Μια Ματιά στους Θησαυρούς του Τσέστερ Μπίτι

«ΔΙΑΘΕΤΕΙ πλούτο θησαυρών από πάρα πολλούς χαμένους πολιτισμούς, . . . καθώς επίσης μινιατούρες και πίνακες εκτυφλωτικής ομορφιάς». Αυτά δήλωσε επιγραμματικά για τη Βιβλιοθήκη Τσέστερ Μπίτι στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας ο πρώην έφορος Ρ. Τζ. Χέις. Η βιβλιοθήκη αυτή φιλοξενεί μια τεράστια συλλογή ανεκτίμητων αρχαιοτήτων, εξαιρετικών έργων τέχνης και σπάνιων βιβλίων και χειρογράφων σχεδόν ανυπολόγιστης αξίας. Ποιος ήταν λοιπόν ο Τσέστερ Μπίτι, και τι θησαυρούς συνέλεξε;

Ο Άλφρεντ Τσέστερ Μπίτι γεννήθηκε το 1875 στη Νέα Υόρκη καταγόμενος από Σκωτσέζους, Ιρλανδούς και Άγγλους. Στα 32 του χρόνια, είχε ήδη δημιουργήσει μεγάλη προσωπική περιουσία ως μηχανικός ορυχείων και σύμβουλος εξορύξεων. Σε όλη του τη ζωή χρησιμοποιούσε τους σημαντικούς πόρους του για να συλλέγει ωραία, εξαίσια αντικείμενα. Όταν πέθανε το 1968 σε ηλικία 92 ετών, ο Μπίτι κληροδότησε όλη του τη συλλογή στο λαό της Ιρλανδίας.

Τι Συνέλεξε;

Οι συλλογές του Μπίτι είναι εκτενείς και πολυποίκιλες. Μόνο το 1 τοις εκατό περίπου εκτίθεται ταυτόχρονα. Ο Μπίτι συγκέντρωσε σπάνια και πολύτιμα αντικείμενα από πολλές διαφορετικές περιόδους και πολιτισμούς που καλύπτουν χιλιάδες χρόνια—από τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Ευρώπη, καθώς και από πολλές ασιατικές και αφρικανικές χώρες. Για παράδειγμα, η συλλογή του από έξοχες ιαπωνικές γκραβούρες θεωρείται μία από τις καλύτερες στον κόσμο.

Σε πλήρη αντίθεση με τα κομψοτεχνήματα, βρίσκεται μια συναρπαστική συλλογή εκατό και πλέον βαβυλωνιακών και σουμεριακών πήλινων πινακίδων αρχαίας σφηνοειδούς γραφής. Οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας πριν από 4.000 και πλέον χρόνια χάραζαν τις παραμικρές λεπτομέρειες της ζωής τους σε νωπές πήλινες πινακίδες, τις οποίες κατόπιν έψηναν. Πολλές τέτοιες πινακίδες έχουν διασωθεί μέχρι τις μέρες μας, δίνοντάς μας σαφείς αποδείξεις για την αρχαιότητα της γραφής.

Πάθος για τα Βιβλία

Φαίνεται ότι ο Τσέστερ Μπίτι ελκυόταν από τις καλλιτεχνικές εργασίες που περιλαμβάνονταν στην κατασκευή θαυμάσιων βιβλίων. Συνέλεξε χιλιάδες τόμους με θέματα θρησκευτικά και μη, μεταξύ αυτών και μερικά περίτεχνα διακοσμημένα αντίτυπα του Κορανίου. Όπως αναφέρει ένας συγγραφέας, τον είχαν «συναρπάσει οι μαθηματικές αναλογίες του αραβικού συστήματος γραφής, . . . και το χρωματικό του αισθητήριο διεγειρόταν από τον εμπλουτισμό της καλλιγραφίας με “πινελιές” χρυσού και αργύρου καθώς και με άλλα ζωηρόχρωμα ορυκτά υλικά».

Ο νεφρίτης γοήτευε τον Τσέστερ Μπίτι, όπως είχε γοητεύσει και μερικούς αυτοκράτορες της Κίνας τους προηγούμενους αιώνες. Αυτοί θεωρούσαν τον ποιοτικό νεφρίτη ως το πολυτιμότερο από όλα τα ορυκτά, πολύ πιο βαρύτιμο από το χρυσό. Οι ηγεμόνες αυτοί ανέθεταν σε επιδέξιους τεχνίτες να μετατρέπουν ανεπεξέργαστα κομμάτια νεφρίτη σε λεία, λεπτά φύλλα. Κατόπιν, χαρισματικοί καλλιτέχνες γέμιζαν αυτές τις σελίδες από νεφρίτη με λεπτοδουλεμένα καλλιγραφικά γράμματα και εικόνες χαραγμένα σε χρυσό, παράγοντας έτσι μερικά από τα πιο εκπληκτικά βιβλία που φτιάχτηκαν ποτέ. Η συλλογή του Μπίτι από αυτά τα βιβλία χαίρει παγκοσμίου φήμης.

Ανεκτίμητα Βιβλικά Χειρόγραφα

Για τους ανθρώπους που αγαπούν τη Γραφή, οι μεγαλύτεροι θησαυροί του Τσέστερ Μπίτι βρίσκονται στην τεράστια συλλογή του από αρχαία και μεσαιωνικά Βιβλικά χειρόγραφα. Τα όμορφα εικονογραφημένα χειρόγραφα μαρτυρούν την υπομονή και την  καλλιτεχνική δεξιοτεχνία των γραφέων που τα αντέγραφαν με το χέρι. Στα τυπωμένα βιβλία φαίνεται η επιδεξιότητα και η τέχνη των πρώτων βιβλιοδετών και τυπογράφων. Για παράδειγμα, η Μπίμπλια Λατίνα (Biblia Latina) τυπώθηκε στη Νυρεμβέργη το 1479 από τον Αντώνιο Κόμπεργκερ, ο οποίος ήταν σχεδόν σύγχρονος του Ιωάννη Γουτεμβέργιου και χαρακτηρίζεται ως «ένας από τους πιο σημαντικούς και δραστήριους πρώτους τυπογράφους».

Ένα μοναδικό έκθεμα στη Βιβλιοθήκη Τσέστερ Μπίτι είναι κάποιο χειρόγραφο σε περγαμηνή βέλουμ, το οποίο χρονολογείται από τις αρχές του τέταρτου αιώνα και είναι γραμμένο από τον λόγιο Εφραίμ τον Σύρο. Ο Εφραίμ παραθέτει πολλά αποσπάσματα από ένα έργο του δεύτερου αιώνα που ονομάζεται Διατεσσάρων. Ο συγγραφέας του έργου, ο Τατιανός, συνένωσε σε αυτό τις αφηγήσεις των τεσσάρων Ευαγγελίων για τη ζωή του Ιησού Χριστού σε μία και μόνο αρμονική διήγηση. Μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρθηκαν στο Διατεσσάρων, αλλά δεν έχει διασωθεί κανένα αντίγραφό του. Μάλιστα, μερικοί λόγιοι του 19ου αιώνα αμφισβήτησαν την ύπαρξή του. Το 1956, όμως, ο Μπίτι ανακάλυψε το σχολιολόγιο του Εφραίμ για το Διατεσσάρων του Τατιανού—μια ανακάλυψη η οποία πρόσθεσε περαιτέρω στοιχεία στις ήδη υπάρχουσες αποδείξεις για την αυθεντικότητα και τη γνησιότητα της Αγίας Γραφής.

Ένας Ανεκτίμητος Θησαυρός Χειρογράφων από Πάπυρο

Ο Μπίτι συνέλεξε επίσης και τεράστιο αριθμό χειρογράφων από πάπυρο, με κείμενα θρησκευτικά και μη. Πενήντα και πλέον κώδικες από πάπυρο χρονολογούνται πριν από τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ. Μερικοί από τους παπύρους αυτούς διασώθηκαν από μεγάλους σωρούς παπύρων—στην ουσία από χώρους όπου πετάγονταν τα άχρηστα χαρτιά—οι οποίοι παρέμεναν χαμένοι στην αιγυπτιακή έρημο επί αιώνες. Πολλά έγγραφα από πάπυρο ήταν κατακερματισμένα όταν διατέθηκαν προς πώληση. Οι έμποροι εμφανίζονταν με χαρτοκιβώτια γεμάτα κομμάτια παπύρων. «Οι υποψήφιοι αγοραστές έχωναν απλώς το χέρι τους μέσα στο κιβώτιο και διάλεγαν το μεγαλύτερο κομμάτι που περιείχε το πιο εκτεταμένο γραπτό κείμενο», λέει ο Τσαρλς Χόρτον, έφορος των Δυτικών Συλλογών της Βιβλιοθήκης Τσέστερ Μπίτι.

«Η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη» του Μπίτι, λέει ο Χόρτον, ήταν οι πολύτιμοι Βιβλικοί κώδικες οι οποίοι «περιλάμβαναν μερικά από τα παλιότερα γνωστά αντίγραφα της Χριστιανικής Παλαιάς και Καινής Διαθήκης». Οι έμποροι που γνώριζαν την αξία των κωδίκων μπορεί κάλλιστα να τους είχαν σκίσει για να πουλήσουν ξεχωριστά κομμάτια σε διάφορους αγοραστές. Ωστόσο, ο Μπίτι μπόρεσε να αγοράσει το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων. Αλήθεια, πόσο σημαντικοί είναι αυτοί οι κώδικες; Ο Σερ Φρέντερικ Κένιον, μιλώντας για την ανακάλυψή τους, λέει ότι είναι «με διαφορά η πιο σημαντική» από τότε που ο Τίσεντορφ ανακάλυψε το Σιναϊτικό Κώδικα το 1844.

Οι κώδικες αυτοί χρονολογούνται μεταξύ του δεύτερου και του τέταρτου αιώνα Κ.Χ. Ανάμεσα στα βιβλία των Εβραϊκών Γραφών στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα υπάρχουν και δύο αντίγραφα της Γένεσης. Αυτά έχουν ιδιαίτερη αξία, λέει ο Κένιον, «επειδή το βιβλίο [της Γένεσης] λείπει σχεδόν τελείως από το Βατικανό και το Σιναϊτικό», δύο χειρόγραφα του τέταρτου αιώνα σε περγαμηνή βέλουμ. Τρεις κώδικες περιέχουν βιβλία των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Ο ένας περιλαμβάνει σχεδόν ολοκληρωμένα τα τέσσερα Ευαγγέλια και μεγάλο μέρος του βιβλίου των Πράξεων. Ο δεύτερος κώδικας, με επιπρόσθετα φύλλα που απέκτησε αργότερα ο Μπίτι, έχει ένα σχεδόν πλήρες αντίγραφο των επιστολών του αποστόλου Παύλου, μεταξύ αυτών και της επιστολής του προς τους Εβραίους. Ο τρίτος κώδικας περιέχει περίπου το ένα τρίτο του βιβλίου της Αποκάλυψης. Σύμφωνα με τον Κένιον, οι πάπυροι αυτοί έχουν «ενισχύσει με ιδιαίτερα χειροπιαστό τρόπο την ήδη πολύ  ισχυρή βάση της εμπιστοσύνης μας στο κείμενο της Καινής Διαθήκης, όπως αυτό έχει φτάσει ως εμάς».

Οι Βιβλικοί πάπυροι του Τσέστερ Μπίτι δείχνουν ότι οι Χριστιανοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον κώδικα, δηλαδή το βιβλίο με φύλλα, στη θέση του δύσχρηστου ρόλου πολύ νωρίς, πιθανώς πριν από το τέλος του πρώτου αιώνα Κ.Χ. Οι πάπυροι δείχνουν επίσης ότι, επειδή υπήρχε έλλειψη γραφικής ύλης, οι αντιγραφείς συχνά ξαναχρησιμοποιούσαν παλιά φύλλα παπύρου. Για παράδειγμα, κάποιο Κοπτικό χειρόγραφο το οποίο περιέχει μέρος του Ευαγγελίου του Ιωάννη είναι γραμμένο «σε κάτι που μοιάζει με σχολικό τετράδιο ασκήσεων αριθμητικής στην ελληνική».

Τα έγγραφα αυτά στους παπύρους δεν είναι εκθαμβωτικής ομορφιάς, αλλά είναι ανεκτίμητα. Αποτελούν ορατό, απτό σύνδεσμο με τις απαρχές της Χριστιανοσύνης. «Εδώ, ακριβώς μπροστά στα μάτια σας», λέει ο Τσαρλς Χόρτον, «μπορείτε να δείτε το είδος των βιβλίων που χρησιμοποιούσαν μερικές από τις πρώτες Χριστιανικές κοινότητες—βιβλία τα οποία εκείνοι θεωρούσαν πολύτιμα». (Παροιμίες 2:4, 5) Αν έχετε τη δυνατότητα να ερευνήσετε μερικούς από αυτούς τους θησαυρούς στη Βιβλιοθήκη Τσέστερ Μπίτι, δεν θα απογοητευτείτε.

[Εικόνα στη σελίδα 31]

Ιαπωνική γκραβούρα του Κατσουσίκα Χοκουσάι

[Εικόνα στη σελίδα 31]

Η «Μπίμπλια Λατίνα» ήταν από τα πρώτα τυπωμένα αντίτυπα της Αγίας Γραφής

[Εικόνα στη σελίδα 31]

Το σχολιολόγιο του Εφραίμ για το «Διατεσσάρων» του Τατιανού ενισχύει την αυθεντικότητα της Αγίας Γραφής

[Εικόνα στη σελίδα 31]

Ο κώδικας Τσέστερ Μπίτι P45, ένας από τους αρχαιότερους στον κόσμο, περιέχει σχεδόν ολοκληρωμένα τα τέσσερα Ευαγγέλια και μεγάλο μέρος του βιβλίου των Πράξεων σε έναν και μόνο τόμο

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 29]

Δημοσίευση με ευγενή παραχώρηση από The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 31]

Όλες οι εικόνες: Δημοσίευση με ευγενή παραχώρηση από The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin