Η Βασιλική Βίβλος—Ορόσημο στη Λόγια Μελέτη

ΤΟ ΠΛΟΙΟ έφυγε από την Ισπανία με κατεύθυνση την ιταλική χερσόνησο στις αρχές του 16ου αιώνα. Στο αμπάρι του ήταν αποθηκευμένο ένα φορτίο τεράστιας αξίας—το μεγαλύτερο μέρος από τη συνολική παραγωγή της Βίβλου που είναι γνωστή ως Κομπλούτιος Πολύγλωττος, η οποία τυπώθηκε μεταξύ του 1514 και του 1517. Ξαφνικά, ξέσπασε σφοδρή καταιγίδα. Το πλήρωμα πάλεψε για να σώσει το πλοίο, αλλά οι προσπάθειές του απέβησαν μάταιες. Το πλοίο βυθίστηκε μαζί με το ανεκτίμητο φορτίο του.

Αυτή η καταστροφή δημιούργησε την ανάγκη για μια νέα έκδοση της Πολυγλώττου Βίβλου. Τελικά, ο αρχιτυπογράφος Κριστόφ Πλαντέν ανέλαβε αυτό το δύσκολο εγχείρημα. Ο Πλαντέν χρειαζόταν έναν πλούσιο χρηματοδότη για να υποστηρίξει οικονομικά το συγκεκριμένο μνημειώδες έργο και γι’ αυτό ζήτησε από τον Φίλιππο Β΄, βασιλιά της Ισπανίας, να γίνει ο επίσημος χορηγός. Προτού αποφασίσει, ο βασιλιάς συμβουλεύτηκε διάφορους Ισπανούς λογίους, μεταξύ άλλων και τον φημισμένο λόγιο της Αγίας Γραφής Μπενίτο Άριας Μοντάνο, ο οποίος είπε στον Βασιλιά Φίλιππο: «Εκτός του ότι θα αποτελέσει απόδοση υπηρεσίας προς τον Θεό και θα ωφελήσει την παγκόσμια εκκλησία, αυτό το έργο θα φέρει επίσης μεγάλη δόξα στο βασιλικό όνομα της Μεγαλειότητάς Σας και θα αυξήσει την προσωπική σας φήμη».

Μια αναθεωρημένη έκδοση της Κομπλουτίου Πολυγλώττου θα ήταν αξιόλογο  πολιτιστικό επίτευγμα, και γι’ αυτό ο Φίλιππος αποφάσισε να υποστηρίξει ολόκαρδα το έργο του Πλαντέν. Ανέθεσε στον Άριας Μοντάνο το τεράστιο εγχείρημα της έκδοσης της Βασιλικής Βίβλου, ή της Πολυγλώττου της Αμβέρσας, όπως ονομάστηκε. a

Ο Φίλιππος ενδιαφερόταν τόσο πολύ για την πρόοδο του έργου που αφορούσε την Πολύγλωττο Βίβλο ώστε ζήτησε να του στέλνουν δοκίμια του κάθε φύλλου. Φυσικά, ο Πλαντέν δεν ήταν διατεθειμένος να περιμένει μέχρι να πάει το φύλλο από την Αμβέρσα στην Ισπανία, να διαβαστεί και να διορθωθεί από το μονάρχη και κατόπιν να επιστραφεί. Τελικά, ο Φίλιππος έλαβε μόνο το πρώτο φύλλο που βγήκε από το πιεστήριο και πιθανόν μερικές από τις πρώτες σελίδες. Στο μεταξύ, ο Μοντάνο προχωρούσε με την ουσιαστική διόρθωση του κειμένου έχοντας την πολύτιμη βοήθεια τριών καθηγητών από τη Λουβέν καθώς και της έφηβης κόρης του τυπογράφου.

Άτομο που Αγαπούσε το Λόγο του Θεού

Ο Άριας Μοντάνο ένιωθε άνετα μεταξύ των λογίων της Αμβέρσας. Η ανοιχτόμυαλη στάση του τον έκανε συμπαθή στον Πλαντέν, ενώ η φιλία τους και η συνεργασία τους επρόκειτο να διαρκέσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ο Μοντάνο ξεχώριζε όχι μόνο για την ευρυμάθειά του αλλά και για τη μεγάλη αγάπη που έτρεφε για το Λόγο του Θεού. b Ως νεαρός, ανυπομονούσε να τελειώσει τις ακαδημαϊκές μελέτες του προκειμένου να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη μελέτη των Γραφών.

Ο Άριας Μοντάνο πίστευε ότι μια μετάφραση της Γραφής πρέπει να είναι όσο πιο κυριολεκτική γίνεται. Επιδίωκε να μεταφράζει με ακρίβεια  ό,τι είχε γραφτεί στο πρωτότυπο κείμενο, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να έχει πρόσβαση στον αληθινό Λόγο του Θεού. Ο Μοντάνο εφάρμοσε την αρχή του Έρασμου, ο οποίος παρότρυνε τους λογίους «να κάνουν κήρυγμα για τον Χριστό από το πρωτότυπο κείμενο». Η σημασία των πρωτότυπων γλωσσών των Γραφών ήταν κρυμμένη από τους ανθρώπους επί αιώνες επειδή ήταν δύσκολο να καταλάβουν τις λατινικές μεταφράσεις.

Σύνθεση του Έργου

Όλα τα χειρόγραφα τα οποία είχε ετοιμάσει και αναθεωρήσει ο Αλφόνσο ντε Θαμόρα για να τυπώσει την Κομπλούτιο Πολύγλωττο ήρθαν στα χέρια του Άριας Μοντάνο, ο οποίος τα χρησιμοποίησε για τη Βασιλική Βίβλο. c

Η Βασιλική Βίβλος παράχθηκε αρχικά με τη σκέψη να αποτελέσει τη δεύτερη έκδοση της Κομπλουτίου Πολυγλώττου, αλλά τελικά αποτέλεσε κάτι πολύ περισσότερο από απλή αναθεώρηση. Το εβραϊκό καθώς και το ελληνικό κείμενο της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα πάρθηκαν από την Κομπλούτιο Βίβλο. Κατόπιν προστέθηκαν νέα κείμενα καθώς και ένα εκτεταμένο παράρτημα. Η νέα Πολύγλωττος είχε τελικά οχτώ τόμους. Η εκτύπωση διήρκεσε πέντε χρόνια, από το 1568 έως το 1572—πολύ λίγος χρόνος αν ληφθεί υπόψη η περίπλοκη φύση της εργασίας. Τελικά, τυπώθηκαν 1.213 αντίτυπα.

Αν και η Κομπλούτιος Πολύγλωττος του 1517 αποδείχτηκε «μνημείο της τυπογραφικής τέχνης», η νέα Πολύγλωττος της Αμβέρσας ξεπέρασε σε αξία την προκάτοχό της τόσο από τεχνική άποψη όσο και από πλευράς περιεχομένου. Αποτέλεσε άλλο ένα ορόσημο στην ιστορία της τυπογραφίας και, το σημαντικότερο, στην προετοιμασία βελτιωμένων κριτικών κειμένων της Αγίας Γραφής.

Επιθέσεις από Εχθρούς του Λόγου του Θεού

Δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι εχθροί της πιστής μετάφρασης της Αγίας Γραφής εμφανίστηκαν σύντομα στο προσκήνιο. Παρότι η Πολύγλωττος της Αμβέρσας ήταν εγκεκριμένη από τον πάπα και ο Άριας Μοντάνο είχε επάξια τη φήμη διαπρεπούς λογίου, τον κατήγγειλαν στην Ιερά Εξέταση. Οι ενάντιοι είπαν  ότι το έργο του πρόβαλλε το νέο αναθεωρημένο λατινικό κείμενο του Σάντος Πανίνι ως ακριβέστερη μετάφραση των εβραϊκών και των ελληνικών πρωτοτύπων από ό,τι ήταν η Βουλγάτα, η οποία είχε μεταφραστεί αιώνες νωρίτερα. Κατηγόρησαν επίσης τον Μοντάνο ότι συμβουλευόταν τις πρωτότυπες γλώσσες επιθυμώντας να παραγάγει μια επακριβή μετάφραση της Γραφής—διαδικασία την οποία θεωρούσαν αιρετική.

Η Ιερά Εξέταση ισχυρίστηκε μάλιστα ότι «ο Βασιλιάς δεν είχε λάβει και πολλή τιμή βάζοντας το βασιλικό του όνομα στο έργο». Εξέφρασαν δυσαρέσκεια επειδή ο Μοντάνο δεν είχε αναγνωρίσει επαρκώς το κύρος της επίσημης μετάφρασης Βουλγάτα. Παρ’ όλες αυτές τις κατηγορίες,  δεν κατάφεραν να βρουν επαρκείς αποδείξεις για να καταδικάσουν είτε τον Μοντάνο είτε την Πολύγλωττο Βίβλο του. Τελικά, η Βασιλική Βίβλος έτυχε ευρείας αποδοχής και καθιερώθηκε ως σύγγραμμα αναφοράς σε διάφορα πανεπιστήμια.

Χρήσιμο Εργαλείο για τη Μετάφραση της Αγίας Γραφής

Παρότι η Πολύγλωττος της Αμβέρσας δεν προοριζόταν για το ευρύ κοινό, έγινε σύντομα χρήσιμο εργαλείο για τους μεταφραστές της Γραφής. Όπως η προκάτοχός της, η Κομπλούτιος Πολύγλωττος, έτσι και αυτή συνέβαλε στην επεξεργασία των διαθέσιμων κειμένων των Γραφών. Βοήθησε επίσης τους μεταφραστές να βελτιώσουν την κατανόησή τους όσον αφορά τις πρωτότυπες γλώσσες. Διάφορες μεταφράσεις της Γραφής σε αρκετές κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες ωφελήθηκαν από αυτό το έργο. Παραδείγματος χάρη, Η Ιστορία της Αγίας Γραφής, Έκδοση Κέμπριτζ (The Cambridge History of the Bible), αναφέρει ότι οι μεταφραστές της περίφημης Μετάφρασης Βασιλέως Ιακώβου, ή αλλιώς Εξουσιοδοτημένης Μετάφρασης, του 1611 χρησιμοποίησαν την Πολύγλωττο της Αμβέρσας ως πολύτιμο βοήθημα για τη μετάφραση από τις αρχαίες γλώσσες. Η Βασιλική Βίβλος άσκησε επίσης αξιοσημείωτη επιρροή σε δύο σπουδαίες Πολύγλωττους Βίβλους που εκδόθηκαν το 17ο αιώνα.—Βλέπε το πλαίσιο «Οι Πολύγλωττοι Βίβλοι».

Ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα της Πολυγλώττου της Αμβέρσας ήταν το γεγονός ότι κατέστησε για πρώτη φορά διαθέσιμη στους Ευρωπαίους λογίους τη συριακή έκδοση των Ελληνικών Γραφών. Αυτό το συριακό κείμενο τοποθετήθηκε παράλληλα με μια κυριολεκτική λατινική μετάφραση. Αυτή υπήρξε πολύ χρήσιμη προσθήκη, εφόσον η συριακή ήταν μια από τις αρχαιότερες μεταφράσεις των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Χρονολογούμενη από τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ., η συριακή μετάφραση βασίστηκε σε χειρόγραφα που ανάγονται στο δεύτερο αιώνα Κ.Χ. Σύμφωνα με τη Διεθνή Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου (The International Standard Bible Encyclopedia), «η αξία της [συριακής] Πεσίτα για την κριτική ανάλυση του κειμένου είναι γενικά αναγνωρισμένη. Αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους και σπουδαιότερους μάρτυρες των αρχαίων παραδόσεων».

Ούτε η μανιασμένη θάλασσα ούτε οι επιθέσεις της ισπανικής Ιεράς Εξέτασης εμπόδισαν τη βελτιωμένη και διευρυμένη έκδοση της Κομπλουτίου Πολυγλώττου να ξαναβγεί στην επιφάνεια το 1572 με τη μορφή της Βασιλικής Βίβλου. Η ιστορία της Πολυγλώττου Βίβλου της Αμβέρσας είναι άλλο ένα παράδειγμα των προσπαθειών που έχουν καταβάλει ειλικρινή άτομα για να υπερασπίσουν το Λόγο του Θεού.

Είτε το ήξεραν είτε όχι, με τον ανιδιοτελή τους μόχθο, εκείνοι οι αφοσιωμένοι άνθρωποι έδειχναν πόσο αληθινά ήταν τα προφητικά λόγια του Ησαΐα. Πριν από τρεις σχεδόν χιλιάδες χρόνια, εκείνος έγραψε: «Το χλωρό χορτάρι ξεράθηκε, το άνθος μαράθηκε· ο λόγος όμως του Θεού μας θα παραμείνει στον αιώνα».—Ησαΐας 40:8.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 13]

«Ο λόγος όμως του Θεού μας θα παραμείνει στον αιώνα»

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 12]

ΟΙ ΠΟΛΥΓΛΩΤΤΟΙ ΒΙΒΛΟΙ

«Πολύγλωττος Βίβλος είναι αυτή που περιέχει το κείμενο σε διάφορες γλώσσες», εξηγεί ο Ισπανός λόγιος Φεντερίκο Πέρεθ Κάστρο. «Παραδοσιακά, όμως, ο όρος αναφέρεται σε Βίβλους που έχουν το κείμενο της Γραφής στις πρωτότυπες γλώσσες. Με αυτή την περιορισμένη έννοια του όρου, είναι εξαιρετικά μικρός ο αριθμός των πολύγλωττων Βίβλων».

1. Η Κομπλούτιος Πολύγλωττος (1514-1517), η οποία χρηματοδοτήθηκε από τον Καρδινάλιο Θισνέρος, τυπώθηκε στην Αλκαλά δε Ενάρες, στην Ισπανία. Οι έξι τόμοι της περιέχουν το Βιβλικό κείμενο σε τέσσερις γλώσσες: εβραϊκή, ελληνική, αραμαϊκή και λατινική. Αυτή παρείχε στους μεταφραστές του 16ου αιώνα ένα κριτικό κείμενο των Εβραϊκών-Αραμαϊκών Γραφών.

2. Η Πολύγλωττος της Αμβέρσας (1568-1572), την οποία επιμελήθηκε ο Μπενίτο Άριας Μοντάνο, πρόσθεσε στο κείμενο της Κομπλουτίου τη συριακή μετάφραση Πεσίτα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών καθώς και το αραμαϊκό Ταργκούμ του Ιωνάθαν. Το εβραϊκό κείμενο, το οποίο περιείχε φωνηεντικά σημεία και σημεία τονισμού, αναθεωρήθηκε σύμφωνα με το παραδεδεγμένο εβραϊκό κείμενο του Ιακώβ Μπεν Χαγίμ. Με αυτόν τον τρόπο καθιερώθηκε ως πρότυπο κείμενο των Εβραϊκών Γραφών για τους Βιβλικούς μεταφραστές.

3. Η Παρισινή Πολύγλωττος (1629-1645) χρηματοδοτήθηκε από τον Γάλλο δικηγόρο Γκι Μισέλ Λεζέ. Πηγή έμπνευσης για αυτήν αποτέλεσε η Πολύγλωττος της Αμβέρσας, παρότι περιείχε και μερικά σαμαρειτικά και αραβικά κείμενα.

4. Η Λονδίνιος Πολύγλωττος (1655-1657), η οποία εκδόθηκε από τον Μπράιαν Γουόλτον, βασιζόταν και αυτή στην Πολύγλωττο της Αμβέρσας. Η συγκεκριμένη Πολύγλωττος περιλάμβανε αρχαίες μεταφράσεις της Γραφής στην αιθιοπική και στην περσική, παρότι αυτές οι εκδόσεις δεν συνέβαλλαν σημαντικά στη σαφήνεια του Βιβλικού κειμένου.

[Ευχαριστίες]

Banner and Antwerp Polyglots (two underneath): Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid; Antwerp Polyglot (on top): By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen; London Polyglot: From the book The Walton Polyglot Bible, Vol. III, 1655-1657

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Ισπανίας

[Ευχαριστίες]

Philip II: Biblioteca Nacional, Madrid

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Άριας Μοντάνο

[Ευχαριστίες]

Montano: Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Τα πρώτα πιεστήρια στην Αμβέρσα, Βέλγιο

[Ευχαριστίες]

Press: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Αριστερά: Ο Κριστόφ Πλαντέν και το εσώφυλλο της Πολυγλώττου της Αμβέρσας

[Ευχαριστίες]

Title page and Plantin: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Επάνω: Τέσσερις στήλες με το κείμενο του 15ου κεφαλαίου της Εξόδου

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 9]

Title page and Plantin: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 13]

Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid