Βέσελ Γκάνσφορτ—«Μεταρρυθμιστής πριν από τη Μεταρρύθμιση»

Τα ονόματα Λούθηρος, Τίντεϊλ και Καλβίνος είναι γνωστά σε όλους τους μελετητές της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, η οποία άρχισε το 1517. Ωστόσο, λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν το όνομα Βέσελ Γκάνσφορτ. Αυτός έχει αποκληθεί «Μεταρρυθμιστής πριν από τη Μεταρρύθμιση». Θα θέλατε να μάθετε περισσότερα για αυτόν τον άνθρωπο;

Ο ΒΕΣΕΛ γεννήθηκε το 1419 στην πόλη Χρόνινχεν, στην Ολλανδία. Το 15ο αιώνα λίγοι άνθρωποι είχαν το προνόμιο να πηγαίνουν σχολείο, αλλά ο Βέσελ πήγε. Μολονότι ήταν άριστος μαθητής, αναγκάστηκε να σταματήσει το σχολείο σε ηλικία εννιά ετών επειδή οι γονείς του ήταν πάμφτωχοι. Ευτυχώς για τον ίδιο, όταν μια πλούσια χήρα άκουσε για την ευφυΐα του νεαρού Βέσελ, τον πήρε υπό την προστασία της και προσφέρθηκε να πληρώνει τα δίδακτρά του. Έτσι λοιπόν, αυτός κατάφερε να συνεχίσει την εκπαίδευσή του. Αργότερα, πήρε μεταπτυχιακό τίτλο στις ανθρωπιστικές σπουδές. Από ό,τι φαίνεται, μετέπειτα πήρε και διδακτορικό τίτλο στη θεολογία.

Ο Βέσελ είχε ακόρεστη δίψα για γνώση. Εντούτοις, στις ημέρες του δεν υπήρχαν πολλές βιβλιοθήκες. Παρότι η εκτύπωση με κινητά τυπογραφικά στοιχεία εφευρέθηκε στη διάρκεια της ζωής του, τα περισσότερα βιβλία εξακολουθούσαν να γράφονται με το χέρι και να κοστίζουν ακριβά. Ο Βέσελ ανήκε σε μια ομάδα λογίων οι οποίοι ταξίδευαν από βιβλιοθήκη σε βιβλιοθήκη και από μοναστήρι σε μοναστήρι ψάχνοντας για σπάνια χειρόγραφα και βιβλία που ήταν χαμένα επί πολλά χρόνια. Κατόπιν εξέταζαν από κοινού τις ανακαλύψεις τους. Ο ίδιος απέκτησε τεράστια γνώση και γέμισε ένα προσωπικό σημειωματάριο με παραθέσεις και αποσπάσματα από κλασικά έργα. Οι άλλοι θεολόγοι ήταν συχνά καχύποπτοι επειδή ο Βέσελ ήξερε πάρα πολλά πράγματα που εκείνοι ποτέ δεν είχαν ξανακούσει. Ο Βέσελ αποκλήθηκε Μάγκιστερ Κοντραντικτιόνις, δηλαδή Δάσκαλος των Αντιρρήσεων.

«Γιατί Δεν με Οδηγείς στον Χριστό;»

Περίπου 50 χρόνια πριν από τη Μεταρρύθμιση, ο Βέσελ γνώρισε τον Θωμά τον εκ Κέμπης (περίπου 1379-1471), ο οποίος θεωρείται κατά γενική ομολογία ο συγγραφέας του φημισμένου έργου Περί Μιμήσεως του Χριστού (De Imitatione Christi). Ο Θωμάς ο εκ Κέμπης ανήκε στο κίνημα των Κοινόβιων Αδελφών, το οποίο έδινε έμφαση στην ανάγκη τού να διάγει κάποιος ευλαβή ζωή. Ένας βιογράφος του Βέσελ αναφέρει ότι ο Θωμάς ο εκ Κέμπης παρότρυνε αρκετές φορές τον Βέσελ να στραφεί στη Μαρία για  βοήθεια. Ο Βέσελ αντέδρασε λέγοντας: «Γιατί δεν με οδηγείς στον Χριστό, ο οποίος προσκαλεί με καλοσύνη όλους όσους είναι καταφορτωμένοι να πάνε σε αυτόν;»

Λέγεται ότι ο Βέσελ αντιτασσόταν στην ιδέα περί χειροτονίας του ιερατείου. Όταν τον ρωτούσαν γιατί αρνούνταν την κουρά, δηλαδή το ξύρισμα τμήματος του κεφαλιού με το οποίο προσδιοριζόταν κάποιος ως μέλος του κλήρου, απαντούσε ότι δεν φοβόταν την αγχόνη αρκεί να έχει πλήρως τις διανοητικές του ικανότητες. Αναφερόταν προφανώς στο γεγονός ότι οι χειροτονημένοι ιερείς δεν υπόκεινταν στις συνέπειες του νόμου, και φαίνεται πως η κουρά όντως έσωζε πολλούς ιερείς από την αγχόνη! Ο Βέσελ τάχθηκε επίσης εναντίον μερικών διαδεδομένων θρησκευτικών συνηθειών. Παραδείγματος χάρη, επικρίθηκε επειδή αρνούνταν να πιστέψει στα θαύματα που περιγράφονταν σε ένα δημοφιλές βιβλίο της εποχής του, με τίτλο Διάλογος Περί Θαυμάτων (Dialogus Miraculorum). Ο Βέσελ απάντησε: «Καλύτερα να διαβάζω τις Άγιες Γραφές».

«Γνωρίζουμε Μόνο Όσα Ρωτάμε»

Ο Βέσελ μελέτησε την εβραϊκή και την ελληνική και απέκτησε μεγάλη γνώση για τα συγγράμματα των πρώτων Πατέρων της Εκκλησίας. Η αγάπη του για τις πρωτότυπες γλώσσες της Γραφής είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, εφόσον έζησε πριν από τον Έρασμο και τον Ρούχλιν. a Πριν από τη Μεταρρύθμιση, ελάχιστοι είχαν γνώση της ελληνικής. Στη Γερμανία μόνο λίγοι λόγιοι ήταν εξοικειωμένοι με την ελληνική, και δεν υπήρχαν βοηθήματα για την εκμάθηση της γλώσσας. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453, ο Βέσελ ήρθε προφανώς σε επαφή με Έλληνες μοναχούς οι οποίοι είχαν καταφύγει στη Δύση και έμαθε από αυτούς τα βασικά στοιχεία της ελληνικής. Εκείνες τις ημέρες, μόνο οι Ιουδαίοι ήξεραν την εβραϊκή, και φαίνεται ότι ο Βέσελ απέκτησε στοιχειώδη γνώση της εβραϊκής από Ιουδαίους που είχαν μεταστραφεί.

Ο Βέσελ αγαπούσε πολύ τη Γραφή. Τη θεωρούσε θεόπνευστο βιβλίο και πίστευε ότι όλα τα βιβλία της Γραφής βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία μεταξύ τους. Κατά τον Βέσελ, η ερμηνεία των εδαφίων της Γραφής έπρεπε να βρίσκεται σε αρμονία με τα συμφραζόμενα και δεν μπορούσε να διαστρεβλωθεί. Κάθε παραποιημένη εξήγηση έπρεπε να διεγείρει υποψίες περί αίρεσης. Ένα από τα αγαπημένα του Γραφικά εδάφια ήταν το  Ματθαίος 7:7, το οποίο δηλώνει: «Εξακολουθήστε να ψάχνετε και θα βρείτε». Με έρεισμα αυτό το εδάφιο, ο Βέσελ πίστευε ακράδαντα ότι είναι επωφελές να κάνουμε ερωτήσεις, προβάλλοντας το επιχείρημα πως «γνωρίζουμε μόνο όσα ρωτάμε».

Αξιοσημείωτο Αίτημα

Το 1473, ο Βέσελ επισκέφτηκε τη Ρώμη. Εκεί τον δέχτηκε σε ακρόαση ο Πάπας Σίξτος Δ΄, ο πρώτος από έξι πάπες των οποίων η χονδροειδώς ανήθικη διαγωγή οδήγησε τελικά στην Προτεσταντική Μεταρρύθμιση. Η ιστορικός Μπάρμπαρα Β. Τάτσμαν ανέφερε ότι ο Σίξτος Δ΄ εισήγαγε μια περίοδο «ξεδιάντροπης, απροκάλυπτης και συνεχούς επιδίωξης προσωπικού οφέλους, καθώς και άσκησης πολιτικής ισχύος». Ο ίδιος συγκλόνισε την κοινή γνώμη με το φανερό νεποτισμό του. Κάποιος ιστορικός γράφει ότι ο Σίξτος ίσως ήθελε να κάνει το παπικό αξίωμα οικογενειακή επιχείρηση. Λίγοι τολμούσαν να καταδικάσουν αυτές τις καταχρήσεις.

Ωστόσο, ο Βέσελ Γκάνσφορτ διέφερε. Μια μέρα, ο Σίξτος τού είπε: «Γιε μου, ζήτησε ό,τι θέλεις και εμείς θα σου το δώσουμε». Ο Βέσελ απάντησε αμέσως: «Άγιε πατέρα, . . . εφόσον εσύ κατέχεις τη θέση του ύψιστου ιερέα και ποιμένα στη γη, ζητάω . . . να εκπληρώνεις το υψηλό καθήκον σου με τέτοιον τρόπο ώστε όταν ο Μεγάλος Ποιμένας των προβάτων . . . έρθει, να μπορεί να σου πει: “Πολύ καλά, αγαθέ και πιστέ υπηρέτη, μπες στη χαρά του Κυρίου σου”». Ο Σίξτος απάντησε ότι αυτό ήταν δική του ευθύνη και ότι ο Βέσελ έπρεπε να επιλέξει κάτι για τον εαυτό του. Ο Βέσελ απάντησε: «Τότε ζητάω να μου δώσεις μια ελληνική και εβραϊκή Γραφή από τη Βιβλιοθήκη του Βατικανού». Ο πάπας ικανοποίησε το αίτημά του αλλά σχολίασε ότι ο Βέσελ είχε ενεργήσει ανόητα και ότι έπρεπε να είχε ζητήσει επισκοπικό αξίωμα!

«Ψέμα και Σφάλμα»

Επειδή ο Σίξτος είχε μεγάλη ανάγκη από χρήματα για να χτίσει την ξακουστή πλέον Καπέλα Σιξτίνα, κατέφυγε στην πώληση συγχωροχαρτιών για τους νεκρούς. Αυτά τα συγχωροχάρτια ήταν πολύ δημοφιλή. Το βιβλίο Αντιπρόσωποι του Χριστού—Η Σκοτεινή Πλευρά του Παπισμού (Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy) δηλώνει: «Χήρες, χήροι και πενθούντες γονείς έδιναν ό,τι είχαν  και δεν είχαν στην προσπάθειά τους να βγάλουν τους προσφιλείς τους από το Καθαρτήριο». Τα συγχωροχάρτια έτυχαν αποδοχής από τον κοινό λαό, ο οποίος πίστευε απόλυτα ότι ο πάπας μπορούσε να εγγυηθεί πως οι νεκροί προσφιλείς τους θα πήγαιναν στον ουρανό.

Ο Βέσελ, όμως, υποστήριζε σθεναρά ότι η Καθολική Εκκλησία, περιλαμβανομένου και του πάπα, δεν ήταν σε θέση να συγχωρεί αμαρτίες. Ο Βέσελ αποκάλεσε δημοσίως την πώληση συγχωροχαρτιών «ψέμα και σφάλμα». Επίσης, δεν πίστευε ότι η εξομολόγηση σε ιερείς ήταν απαραίτητη για να λάβει κάποιος συγχώρηση αμαρτιών.

Ο Βέσελ αμφισβητούσε επίσης το αλάθητο του πάπα, λέγοντας ότι τα θεμέλια της πίστης θα εξασθενούσαν αν αναμενόταν από τους ανθρώπους να πιστεύουν πάντοτε τους πάπες, εφόσον και αυτοί κάνουν λάθη. Ο Βέσελ έγραψε: «Αν οι ιεράρχες αψηφούν τις εντολές του Θεού και επιβάλλουν τις δικές τους ανθρωποποίητες εντολές, . . . ό,τι κάνουν και ό,τι προστάζουν είναι μάταιο».

Ο Βέσελ Προετοιμάζει την Οδό για τη Μεταρρύθμιση

Ο Βέσελ πέθανε το 1489. Παρότι αντιτασσόταν σε μερικά λάθη της εκκλησίας, παρέμεινε Καθολικός. Επιπλέον, η εκκλησία δεν τον καταδίκασε ποτέ ως αιρετικό. Μετά το θάνατό του, όμως, φανατικοί Καθολικοί μοναχοί προσπάθησαν να καταστρέψουν τα συγγράμματά του επειδή δεν τα θεωρούσαν αγνά. Την εποχή του Λούθηρου, το όνομα του Βέσελ είχε σχεδόν ξεχαστεί, κανένα από τα έργα του δεν είχε τυπωθεί και πολύ λίγα χειρόγραφα είχαν διασωθεί. Η πρώτη έκδοση των έργων του Βέσελ έλαβε τελικά χώρα μεταξύ του 1520 και του 1522. Περιλάμβανε μια επιστολή γραμμένη από τον Λούθηρο στην οποία σύστηνε προσωπικά τα συγγράμματα του Βέσελ.

Μολονότι ο Βέσελ δεν ήταν Μεταρρυθμιστής, όπως ο Λούθηρος, καταδίκασε ανοιχτά μερικά από τα λάθη που οδήγησαν στη Μεταρρύθμιση. Μάλιστα, η Εγκυκλοπαίδεια (Cyclopedia) των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ τον περιγράφει ως «τον πιο σπουδαίο άνθρωπο γερμανικής καταγωγής ο οποίος βοήθησε να προετοιμαστεί η οδός για τη Μεταρρύθμιση».

Ο Λούθηρος θεωρούσε τον Βέσελ σύμμαχο. Ο συγγραφέας Κ. Αουχούστιν γράφει: «Ο Λούθηρος συγκρίνει τη δική του εποχή και κατάληξη με εκείνη του Ηλία. Όπως ο προφήτης νόμιζε ότι μόνο αυτός είχε απομείνει για να διεξάγει τις μάχες του Θεού, έτσι και ο Λούθηρος πίστευε ότι ήταν εντελώς μόνος στον αγώνα του με την εκκλησία. Αλλά διαβάζοντας τα έργα του Βέσελ αντιλήφθηκε ότι ο Κύριος είχε διαφυλάξει “ένα υπόλοιπο στον Ισραήλ”». «Μάλιστα ο Λούθηρος δηλώνει: “Αν είχα διαβάσει τα έργα του νωρίτερα, οι εχθροί μου μπορεί να σκέφτονταν ότι ο Λούθηρος είχε υιοθετήσει τα πάντα από τον Βέσελ, διότι το πνεύμα του βρίσκεται σε μεγάλη συμφωνία με το δικό μου”». b

«Θα Βρείτε»

Όταν η Μεταρρύθμιση έλαβε χώρα, δεν αποτέλεσε ξαφνική τροπή των γεγονότων. Το ρεύμα των ιδεών που οδήγησαν στη Μεταρρύθμιση έρρεε ήδη επί κάποιο διάστημα. Ο Βέσελ αντιλαμβανόταν ότι ο ξεπεσμός των παπών θα οδηγούσε τελικά στην επιθυμία για μεταρρύθμιση. Κάποτε είπε σε έναν μαθητή: «Μελετηρό μου παιδί, θα ζήσεις για να δεις την ημέρα κατά την οποία οι διδασκαλίες των . . . εριστικών θεολόγων θα απορριφθούν από όλους τους λογίους που είναι αληθινοί Χριστιανοί».

Παρότι ο Βέσελ διέκρινε μερικά από τα λάθη και τις καταχρήσεις των ημερών του, δεν μπόρεσε να αποκαλύψει πλήρως το φως της Γραφικής αλήθειας. Ωστόσο, για εκείνον η Γραφή ήταν ένα βιβλίο που έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο ανάγνωσης και μελέτης. Σύμφωνα με το βιβλίο Ιστορία της Χριστιανοσύνης (A History of Christianity), ο Βέσελ «υποστήριζε ότι, εφόσον η συγγραφή της Βίβλου είναι εμπνευσμένη από το Άγιο Πνεύμα, αυτή αποτελεί την ύψιστη αυθεντία σε ζητήματα πίστης». Στο σύγχρονο κόσμο, οι αληθινοί Χριστιανοί πιστεύουν ότι η Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού. (2 Τιμόθεο 3:16) Εντούτοις, οι Γραφικές αλήθειες δεν είναι πια συγκαλυμμένες ή δυσεύρετες. Σήμερα, ισχύει περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν η εξής Γραφική αρχή: «Εξακολουθήστε να ψάχνετε και θα βρείτε».—Ματθαίος 7:7· Παροιμίες 2:1-6.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 14]

Ο ΒΕΣΕΛ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Στα συγγράμματα του Βέσελ, το όνομα του Θεού αποδίδεται συνήθως με τη μορφή «Γιοχάβα». Ωστόσο, ο Βέσελ χρησιμοποίησε τον τύπο «Ιεχωβά» τουλάχιστον σε δύο περιπτώσεις. Σχολιάζοντας τις απόψεις του Βέσελ, ο συγγραφέας Χ. Α. Όμπερμαν συμπεραίνει ότι ο Βέσελ πίστευε πως, αν ο Θωμάς ο Ακινάτης και άλλοι ήξεραν την εβραϊκή, «θα είχαν αντιληφθεί ότι το όνομα του Θεού που αποκαλύφτηκε στον Μωυσή δεν σημαίνει “Είμαι Αυτός που Είμαι”, αλλά “Θα Γίνω Αυτός που θα Γίνω”». c Η Μετάφραση Νέου Κόσμου δίνει εύστοχα την έννοια «Θα αποδειχτώ αυτό που θα αποδειχτώ».—Έξοδος 3:13, 14.

[Υποσημείωση]

[Ευχαριστίες]

Manuscript: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Ο Βέσελ αμφισβήτησε την πώληση συγχωροχαρτιών την οποία ενέκρινε ο Πάπας Σίξτος Δ΄