Μύλοι που «Βγάζουν το Ψωμί Μας»

ΕΧΕΙ χαρακτηριστεί ως «ο στυλοβάτης της ζωής», «ο βασιλιάς όλων των τροφών», «το μόνιμο στήριγμα και μέσο συντήρησης του ανθρώπου από αμνημονεύτων χρόνων». Ναι, από την αρχαιότητα, το ψωμί αποτελεί βασικό είδος διατροφής. Στην πραγματικότητα, μία από τις πιο επιτακτικές ανάγκες του ανθρώπου είναι η εξασφάλιση του επιούσιου.

Το βασικό συστατικό του ψωμιού είναι το αλεύρι, ή αλλιώς το άλφιτο, το οποίο προέρχεται από τη σύνθλιψη των δημητριακών. Το άλεσμα, λοιπόν, είναι αρχαία τέχνη. Πόσο κοπιαστική εργασία πρέπει να ήταν η αλευροποίηση των σπόρων χωρίς τις ευκολίες που προσφέρουν οι μηχανές! Στους Βιβλικούς χρόνους, ο ήχος του χειρόμυλου ήταν συνδεδεμένος με τις φυσιολογικές, ειρηνικές συνθήκες, ενώ η απουσία του σήμαινε ερήμωση.—Ιερεμίας 25:10, 11.

Τι περιλάμβανε το άλεσμα ανά τους αιώνες; Ποιες είναι μερικές μέθοδοι και μηχανισμοί που έχουν χρησιμοποιηθεί για αυτόν το σκοπό; Και ποια είδη μύλων «βγάζουν το ψωμί μας» σήμερα;

Γιατί τους Χρειαζόμαστε;

Στο πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι, τον Αδάμ και την Εύα, ο Ιεχωβά είπε: «Δείτε! Σας έδωσα όλη τη βλάστηση που κάνει σπόρο, η οποία είναι στην επιφάνεια ολόκληρης της γης, και κάθε δέντρο με καρπό δέντρου ο οποίος κάνει σπόρο. Σε εσάς ας χρησιμεύει ως τροφή». (Γένεση 1:29) Μεταξύ των τροφών που έδωσε ο Ιεχωβά Θεός στην ανθρωπότητα ήταν και οι σπόροι από τους βλαστούς των δημητριακών. Αυτή η πηγή τροφής ήταν απαραίτητη για την ύπαρξη του ανθρώπου, εφόσον όλα τα δημητριακά—μεταξύ άλλων το σιτάρι, το κριθάρι, η σίκαλη, η βρώμη, το ρύζι, το κεχρί, το σόργο και το καλαμπόκι—περιέχουν αμυλώδεις υδατάνθρακες τους οποίους το σώμα μπορεί να μετατρέψει στο κυριότερο καύσιμό του—τη γλυκόζη.

Ο άνθρωπος, όμως, δεν είναι σε θέση να χωνέψει τα δημητριακά ολόκληρα και ανεπεξέργαστα. Τα καταναλώνει ευκολότερα όταν αλευροποιούνται και μαγειρεύονται. Οι απλούστεροι τρόποι για να μετατραπεί μια ποσότητα σπόρων σε αλεύρι είναι το κοπάνισμα σε γουδί, η σύνθλιψη ανάμεσα σε δύο πέτρες ή ένας συνδυασμός και των δύο μεθόδων.

Χειροκίνητοι Μύλοι

Αγαλματίδια από αρχαίους αιγυπτιακούς τάφους αποκαλύπτουν τη χρήση ενός από τους πρώτους τύπους μύλου για σιτηρά, του χειρόμυλου σε σχήμα σέλας. Ο μύλος αυτός αποτελούνταν από δύο πέτρες—μια ελαφρώς κοίλη και επικλινής ήταν από κάτω, και μια μικρότερη από πάνω. Το άτομο που άλεθε—συνήθως ήταν γυναίκα—γονάτιζε μπροστά στο μηχανισμό και έπιανε σφιχτά την πάνω πέτρα και με τα δύο χέρια. Κατόπιν έριχνε σε αυτήν όλο το βάρος του πάνω μέρους του σώματός της και την κινούσε παλινδρομικά στην επιφάνεια της κάτω πέτρας, συνθλίβοντας τους σπόρους ανάμεσα στις δύο πέτρες. Πόσο απλός αλλά αποτελεσματικός μηχανισμός!

Ωστόσο, το πολύωρο γονάτισμα είχε και συνέπειες. Το σπρώξιμο της πάνω πέτρας ως την άλλη  άκρη του μύλου και η επαναφορά της ασκούσε συνεχή πίεση στη μέση, στους βραχίονες, στους μηρούς, στα γόνατα και στα δάχτυλα των ποδιών αυτών που άλεθαν. Μελέτες που είχαν ως αντικείμενο τις δυσπλασίες οστών σε σκελετούς από την αρχαία Συρία έχουν οδηγήσει τους παλαιοντολόγους στο συμπέρασμα ότι ο χειρισμός παρόμοιων μύλων προκαλούσε στις νεαρές γυναίκες τραυματισμούς λόγω επαναλαμβανόμενης καταπόνησης—εντομές στις επιγονατίδες, κακώσεις στον τελευταίο ραχιαίο σπόνδυλο και οξεία οστεοαρθρίτιδα στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού. Στην αρχαία Αίγυπτο, η χρήση του χειρόμυλου φαίνεται ότι αποτελούσε ευθύνη των υπηρετριών. (Έξοδος 11:5) * Ορισμένοι λόγιοι πιστεύουν πως όταν οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο, ο χειρόμυλος σε σχήμα σέλας ήταν το είδος του μύλου που πήραν μαζί τους.

Μεταξύ των μεταγενέστερων βελτιώσεων στους μηχανισμούς άλεσης ήταν και η χάραξη ραβδώσεων και στις δύο πέτρες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Η δημιουργία μιας χωνοειδούς οπής στην πάνω πέτρα επέτρεψε στο άτομο που άλεθε να γεμίζει το μύλο με σπόρους, οι οποίοι έπεφταν αυτόματα ανάμεσα στις πέτρες. Τον τέταρτο ή τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ. εφευρέθηκε στην Ελλάδα μια υποτυπώδης αλεστική μηχανή. Στην πάνω πέτρα προσαρμόστηκε μια οριζόντια λαβή, ή αλλιώς μοχλός, της οποίας η μία άκρη στηριζόταν σε άξονα περιστροφής. Η παλινδρομική κίνηση της ελεύθερης άκρης αυτού του μοχλού, με την οποία διαγραφόταν ένα μικρό τόξο, προκαλούσε τριβή ανάμεσα στην τροφοδοτούμενη από το χωνί πάνω πέτρα και στην κάτω πέτρα.

Όλοι οι προαναφερθέντες μύλοι είχαν ένα σοβαρό μειονέκτημα. Βασίζονταν σε παλινδρομική κίνηση την οποία δεν μπορούσε να μάθει κανένα ζώο. Επομένως, οι μύλοι αυτοί ήταν αναγκαστικά χειροκίνητοι. Κατόπιν προέκυψε νέα τεχνολογία—ο περιστροφικός μύλος. Τώρα, μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ζώα.

Οι Περιστροφικοί Μύλοι Διευκολύνουν την Εργασία

Μολονότι οι πηγές διαφέρουν μεταξύ τους, ο περιστροφικός αλευρόμυλος ίσως εφευρέθηκε στη λεκάνη της Μεσογείου το δεύτερο περίπου αιώνα Π.Κ.Χ. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., οι Ιουδαίοι της Παλαιστίνης γνώριζαν ήδη το μύλο αυτό, αφού ο Ιησούς μίλησε για «μια μυλόπετρα, σαν αυτήν που τη γυρίζει ένα γαϊδούρι».—Μάρκος 9:42.

Ο μύλος που κινούνταν από ζώα χρησιμοποιήθηκε στη Ρώμη και σε μεγάλο μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πολλοί τέτοιοι μύλοι διασώζονται στην Πομπηία. Αποτελούνται από μια βαριά πάνω πέτρα σε σχήμα κλεψύδρας, η οποία λειτουργούσε ως χωνί, και από μια κωνική κάτω πέτρα. Καθώς η πάνω πέτρα περιστρεφόταν πάνω στην κάτω πέτρα, οι σπόροι των σιτηρών διοχετεύονταν ανάμεσα στις δύο πέτρες και κονιορτοποιούνταν. Σωζόμενες πάνω πέτρες αυτού του τύπου ποικίλλουν σε μέγεθος, με διάμετρο που κυμαίνεται από 45 ως 90 εκατοστά περίπου. Οι μύλοι αυτοί πλησίαζαν σε ύψος ακόμη και τα δύο μέτρα.

Το αν οι ελαφρύτεροι περιστροφικοί μύλοι εξελίχθηκαν από τους μύλους που κινούνταν από ζώα ή το αντίθετο δεν είναι σαφές. Όπως και να έχει, ο περιστροφικός χειρόμυλος είχε το πλεονέκτημα ότι ήταν φορητός και εύχρηστος. Αποτελούνταν από δύο κυκλικές πέτρες, με πιθανή διάμετρο 30 ως 60 εκατοστά. Η επιφάνεια της κάτω πέτρας ήταν ελαφρώς κυρτή και η κάτω πλευρά της πάνω πέτρας ελαφρώς κοίλη έτσι ώστε να εφαρμόζει στην κυρτή κάτω πέτρα. Η πάνω πέτρα στηριζόταν σε έναν κεντρικό άξονα και περιστρεφόταν με μια ξύλινη λαβή. Κατά κανόνα, δύο γυναίκες κάθονταν αντικριστά και έπιαναν η καθεμιά με το ένα χέρι τη λαβή για να γυρίσουν την πάνω πέτρα. (Λουκάς 17:35) Με το ελεύθερο χέρι της, η μία γυναίκα έριχνε μικρές ποσότητες  σπόρων στην οπή της πάνω πέτρας, και η άλλη γυναίκα μάζευε το αλεύρι, καθώς αυτό έπεφτε από το χείλος του μύλου, σε έναν δίσκο ή σε ύφασμα που ήταν απλωμένο από κάτω. Αυτό το είδος μύλου εξυπηρετούσε τους στρατιώτες, τους ναυτικούς ή τα μικρά νοικοκυριά που βρίσκονταν μακριά από εγκαταστάσεις αλέσματος.

Υδροκίνητοι ή Αεροκίνητοι

Γύρω στο 27 Π.Κ.Χ., ο Ρωμαίος μηχανικός Βιτρούβιος περιέγραψε έναν νερόμυλο της εποχής του. Τρεχούμενο νερό έπεφτε στα πτερύγια ενός κάθετου τροχού ο οποίος ήταν στερεωμένος σε έναν οριζόντιο άξονα, και ο τροχός γύριζε. Η κίνηση αυτή μεταδιδόταν μέσω οδοντωτών τροχών σε έναν κάθετο άξονα. Ο άξονας, με τη σειρά του, κινούσε μια μεγάλη πάνω μυλόπετρα.

Τι απόδοση είχε ο νερόμυλος σε σύγκριση με άλλους μύλους; Υπολογίζεται ότι οι χειρόμυλοι άλεθαν λιγότερα από 10 κιλά σιτηρών την ώρα, και ο πιο αποτελεσματικός μύλος που κινούνταν από ζώα άλεθε μέχρι 50 κιλά. Απεναντίας, ο νερόμυλος του Βιτρούβιου μπορούσε να αλέσει 150 με 200 κιλά περίπου την ώρα. Με τη βοήθεια αναρίθμητων τροποποιήσεων και βελτιώσεων, η βασική αρχή που περιέγραψε ο Βιτρούβιος συνέχισε να χρησιμοποιείται αιώνες αργότερα από ικανούς κατασκευαστές μύλων.

Το τρεχούμενο νερό δεν ήταν η μόνη πηγή φυσικής ενέργειας που χρησιμοποιήθηκε για να κινεί τις μυλόπετρες. Αν οι υδροτροχοί αντικαθίσταντο από τα πανιά ενός ανεμόμυλου, θα μπορούσε να επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσμα. Οι ανεμόμυλοι εμφανίστηκαν στην Ευρώπη πιθανώς το 12ο αιώνα Κ.Χ. και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για το άλεσμα στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στην Ολλανδία και αλλού. Παρέμειναν σε χρήση ωσότου μύλοι που κινούνταν με ατμό και με άλλες μορφές ενέργειας έθεσαν σταδιακά σε αχρηστία κάθε άλλη πηγή ενέργειας.

«Το Ψωμί μας για Αυτή την Ημέρα»

Παρά την πρόοδο, πολλές αλεστικές μέθοδοι του παρελθόντος επιβιώνουν στο ένα ή στο άλλο μέρος της γης. Το γουδί και το γουδοχέρι χρησιμοποιούνται ακόμα σε μέρη της Αφρικής και της Ωκεανίας. Στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική χρησιμοποιούνται οι μύλοι σε σχήμα σέλας για να αλέθεται το καλαμπόκι που χρησιμοποιείται στις τορτίγιες. Επίσης, εδώ και εκεί λειτουργούν ακόμη αρκετοί νερόμυλοι και ανεμόμυλοι.

Ωστόσο, σήμερα το περισσότερο από το αλεύρι που χρησιμοποιείται για την αρτοποιία στον αναπτυγμένο κόσμο παράγεται σε πλήρως μηχανοποιημένους και αυτοματοποιημένους κυλινδρόμυλους. Οι σπόροι των σιτηρών αλευροποιούνται σταδιακά καθώς υφίστανται διαδοχικές αλέσεις ανάμεσα σε ζευγάρια ατσάλινων κυλίνδρων με χαραγμένες επιφάνειες οι οποίοι περιστρέφονται σε διαφορετικές ταχύτητες. Το σύστημα αυτό έχει τη δυνατότητα να παράγει αλεύρι διαφόρων τύπων με χαμηλό κόστος.

Αναμφίβολα, το να εξασφαλίσει κάποιος αλεύρι για ψήσιμο δεν είναι πια τόσο κοπιαστικό όσο άλλοτε. Εντούτοις, μπορούμε να είμαστε ευγνώμονες στον Δημιουργό μας για το ότι μας έχει δώσει τα σιτηρά αλλά και την επινοητικότητα να τα μετατρέπουμε στο «ψωμί μας για αυτή την ημέρα».—Ματθαίος 6:11.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Αιγυπτιακός μύλος σε σχήμα σέλας

[Ευχαριστίες]

Soprintendenza Archeologica per la Toscana, Firenze

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ο μύλος που κινούνταν από ζώα χρησίμευε και ως ελαιόμυλος

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22]

Από το έντυπο Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, το οποίο περιέχει τη μετάφραση του Βασιλέως Ιακώβου και την Αναθεωρημένη μετάφραση