Μάρι—Αρχαία Βασίλισσα της Ερήμου

«ΗΜΟΥΝ λίγο ζαλισμένος όταν έφτασα στο υπνοδωμάτιό μου εκείνη τη νύχτα αφού γιόρτασα με τους συντρόφους μου την καλοτυχία μας», θυμάται ο Γάλλος αρχαιολόγος Αντρέ Παρό. Τον Ιανουάριο του 1934, στο Τελλ Χαρίρι, κοντά στην κωμόπολη Άμπου Κεμάλ στον Ευφράτη στη Συρία, ο Παρό και η ομάδα του έφεραν στο φως ένα άγαλμα που είχε την επιγραφή: «Λάμγκι-Μάρι, βασιλιάς του Μάρι, αρχιερέας του Ενλίλ». Ενθουσιάστηκαν με αυτή την ανακάλυψη.

Η πόλη του Μάρι είχε επιτέλους βρεθεί! Σε τι ενδιαφέρει αυτή η ανακάλυψη τους μελετητές της Αγίας Γραφής;

Γιατί Έχει Ενδιαφέρον;

Παρότι η ύπαρξη του Μάρι ήταν γνωστή από αρχαία κείμενα, η ακριβής του τοποθεσία παρέμενε μυστήριο επί μακρόν. Σύμφωνα με Σουμέριους γραφείς, το Μάρι ήταν η έδρα μιας δυναστείας η οποία ίσως κυριαρχούσε κάποτε σε όλη τη Μεσοποταμία. Χτισμένο στις όχθες του Ευφράτη, το Μάρι βρισκόταν σε στρατηγική θέση, στα σταυροδρόμια εμπορικών οδών που συνέδεαν τον Περσικό Κόλπο με την Ασσυρία, τη Μεσοποταμία, την Ανατολία και την ακτή της Μεσογείου. Αγαθά όπως ξύλο, μέταλλο και πέτρα—όλα σπάνια στη Μεσοποταμία—μεταφέρονταν μέσω της πόλης. Οι φόροι που εισπράττονταν για αυτά τα είδη απέφεραν πολύ πλούτο στο Μάρι, δίνοντάς του τη δυνατότητα να επιβάλλει την εξουσία του στην περιοχή.  Αυτή η κυριαρχία τερματίστηκε, όμως, όταν ο Σαργών της Ακκάδ κατέκτησε τη Συρία.

Επί 300 περίπου χρόνια μετά την κατάκτηση από τον Σαργών, το Μάρι κυβερνιόταν από μια σειρά στρατιωτικών ηγεμόνων. Υπό τη διακυβέρνησή τους η πόλη επανέκτησε κάποιον βαθμό ευημερίας. Ωστόσο, την περίοδο του τελευταίου του ηγεμόνα, του Ζίμρι-Λιμ, το Μάρι είχε ήδη αρχίσει να παρακμάζει. Ο Ζίμρι-Λιμ επιχείρησε να ενοποιήσει την αυτοκρατορία του με μια σειρά στρατιωτικών κατακτήσεων, συνθηκών και συμφωνιών γάμου. Αλλά γύρω στο 1760 Π.Κ.Χ., ο Βασιλιάς Χαμουραμπί της Βαβυλώνας κατέκτησε την πόλη και την κατέστρεψε, τερματίζοντας αυτό που ο Παρό αποκάλεσε «πολιτισμό ο οποίος αποτελούσε ένα από τα φώτα του αρχαίου κόσμου».

Όταν τα στρατεύματα του Χαμουραμπί ισοπέδωσαν το Μάρι, πρόσφεραν άθελά τους τεράστια υπηρεσία στους σύγχρονους αρχαιολόγους και ιστορικούς. Γκρεμίζοντας τα τείχη, τα οποία ήταν φτιαγμένα από ωμούς πλίνθους, έθαψαν ορισμένα κτίρια σε ύψος μέχρι και 5 μέτρα, προστατεύοντάς τα έτσι από τις φθορές του χρόνου. Οι αρχαιολόγοι έχουν φέρει στο φως ερείπια ναών και ανακτόρων, μαζί με πολλά τεχνουργήματα και χιλιάδες επιγραφές που ρίχνουν φως στον αρχαίο πολιτισμό.

Γιατί μας ενδιαφέρουν τα ερείπια του Μάρι; Σκεφτείτε τον καιρό που έζησε ο πατριάρχης Αβραάμ. Ο Αβραάμ γεννήθηκε το έτος 2018 Π.Κ.Χ., 352 χρόνια ύστερα από το μεγάλο Κατακλυσμό. Ανήκε στη δέκατη γενιά μετά τον Νώε. Με εντολή του Θεού, ο Αβραάμ έφυγε από τη γενέτειρά του, την Ουρ, και πήγε στη Χαρράν. Το έτος 1943 Π.Κ.Χ., όταν ο Αβραάμ ήταν 75 ετών, έφυγε από τη Χαρράν για να πάει στη γη Χαναάν. «Οι μετακινήσεις του Αβραάμ από την Ουρ προς την Ιερουσαλήμ [στη Χαναάν] τοποθετούνται ιστορικά στην εποχή του Μάρι», λέει ο Ιταλός αρχαιολόγος Πάολο Ματία. Η ανακάλυψη του Μάρι, λοιπόν, έχει αξία διότι μπορεί να μας βοηθήσει να οραματιστούμε τον κόσμο στον οποίο έζησε ο πιστός υπηρέτης του Θεού, ο Αβραάμ. *—Γένεση 11:10–12:4.

Τι Αποκαλύπτουν τα Ερείπια;

Η θρησκεία άκμαζε στο Μάρι όπως και αλλού στη Μεσοποταμία. Θεωρούνταν καθήκον του ανθρώπου να υπηρετεί τους θεούς. Γινόταν πάντοτε προσπάθεια να εξακριβωθεί το θέλημα των θεών προτού ληφθεί οποιαδήποτε σημαντική απόφαση. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ερείπια έξι ναών. Σε αυτούς συγκαταλέγεται ο Ναός των Λεόντων (που θεωρείται από μερικούς ότι είναι ναός του Δαγάν, του Δαγών της Αγίας Γραφής) και ιερά της Ιστάρ, της θεάς της γονιμότητας καθώς και του θεού-ήλιου Σαμάς. Μέσα σε αυτούς τους ναούς υπήρχε αρχικά άγαλμα της θεότητας στην οποία κομίζονταν προσφορές και αναπέμπονταν ικεσίες. Οι λάτρεις τοποθετούσαν χαμογελαστά ομοιώματα του εαυτού τους σε στάση προσευχής πάνω σε πάγκους που υπήρχαν στο ιερό, με την πεποίθηση ότι το ομοίωμά τους παρέτεινε τη λατρευτική πράξη. Ο Παρό επισήμανε: «Το άγαλμα, όπως το  κερί στη λατρεία των Καθολικών σήμερα αλλά σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, υποκαθιστούσε στην πραγματικότητα τον πιστό».

Η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη στα ερείπια του Τελλ Χαρίρι ήταν ό,τι απέμεινε από ένα τεράστιο ανακτορικό συγκρότημα, γνωστό με το όνομα του τελευταίου κατόχου του, του Βασιλιά Ζίμρι-Λιμ. Ο Γάλλος αρχαιολόγος Λουδοβίκος Ούγος Βενσάν το περιέγραψε ως «το κόσμημα της αρχαϊκής αρχιτεκτονικής της Ανατολής». Το συγκρότημα καταλάμβανε έκταση 25 και πλέον στρεμμάτων και είχε 300 περίπου δωμάτια και αυλές. Ακόμη και στην αρχαιότητα, αυτό το ανάκτορο θεωρούνταν ένα από τα θαύματα του κόσμου. «Τέτοια ήταν η φήμη του», σχολιάζει ο Ζορζ Ρου στο βιβλίο του Αρχαίο Ιράκ (Ancient Iraq), «ώστε ο Βασιλιάς της Ουγκαρίτ, στην ακτή της Συρίας, δεν δίστασε να στείλει το γιο του 600 χιλιόμετρα προς την ενδοχώρα με αποκλειστικό σκοπό να επισκεφτεί “τον οίκο του Ζίμρι-Λιμ”».

Προτού φτάσουν σε μια μεγάλη αυλή, οι επισκέπτες έμπαιναν στο οχυρωμένο ανάκτορο μέσω μιας μονής εισόδου, αριστερά και δεξιά της οποίας υπήρχαν δύο πύργοι. Καθισμένος σε θρόνο που βρισκόταν πάνω σε βάθρο, ο τελευταίος βασιλιάς του Μάρι, ο Ζίμρι-Λιμ, χειριζόταν στρατιωτικές, εμπορικές και διπλωματικές υποθέσεις, εξέδιδε δικαστικές αποφάσεις και δεχόταν επισκέπτες και πρέσβεις. Υπήρχαν καταλύματα για τους φιλοξενουμένους, στους οποίους ο βασιλιάς πρόσφερε τακτικά ποτό και φαγητό σε πλούσια συμπόσια. Τα φαγητά περιλάμβαναν ψητό ή βραστό κρέας βοδιού, αρνιού, γαζέλας, ψαριών και πουλερικών—όλα σερβιρισμένα με πικάντικες σάλτσες σκόρδου και ποικιλία λαχανικών και τυριών. Το επιδόρπιο αποτελούνταν από φρέσκα, αποξηραμένα  ή ζαχαρωμένα φρούτα καθώς και από γλυκίσματα ψημένα σε περίτεχνες φόρμες. Για να σβήσουν τη δίψα των φιλοξενουμένων τους, τους σέρβιραν μπίρα ή κρασί.

Από το ανάκτορο δεν έλειπαν ούτε οι εγκαταστάσεις υγιεινής. Ανακαλύφτηκαν λουτρά με πήλινες μπανιέρες και τουαλέτες χωρίς λεκάνη. Τα πατώματα και τα χαμηλότερα μέρη των τοίχων εκείνων των δωματίων προστατεύονταν από επικάλυψη ασφάλτου. Τα απόβλητα στραγγίζονταν μέσα από πλινθόκτιστα αυλάκια ενώ οι πήλινοι σωλήνες που ήταν στεγανοποιημένοι με άσφαλτο μπορούν να λειτουργήσουν ακόμη ύστερα από 3.500 περίπου χρόνια. Όταν τρεις γυναίκες από το βασιλικό χαρέμι προσβλήθηκαν από θανατηφόρα ασθένεια, οι οδηγίες ήταν αυστηρές. Μια τέτοια άρρωστη γυναίκα έπρεπε να απομονώνεται και να μπαίνει σε καραντίνα. «Κανένας δεν έπρεπε να πίνει από το κύπελλό της, να τρώει στο τραπέζι της ή να κάθεται στη θέση της».

Τι Μπορούμε να Μάθουμε από τα Αρχεία;

Ο Παρό και η ομάδα του ανακάλυψαν περίπου 20.000 πινακίδες σφηνοειδούς γραφής στην ακκαδική. Οι πινακίδες περιείχαν επιστολές καθώς και κείμενα σχετικά με διοικητικά και οικονομικά ζητήματα. Από αυτά τα αρχεία, μόνο το ένα τρίτο έχει δημοσιευτεί. Εντούτοις, αποτελούνται από 28 τόμους. Τι αξία έχουν; «Προτού ανακαλυφτούν τα αρχεία του Μάρι», λέει ο Ζαν-Κλοντ Μαργκερόν, επικεφαλής της Αρχαιολογικής Αποστολής στο Μάρι, «δεν γνωρίζαμε σχεδόν τίποτα για την ιστορία, τους θεσμούς και την καθημερινή ζωή της Μεσοποταμίας και της Συρίας στην αρχή της δεύτερης χιλιετίας. Χάρη σε αυτά, έχει καταστεί δυνατό να γραφτούν ολόκληρα κεφάλαια της ιστορίας». Όπως σχολίασε ο Παρό, τα αρχεία «αποκαλύπτουν εκπληκτικές ομοιότητες μεταξύ των λαών που αναφέρουν και όσων μας λέει η Παλαιά Διαθήκη σχετικά με την περίοδο των Πατριαρχών».

Οι πινακίδες που βρέθηκαν στο Μάρι ρίχνουν επίσης φως σε συγκεκριμένες Γραφικές περικοπές. Παραδείγματος χάρη, οι πινακίδες δείχνουν ότι το να πάρει κάποιος στην κατοχή του το χαρέμι ενός εχθρού ήταν «κλασική τακτική των μοναρχών τότε». Η συμβουλή που έδωσε ο προδότης Αχιτόφελ στο γιο του Βασιλιά Δαβίδ, τον Αβεσσαλώμ, να έχει σχέσεις με τις παλλακίδες του πατέρα του δεν ήταν διόλου πρωτοφανής.—2 Σαμουήλ 16:21, 22.

Έχουν γίνει 41 αρχαιολογικές εκστρατείες στο Τελλ Χαρίρι από το 1933. Ωστόσο, μέχρι τώρα μόνο 80 από τα 1.100 στρέμματα του Μάρι έχουν ερευνηθεί. Πιθανώς, πολλές συναρπαστικές ανακαλύψεις πρόκειται να γίνουν ακόμη στο Μάρι, την αρχαία βασίλισσα της ερήμου.

[Υποσημείωση]

[Χάρτης στη σελίδα 10]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Περσικός Κόλπος

Ουρ

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Ευφράτης

ΜΑΡΙ

ΑΣΣΥΡΙΑ

Χαρράν

ΑΝΑΤΟΛΙΑ

ΧΑΝΑΑΝ

Ιερουσαλήμ

Μεσόγειος Θάλασσα (Μεγάλη Θάλασσα)

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Σε αυτό το έγγραφο ο Βασιλιάς Γιαχντούν-Λιμ του Μάρι καυχιέται για το οικοδομικό του έργο

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Χάρη στην ανακάλυψη αυτού του αγάλματος του Λάμγκι-Μάρι προσδιορίστηκε με βεβαιότητα η θέση του Μάρι

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Εμπίλ-Ιλ, ο επιστάτης του Μάρι, σε στάση προσευχής

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Βάθρο στο ανάκτορο, όπου ίσως βρισκόταν το άγαλμα κάποιας θεάς

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Ερείπια του Μάρι που δείχνουν οικοδόμημα από ωμούς πλίνθους

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Λουτρό του ανακτόρου

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Η επινίκια στήλη του Ναράμ-Σιν, κατακτητή του Μάρι

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Περίπου 20.000 πινακίδες σφηνοειδούς γραφής βρέθηκαν στα ερείπια του ανακτόρου

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 10]

© Mission archéologique française de Tell Hariri - Mari (Syrie)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 11]

Document: Musée du Louvre, Paris; statue: © Mission archéologique française de Tell Hariri - Mari (Syrie)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 12]

Statue: Musée du Louvre, Paris; podium and bathroom: © Mission archéologique française de Tell Hariri - Mari (Syrie)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 13]

Victory stele: Musée du Louvre, Paris; palace ruins: © Mission archéologique française de Tell Hariri - Mari (Syrie)