Φίλων ο Αλεξανδρεύς—Ανάμειξη της Γραφής με Εικασίες

ΤΟ 332 Π.Κ.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος εισέβαλε στην Αίγυπτο. Προτού βαδίσει προς τα ανατολικά καθ’ οδόν για την κατάκτηση του κόσμου, ίδρυσε μια πόλη την οποία ονόμασε Αλεξάνδρεια. Αυτή η πόλη έγινε κέντρο του ελληνικού πολιτισμού. Εκεί, γύρω στο 20 Π.Κ.Χ., γεννήθηκε ένας άλλος κατακτητής, του οποίου τα όπλα δεν ήταν σπαθιά και δόρατα αλλά φιλοσοφικοί συλλογισμοί. Είναι γνωστός ως Φίλων ο Αλεξανδρεύς ή Φίλων ο Ιουδαίος λόγω της ιουδαϊκής καταγωγής του.

Η Διασπορά, η οποία επήλθε μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ., είχε ως αποτέλεσμα να ζουν πολλοί Ιουδαίοι στην Αίγυπτο. Χιλιάδες κατοικούσαν στην Αλεξάνδρεια. Υπήρχαν, όμως, προβλήματα ανάμεσα στους Ιουδαίους και στους Έλληνες που ζούσαν εκεί. Οι Ιουδαίοι αρνούνταν να λατρέψουν τους θεούς των Ελλήνων, ενώ οι Έλληνες χλεύαζαν τις Εβραϊκές Γραφές. Έχοντας λάβει ελληνική εκπαίδευση και ιουδαϊκή ανατροφή, ο Φίλων ήταν εξοικειωμένος με αυτή την αντιπαράθεση. Πίστευε ότι ο Ιουδαϊσμός ήταν η αληθινή θρησκεία. Αλλά ανόμοια με πολλούς, ο Φίλων αναζητούσε έναν ειρηνικό τρόπο για να οδηγήσει τους Εθνικούς στον Θεό. Ήθελε να κάνει τον Ιουδαϊσμό αποδεκτό σε αυτούς.

Καινούριο Νόημα σε Παλιά Συγγράμματα

Η μητρική γλώσσα του Φίλωνα ήταν η ελληνική, κάτι που συνέβαινε και με πολλούς Ιουδαίους στην Αλεξάνδρεια. Γι’ αυτό, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα των Εβραϊκών Γραφών αποτελούσε τη βάση της μελέτης του. Καθώς εξέταζε το κείμενο της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, πείστηκε ότι αυτό περιείχε στοιχεία φιλοσοφίας και ότι ο Μωυσής διέθετε «τη μεγαλοφυΐα του φιλοσόφου».

Αιώνες νωρίτερα, οι Έλληνες διανοούμενοι δυσκολεύονταν να αποδεχτούν τις ιστορίες για τους θεούς και τις θεές, τους γίγαντες και τους δαίμονες της αρχαίας μυθολογίας τους. Άρχισαν να ερμηνεύουν εκ νέου εκείνες τις παλιές ιστορίες. Ο λόγιος κλασικών σπουδών Τζέιμς Ντράμοντ είπε σχετικά με τη μέθοδό τους: «Ο φιλόσοφος άρχιζε να αναζητάει λεπτά νοήματα κρυμμένα κάτω από την επιφάνεια των μυθολογικών αφηγήσεων και να συμπεραίνει από την ίδια την αισχρότητα και τον παραλογισμό τους ότι οι συγγραφείς τους πιθανότατα ήθελαν μέσω των αισθησιακών περιγραφών τους να παρουσιάσουν κάποια βαθιά ή εποικοδομητική αλήθεια». Αυτή η διαδικασία λέγεται αλληγορική ερμηνεία και ο Φίλων προσπάθησε να τη χρησιμοποιήσει για να εξηγήσει τις Γραφές.

Πάρτε ως παράδειγμα το εδάφιο Γένεση 3:21 στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, το οποίο αναφέρει: «Καὶ ἐποίησεν κύριος ὁ Θεὸς τῷ ᾿Αδὰμ καὶ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ χιτῶνας δερματίνους καὶ ἐνέδυσεν αὐτούς». Οι Έλληνες πίστευαν ότι η κατασκευή ενδυμάτων δεν άρμοζε στην αξιοπρέπεια του Υπέρτατου Θεού. Γι’ αυτό, ο Φίλων βρήκε έναν συμβολισμό σε αυτό το εδάφιο και δήλωσε: «Οι “δερμάτινοι χιτώνες” είναι μια συμβολική έκφραση που αναφέρεται στο φυσικό δέρμα, δηλαδή, στο σώμα μας. Διότι ο Θεός, όταν πρώτα από όλα έφτιαξε τη διάνοια, την ονόμασε Αδάμ. Κατόπιν δημιούργησε την  εξωτερική αίσθηση, στην οποία έδωσε το όνομα Ζωή. Τρίτο στη σειρά έπλασε εξ ανάγκης ένα σώμα, το οποίο ονόμασε με μια συμβολική έκφραση, “δερμάτινο χιτώνα”». Με αυτόν τον τρόπο, ο Φίλων προσπάθησε να καταστήσει σημείο φιλοσοφικού στοχασμού το γεγονός ότι ο Θεός έντυσε τον Αδάμ και την Εύα.

Εξετάστε επίσης τα εδάφια Γένεση 2:10-14, τα οποία περιγράφουν την πηγή που παρείχε νερό στον κήπο της Εδέμ και αναφέρουν τέσσερις ποταμούς που έρρεαν από τον κήπο. Ο Φίλων προσπάθησε να διεισδύσει στα λόγια και να κοιτάξει πολύ πιο πέρα από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Αφού έκανε σχόλια σχετικά με την ίδια τη γη, είπε: «Ίσως και αυτή η περικοπή περιέχει κάποιο αλληγορικό νόημα εφόσον οι τέσσερις ποταμοί αποτελούν σύμβολα τεσσάρων αρετών». Διατύπωσε την εικασία ότι ο ποταμός Φισών αντιπροσωπεύει τη σύνεση, ο ποταμός Γιών είναι σύμβολο της σοβαρότητας, ο Τίγρης συμβολίζει το σθένος και ο Ευφράτης υποδηλώνει τη δικαιοσύνη. Έτσι λοιπόν, η αλληγορία αντικαθιστά τη γεωγραφία.

Ο Φίλων χρησιμοποίησε αλληγορική ερμηνεία για να αναλύσει την αφήγηση περί δημιουργίας, το υπόμνημα σχετικά με το φόνο του Άβελ από τον Κάιν, τον Κατακλυσμό των ημερών του Νώε, τη σύγχυση των γλωσσών στη Βαβέλ και πολλές αρχές του Μωσαϊκού Νόμου. Όπως δείχνει το παράδειγμα στην προηγούμενη παράγραφο, αναγνώριζε συνήθως το κυριολεκτικό σημείο ενός Γραφικού εδαφίου και κατόπιν εισήγε τη δική του συμβολική κατανόηση με λόγια όπως: «Ίσως πρέπει να εκλάβουμε αυτά  τα λόγια ως αλληγορικά». Στα συγγράμματα του Φίλωνα, οι συμβολισμοί κατέχουν περίοπτη θέση ενώ, δυστυχώς, η προφανής σημασία των Γραφών τίθεται στο περιθώριο.

Ποιος Είναι ο Θεός;

Ο Φίλων υποστήριξε την ύπαρξη του Θεού με ένα δυναμικό παράδειγμα. Αφού περιέγραψε τη γη, τα ποτάμια, τους πλανήτες και τα άστρα, ολοκλήρωσε ως εξής: «Ο κόσμος είναι το πιο έντεχνο και ευφυές έργο, σαν να πλάστηκε από κάποιον ο οποίος ήταν πλήρης και απόλυτα τέλειος σε γνώση. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε πάρει μια ιδέα περί της ύπαρξης του Θεού». Αυτός ήταν σωστός συλλογισμός.—Ρωμαίους 1:20.

Αλλά όταν ο Φίλων επεξήγησε τη φύση του Παντοδύναμου Θεού, παρέκκλινε κατά πολύ από την αλήθεια. Ο Φίλων ισχυρίστηκε ότι ο Θεός «δεν έχει ιδιότητες που να τον ξεχωρίζουν» και ότι «είναι ακατάληπτος». Ο Φίλων αποδοκίμαζε τις προσπάθειες για την απόκτηση γνώσης σχετικά με τον Θεό, λέγοντας ότι «το να επιχειρήσει κάποιος να προχωρήσει περαιτέρω προκειμένου να ερευνήσει την ουσία ή τις ιδιότητες που ξεχωρίζουν τον Θεό είναι εντελώς ανόητο». Αυτός ο τρόπος σκέψης προερχόταν, όχι από την Αγία Γραφή, αλλά από τον ειδωλολάτρη φιλόσοφο Πλάτωνα.

Ο Φίλων είπε ότι ο Θεός βρίσκεται τόσο πέρα από την κατανόησή μας ώστε είναι αδύνατον να τον επικαλούμαστε με κάποιο προσωπικό όνομα, και δήλωσε: «Άρα λοιπόν, ήταν πολύ λογικό να μην μπορεί να αποδοθεί ορθά κανένα κύριο όνομα σε εκείνον που είναι στ’ αλήθεια ο ζωντανός Θεός». Πόσο αντίθετο είναι αυτό με την πραγματικότητα!

Η Αγία Γραφή δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το ότι ο Θεός έχει προσωπικό όνομα. Το εδάφιο Ψαλμός 83:18 λέει: «Εσύ, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά, είσαι ο μόνος Ύψιστος όλης της γης». Το εδάφιο Ησαΐας 42:8 παρουσιάζει τον Θεό να λέει: «Εγώ είμαι ο Ιεχωβά. Αυτό είναι το όνομά μου». Γιατί ο Φίλων, ένας Ιουδαίος ο οποίος γνώριζε αυτές τις Γραφικές περικοπές, δίδασκε ότι ο Θεός δεν έχει όνομα; Επειδή περιέγραφε, όχι τον Θεό της Αγίας Γραφής ως συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά έναν ανώνυμο, απρόσιτο θεό της ελληνικής φιλοσοφίας.

Τι Είναι η Ψυχή;

Ο Φίλων δίδασκε ότι η ψυχή είναι ξεχωριστή από το σώμα. Αναφέρει ότι ο άνθρωπος «αποτελείται από σώμα και ψυχή». Μπορεί να πεθάνει η ψυχή; Προσέξτε την εξήγηση του Φίλωνα: «Όταν είμαστε ζωντανοί, αυτό συμβαίνει παρότι η ψυχή μας είναι νεκρή και θαμμένη στο σώμα μας, σαν να βρίσκεται σε τάφο. Αλλά αν [το σώμα] πέθαινε, τότε η ψυχή μας θα ζούσε με τον τρόπο που της αρμόζει, απελευθερωμένη από το κακό και νεκρό σώμα στο οποίο είναι δέσμια». Για τον Φίλωνα, ο θάνατος της ψυχής ήταν συμβολικός. Η ψυχή ποτέ δεν πεθαίνει πραγματικά. Είναι αθάνατη.

Ωστόσο, τι διδάσκει η Αγία Γραφή σχετικά με την ψυχή; Το εδάφιο Γένεση 2:7 λέει: «Ο Ιεχωβά Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα της γης και φύσηξε στα ρουθούνια του την πνοή της ζωής, και ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή». Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, οι άνθρωποι δεν έχουν ψυχές αλλά είναι ψυχές.

Η Αγία Γραφή διδάσκει επίσης ότι η ψυχή δεν είναι αθάνατη. Το εδάφιο Ιεζεκιήλ 18:4 δηλώνει: «Η ψυχή που αμαρτάνει—αυτή θα πεθάνει». Από αυτά τα εδάφια μπορούμε ορθά να συμπεράνουμε: Ο άνθρωπος είναι ψυχή. Επομένως, όταν πεθαίνει ένας άνθρωπος, πεθαίνει μια ψυχή.—Γένεση 19:19. *

Ύστερα από το θάνατο του Φίλωνα, οι Ιουδαίοι δεν έδωσαν μεγάλη σημασία στις απόψεις του. Ο Χριστιανικός κόσμος, όμως, τις ενστερνίστηκε. Ο Ευσέβιος και άλλοι εκκλησιαστικοί ηγέτες πίστευαν ότι ο Φίλων είχε μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη. Ο Ιερώνυμος τον κατέταξε ανάμεσα στους Πατέρες της Εκκλησίας. Οι αποστάτες Χριστιανοί, και όχι οι Ιουδαίοι, ήταν αυτοί που διατήρησαν τα συγγράμματα του Φίλωνα.

Τα συγγράμματα του Φίλωνα οδήγησαν σε θρησκευτική επανάσταση. Υπό την επιρροή του οι κατ’ όνομα Χριστιανοί υιοθέτησαν το  αντιγραφικό δόγμα της αθανασίας της ψυχής. Επίσης η διδασκαλία του Φίλωνα σχετικά με τον Λόγο συνέβαλε στην ανάπτυξη της Τριάδας, ενός αντιγραφικού δόγματος της αποστατικής Χριστιανοσύνης.

Μην Παροδηγείστε

Καθώς μελετούσε τις Εβραϊκές Γραφές, ο Φίλων φρόντισε να «μην παραλείψει κανένα αλληγορικό νόημα το οποίο μπορεί να κρύβεται πίσω από την απλή γλώσσα». Εντούτοις, όπως φαίνεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 4:2, ο Μωυσής είπε σχετικά με το Νόμο του Θεού: «Δεν πρέπει να προσθέσετε στα λόγια που σας διατάζω ούτε να αφαιρέσετε από αυτά, ώστε να τηρείτε τις εντολές του Ιεχωβά του Θεού σας τις οποίες σας διατάζω». Παρ’ όλες τις προφανώς καλές προθέσεις του, ο Φίλων συσσώρευσε εικασίες οι οποίες, σαν πυκνή ομίχλη, συσκότισαν την ξεκάθαρη διδασκαλία του εμπνευσμένου Λόγου του Θεού.

«Δεν σας γνωστοποιήσαμε τη δύναμη και παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού ακολουθώντας επιτήδεια επινοημένες ψεύτικες ιστορίες», είπε ο απόστολος Πέτρος. (2 Πέτρου 1:16) Ανόμοια με τα συγγράμματα του Φίλωνα, η διδασκαλία που παρείχε ο Πέτρος στην πρώτη Χριστιανική εκκλησία βασιζόταν σε πραγματικότητες καθώς και στην κατεύθυνση από το πνεύμα του Θεού, «το πνεύμα της αλήθειας», το οποίο τους οδήγησε σε όλη την αλήθεια.—Ιωάννης 16:13.

Αν ενδιαφέρεστε να λατρεύετε τον Θεό της Αγίας Γραφής, χρειάζεστε αξιόπιστη καθοδήγηση, όχι ερμηνείες βασισμένες σε ανθρώπινο τρόπο σκέψης. Χρειάζεστε ακριβή γνώση για τον Ιεχωβά και το θέλημά του, καθώς και ταπεινοφροσύνη για να είστε ειλικρινής σπουδαστής. Αν μελετάτε την Αγία Γραφή με αυτή την ορθή στάση, θα γνωρίσετε “τα άγια συγγράμματα, τα οποία μπορούν να σας κάνουν σοφό για σωτηρία μέσω της πίστης που είναι σε σχέση με τον Χριστό Ιησού”. Θα διαπιστώσετε ότι ο Λόγος του Θεού μπορεί να σας κάνει “πλήρως ικανό, απόλυτα εξοπλισμένο για κάθε καλό έργο”.—2 Τιμόθεο 3:15-17.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 10]

Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΦΙΛΩΝΑ

Ο Φίλων ζούσε και εργαζόταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Επί αιώνες, εκείνη η πόλη ήταν η παγκόσμια πρωτεύουσα των βιβλίων και των συζητήσεων μεταξύ λογίων.

Οι σπουδαστές μάθαιναν από διάσημους λογίους οι οποίοι δίδασκαν στις σχολές της πόλης. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έγινε παγκοσμίως γνωστή. Τα έργα που φυλάσσονταν σε αυτήν έφτασαν στο σημείο να αριθμούν εκατοντάδες χιλιάδες εφόσον οι βιβλιοθηκάριοι επιδίωκαν να αποκτήσουν αντίγραφα όλων των συγγραμμάτων.

Αργότερα, η εκτίμηση που απολάμβανε παγκοσμίως η Αλεξάνδρεια και τα αποθέματα γνώσης που κατείχε μειώθηκαν σταδιακά. Οι αυτοκράτορες της Ρώμης πρόβαλλαν περισσότερο τη δική τους πόλη, και το κέντρο του πολιτισμού μεταφέρθηκε στην Ευρώπη. Η παρακμή της Αλεξάνδρειας αποκορυφώθηκε τον έβδομο αιώνα Κ.Χ. όταν εισβολείς κατέκτησαν την πόλη. Μέχρι σήμερα, οι ιστορικοί θρηνούν για την απώλεια της φημισμένης βιβλιοθήκης και κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο πολιτισμός οπισθοδρόμησε κατά 1.000 χρόνια.

[Ευχαριστίες]

L. Chapons/Illustrirte Familien-Bibel nach der deutschen Uebersetzung Dr. Martin Luthers

[Πλαίσιο στη σελίδα 12]

ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Αλληγορία είναι συνήθως ο τρόπος έκφρασης που χρησιμοποιεί τις συμβολικές πράξεις φανταστικών χαρακτήρων και ο οποίος κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει. Οι αλληγορικές αφηγήσεις λέγεται ότι συμβολίζουν πιο σπουδαία πράγματα τα οποία είναι κρυμμένα. Όπως ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, έτσι και μερικοί σύγχρονοι θεολόγοι χρησιμοποιούν την αλληγορική ερμηνεία για να εξηγήσουν την Αγία Γραφή.

Εξετάστε τα κεφάλαια 1-11 της Γένεσης, στα οποία καταγράφεται η ιστορία του ανθρώπου από τη δημιουργία έως το διασκορπισμό των λαών στον πύργο της Βαβέλ. Η Νέα Αμερικανική Βίβλος (The New American Bible), μια Καθολική μετάφραση, λέει αναφορικά με αυτό το τμήμα της Αγίας Γραφής: «Για να γίνουν οι αλήθειες που περιέχονται σε αυτά τα κεφάλαια κατανοητές στο λαό Ισραήλ, ο οποίος έμελλε να τις διατηρήσει, χρειαζόταν να διατυπωθούν με στοιχεία που ήταν ευρέως γνωστά σε εκείνον το λαό τότε. Γι’ αυτόν το λόγο, πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των αληθειών και της λογοτεχνικής τους παρουσίασης». Αυτή η δήλωση εννοεί ότι τα κεφάλαια 1-11 της Γένεσης δεν πρέπει να εκλαμβάνονται κυριολεκτικά. Αντίθετα, όπως η ενδυμασία καλύπτει το σώμα, έτσι και οι λέξεις καλύπτουν κάποιο βαθύτερο νόημα.

Ο Ιησούς, όμως, δίδαξε ότι εκείνα τα πρώτα κεφάλαια της Γένεσης ήταν κατά κυριολεξία αληθή. (Ματθαίος 19:4-6· 24:37-39) Οι απόστολοι Παύλος και Πέτρος έκαναν το ίδιο. (Πράξεις 17:24-26· 2 Πέτρου 2:5· 3:6, 7) Οι ειλικρινείς σπουδαστές της Αγίας Γραφής απορρίπτουν εξηγήσεις οι οποίες δεν συμφωνούν με ολόκληρο το Λόγο του Θεού.

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Ο μεγάλος Φάρος της Αλεξάνδρειας

[Ευχαριστίες]

Archives Charmet/Bridgeman Art Library