριβώς αυτό, όχι μόνο στη Ζάμπια, αλλά και σε όλο τον κόσμο. b

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Ο Τόμσον με το γραφείο τμήματος της Ζάμπιας στο φόντο

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Το γραφείο τμήματος της Ζάμπιας σήμερα