Τατιανός​—Απολογητής ή Αιρετικός;

ΠΡΟΣ το τέλος του τρίτου ιεραποστολικού του ταξιδιού, ο απόστολος Παύλος συγκάλεσε μια συνάντηση με τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου και τους είπε: «Γνωρίζω ότι μετά την αναχώρησή μου θα μπουν ανάμεσά σας καταπιεστικοί λύκοι και δεν θα μεταχειρίζονται το ποίμνιο με τρυφερότητα, και από εσάς τους ίδιους θα σηκωθούν άντρες και θα λένε διεστραμμένα πράγματα για να παρασύρουν τους μαθητές πίσω τους».—Πράξεις 20:29, 30.

Σε επαλήθευση των λόγων του Παύλου, ο δεύτερος αιώνας Κ.Χ. αποδείχτηκε περίοδος κατά την οποία συνέβησαν και αλλαγές αλλά και η προειπωμένη αποστασία. Ο Γνωστικισμός, ένα ευρύτατα διαδεδομένο θρησκευτικό και φιλοσοφικό κίνημα το οποίο μόλυνε την πίστη μερικών πιστών, άκμαζε. Οι Γνωστικοί πίστευαν ότι τα πνευματικά πράγματα είναι καλά και ότι κάθε είδους ύλη είναι κακή. Με το επιχείρημα ότι καθετί το σαρκικό είναι κακό, απέρριπταν το γάμο και την τεκνοποίηση, ισχυριζόμενοι ότι αυτά προέρχονταν από τον Σατανά. Μερικοί ανάμεσά τους πίστευαν πως, εφόσον μόνο ό,τι σχετίζεται με το πνεύμα είναι καλό, δεν έχει σημασία τι κάνει κάποιος με το φυσικό του σώμα. Τέτοιες απόψεις οδήγησαν σε ακραίο τρόπο ζωής, είτε ασκητικό είτε γεμάτο σαρκικές απολαύσεις. Ο ισχυρισμός των Γνωστικών ότι η σωτηρία ερχόταν μόνο μέσω του μυστικιστικού Γνωστικισμού, ή αλλιώς αυτογνωσίας, δεν άφηνε περιθώριο για την αλήθεια του Λόγου του Θεού.

Πώς αντέδρασαν οι καθ’ ομολογία Χριστιανοί στην απειλή του Γνωστικισμού; Ορισμένα καλλιεργημένα άτομα μίλησαν θαρραλέα εναντίον των εσφαλμένων δοξασιών του, ενώ άλλα υπέκυψαν στην επιρροή τους. Ο Ειρηναίος, λόγου χάρη, ξεκίνησε έναν ισόβιο αγώνα εναντίον των αιρετικών διδασκαλιών. Ήταν μαθητής του Πολύκαρπου, ενός ζωντανού κρίκου με τους αποστόλους. Ο Πολύκαρπος σύστηνε ένθερμα την προσκόλληση στις διδασκαλίες του Ιησού Χριστού και των αποστόλων του. Ωστόσο, ένας φίλος του Ειρηναίου, ο Φλωρίνος, παρότι είχε μαθητεύσει κοντά στον ίδιο δάσκαλο, παρασύρθηκε από τις διδασκαλίες του Βαλεντίνου, του πιο εξέχοντος ηγέτη του κινήματος των Γνωστικών. Αυτοί ήταν όντως ταραχώδεις καιροί.

Φως στο κλίμα που επικρατούσε εκείνη την περίοδο ρίχνουν τα συγγράμματα του Τατιανού, ενός επιφανούς συγγραφέα του δεύτερου αιώνα. Τι άνθρωπος ήταν ο Τατιανός; Πώς έγινε καθ’ ομολογία Χριστιανός; Και ποια ήταν η στάση του Τατιανού απέναντι στην επιρροή της αίρεσης του Γνωστικισμού; Οι ενδιαφέρουσες απολογίες του και το ίδιο του το παράδειγμα παρέχουν πολύτιμα μαθήματα για τους σημερινούς εκζητητές της αλήθειας.

Επαφή με «Ορισμένα Βαρβαρικά Συγγράμματα»

Ο Τατιανός καταγόταν από τη Συρία. Το ότι έκανε πολλά ταξίδια και διάβαζε πάρα πολύ τον βοήθησε να γνωρίσει καλά τον ελληνορωμαϊκό  πολιτισμό των ημερών του. Ο Τατιανός πήγε στη Ρώμη ως περιοδεύων ρήτορας. Ωστόσο, ενόσω βρισκόταν στη Ρώμη, η προσοχή του στράφηκε στο Χριστιανισμό. Άρχισε να συναναστρέφεται με τον Ιουστίνο τον Μάρτυρα και πιθανόν έγινε μαθητής του.

Σε μια αποκαλυπτική διήγηση σχετικά με τη μεταστροφή του στην κατ’ όνομα Χριστιανοσύνη, ο Τατιανός ισχυρίζεται: «Επιζητούσα να βρω κάποιον τρόπο ώστε να μπορέσω να ανακαλύψω την αλήθεια». Εξηγώντας την εμπειρία που είχε όταν ήρθε σε επαφή με τις Γραφές, λέει: «Έτυχε να διαβάσω ορισμένα βαρβαρικά συγγράμματα, τα οποία ήταν πολύ αρχαία για να συγκριθούν με τις απόψεις των Ελλήνων και πολύ θεία για να συγκριθούν με τις πλάνες τους. Οδηγήθηκα δε στο να θέσω πίστη σε αυτά λόγω της λιτότητας της γλώσσας, της ειλικρίνειας των συγγραφέων, της έκδηλης ικανότητας πρόγνωσης μελλοντικών γεγονότων, της εξαιρετικής ποιότητας των κανόνων διαγωγής και της διακήρυξης ότι η διακυβέρνηση του σύμπαντος επικεντρώνεται σε ένα Ον».

Ο Τατιανός δεν δίστασε να απευθύνει στους συγχρόνους του την πρόσκληση να εξετάσουν τη Χριστιανοσύνη των ημερών του και να παρατηρήσουν πόσο απλή και ξεκάθαρη ήταν σε αντίθεση με την ειδωλολατρία στην οποία επικρατούσε σκοτάδι. Τι μπορούμε να μάθουμε εμείς από τα συγγράμματά του;

Τι Αποκαλύπτουν τα Συγγράμματά Του;

Στα συγγράμματά του ο Τατιανός παρουσιάζεται ως απολογητής, ένας συγγραφέας που υψώνει με θάρρος τη φωνή του υπερασπιζόμενος την πίστη του. Είχε υιοθετήσει στάση σκληρής αντιπαράθεσης απέναντι στην ειδωλολατρική φιλοσοφία. Στο σύγγραμμά του Προς Έλληνας, ο Τατιανός τονίζει πόσο άχρηστη είναι η ειδωλολατρία και πόσο λογική είναι η κατ’ όνομα Χριστιανοσύνη. Το ύφος του είναι πολύ απότομο καθώς εκφράζει περιφρόνηση για τις συνήθειες των Ελλήνων. Λόγου χάρη, αναφερόμενος στον φιλόσοφο Ηράκλειτο, δηλώνει: «Ο θάνατός του, ωστόσο, έδειξε πόσο ανόητος ήταν αυτός ο άνθρωπος. Είχε προσβληθεί από υδρωπικία και, έχοντας μελετήσει ιατρική εκτός από φιλοσοφία, επάλειψε το σώμα του με κοπριά αγελάδας η οποία, όταν στέγνωσε, συρρίκνωσε ολόκληρη τη σάρκα του ξεσκίζοντάς την, και έτσι εκείνος πέθανε».

Ο Τατιανός έτρεφε μεγάλη εκτίμηση για την πίστη σε έναν και μοναδικό Θεό, τον Δημιουργό των πάντων. (Εβραίους 3:4) Στο σύγγραμμά του Προς Έλληνας, αναφέρεται στον Θεό ως «Πνεύμα» και λέει: «Μόνο εκείνος δεν έχει αρχή, ο Ίδιος μάλιστα είναι η αρχή των πάντων». (Ιωάννης 4:24· 1 Τιμόθεο 1:17) Απορρίπτοντας  τη χρήση απεικονίσεων στη λατρεία, ο Τατιανός γράφει: «Πώς μπορώ να αποκαλώ τα ξύλα και τις πέτρες θεούς;» (1 Κορινθίους 10:14) Πίστευε ότι ο Λόγος ήρθε σε ύπαρξη ως ο πρωτότοκος των έργων του ουράνιου Πατέρα και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε στη δημιουργία του υλικού σύμπαντος. (Ιωάννης 1:1-3· Κολοσσαείς 1:13-17) Αναφορικά με την ανάσταση στον προσδιορισμένο καιρό, ο Τατιανός δηλώνει: «Πιστεύουμε ότι θα γίνει ανάσταση σωμάτων μετά τη συντέλεια όλων των πραγμάτων». Ως προς το γιατί πεθαίνουμε, ο Τατιανός γράφει: «Δεν δημιουργηθήκαμε για να πεθαίνουμε, αλλά πεθαίνουμε από δικό μας σφάλμα. Η ελεύθερη βούλησή μας μάς έχει καταστρέψει. Εμείς που ήμασταν ελεύθεροι γίναμε δούλοι, πουληθήκαμε μέσω της αμαρτίας».

Η εξήγηση που δίνει ο Τατιανός για την ψυχή προκαλεί σύγχυση: «Η ψυχή δεν είναι από μόνη της αθάνατη, ω! Έλληνες, αλλά θνητή. Εντούτοις, είναι δυνατόν να μην πεθαίνει. Αν, όντως, δεν γνωρίζει την αλήθεια, τότε πεθαίνει και διαλύεται με το σώμα, αλλά εγείρεται τελικά ξανά στη συντέλεια του κόσμου μαζί με το σώμα, λαβαίνοντας την ποινή του θανάτου με αιώνια τιμωρία». Το τι ακριβώς εννοούσε ο Τατιανός με αυτές τις δηλώσεις δεν είναι ξεκάθαρο. Μήπως, ενώ παρέμενε προσκολλημένος σε ορισμένες Βιβλικές διδασκαλίες, προσπαθούσε επίσης να ευαρεστήσει τους συγχρόνους του με αποτέλεσμα να αναμειγνύει Γραφικές αλήθειες με ειδωλολατρικές φιλοσοφίες;

Άλλο ένα αξιοσημείωτο έργο του Τατιανού είναι το Διατεσσάρων, δηλαδή μια εναρμόνιση των τεσσάρων Ευαγγελίων. Ο Τατιανός ήταν ο πρώτος που πρόσφερε στις εκκλησίες της Συρίας τα Ευαγγέλια στη γλώσσα τους. Αυτό ήταν έργο που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης, καθώς αποτελούσε συρραφή των τεσσάρων Ευαγγελίων σε μία και μόνη αφήγηση, και χρησιμοποιήθηκε από τη Συριακή Εκκλησία.

Χριστιανός ή Αιρετικός;

Μια προσεκτική εξέταση των συγγραμμάτων του Τατιανού αποκαλύπτει ότι ήξερε καλά τις Γραφές και έτρεφε μεγάλο σεβασμό για αυτές. Ο ίδιος γράφει για την επιρροή που άσκησαν πάνω του οι Γραφές: «Δεν ανυπομονώ να γίνω πλούσιος, αρνούμαι τη στρατιωτική εξουσία, απεχθάνομαι την πορνεία, δεν με εξωθεί η ακόρεστη αγάπη για τον πλούτο να γίνω ναυτικός, . . . δεν διψάω απεγνωσμένα για φήμη . . . Ο ίδιος ήλιος υπάρχει για όλους και όλοι πρόκειται να πεθάνουν είτε ζουν μέσα στις απολαύσεις είτε σε ένδεια». Ο Τατιανός νουθετεί: «Να πεθάνετε ως προς τον κόσμο, αποκηρύσσοντας την παραφροσύνη που υπάρχει μέσα σε αυτόν. Να ζείτε για τον Θεό και, αποκτώντας κατανόηση για Εκείνον, να παραμερίσετε την παλιά σας φύση».—Ματθαίος 5:45· 1 Κορινθίους 6:18· 1 Τιμόθεο 6:10.

Ωστόσο, προσέξτε τι αναφέρεται στο σύγγραμμα του Τατιανού με τίτλο Περί του Κατά τον Σωτήρα Καταρτισμού. Σε αυτό το έργο αποδίδει το θεσμό του γάμου στον Διάβολο. Ισχυριζόμενος ότι οι άνθρωποι δένουν τη σάρκα τους με το φθαρτό κόσμο μέσω του γάμου, ο Τατιανός τον καταδικάζει με σφοδρότητα.

Φαίνεται ότι γύρω στο 166 Κ.Χ., μετά το θάνατο του Ιουστίνου του Μάρτυρα, ο Τατιανός είτε ίδρυσε την ασκητική αίρεση των Εγκρατιτών είτε συνταυτίστηκε μαζί της. Οι οπαδοί της έδιναν έμφαση στην αυστηρή εγκράτεια και στη χαλιναγώγηση του σώματός του. Ο ασκητισμός τους απαιτούσε αποχή από το κρασί, το γάμο και την απόκτηση υπαρχόντων.

Τι Μπορούμε να Διδαχτούμε

Γιατί παρέκκλινε ο Τατιανός τόσο πολύ από τις Γραφές; Μήπως έγινε «ακροατής που ξεχνάει»; (Ιακώβου 1:23-25) Μήπως ο Τατιανός παρέλειψε να απορρίψει τις ψεύτικες ιστορίες και έτσι έγινε λεία της ανθρώπινης φιλοσοφίας; (Κολοσσαείς 2:8· 1 Τιμόθεο 4:7) Εφόσον οι πλάνες τις οποίες ενστερνίστηκε ήταν τόσο μεγάλες, μήπως υπάρχει υποψία διανοητικής διαταραχής;

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, τα συγγράμματα του Τατιανού, καθώς και το παράδειγμά του, ρίχνουν φως στο θρησκευτικό κλίμα της εποχής του. Καταδεικνύουν πόσο επιβλαβής μπορεί να είναι η επιρροή της κοσμικής φιλοσοφίας. Είθε να βάλουμε στην καρδιά μας την προειδοποίηση του αποστόλου Παύλου να απομακρυνόμαστε «από τα κενά λόγια που βεβηλώνουν ό,τι είναι άγιο και από τις αντιλογίες της ψευδώς αποκαλούμενης “γνώσης”».—1 Τιμόθεο 6:20.