Να Υποτάσσεστε Ταπεινά στους Στοργικούς Ποιμένες
Να Υποτάσσεστε Ταπεινά στους Στοργικούς Ποιμένες
«Να είστε υπάκουοι σε εκείνους που αναλαμβάνουν την ηγεσία μεταξύ σας και να είστε υποτακτικοί».—ΕΒΡΑΙΟΥΣ 13:17.
1, 2. Ποια εδάφια δείχνουν ότι ο Ιεχωβά και ο Ιησούς είναι στοργικοί Ποιμένες;
Ο ΙΕΧΩΒΑ ΘΕΟΣ και ο Γιος του, ο Ιησούς Χριστός, είναι στοργικοί Ποιμένες. Ο Ησαΐας προφήτευσε: «Δείτε! Ο Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά θα έρθει ως ισχυρός, και ο βραχίονάς του θα κυβερνάει για αυτόν. . . . Σαν ποιμένας θα ποιμάνει το κοπάδι του. Με το βραχίονά του θα συγκεντρώσει τα αρνιά· και στην αγκαλιά του θα τα βαστάξει. Εκείνα που θηλάζουν θα τα οδηγήσει δείχνοντας φροντίδα».—Ησαΐας 40:10, 11.
2 Εκείνη η προφητεία αποκατάστασης εκπληρώθηκε για πρώτη φορά όταν ένα Ιουδαϊκό υπόλοιπο επέστρεψε στον Ιούδα το 537 Π.Κ.Χ. (2 Χρονικών 36:22, 23) Εκπληρώθηκε ξανά όταν το χρισμένο υπόλοιπο απελευθερώθηκε από τη “Βαβυλώνα τη Μεγάλη” το 1919 μέσω του Μεγαλύτερου Κύρου, του Ιησού Χριστού. (Αποκάλυψη 18:2· Ησαΐας 44:28) Αυτός είναι ο «βραχίονας» που χρησιμοποιεί ο Ιεχωβά για να κυβερνάει, να συγκεντρώνει τα πρόβατα και να τα ποιμαίνει με τρυφερή φροντίδα. Ο ίδιος ο Ιησούς δήλωσε: «Εγώ είμαι ο καλός ποιμένας και γνωρίζω τα πρόβατά μου και τα πρόβατά μου με γνωρίζουν».—Ιωάννης 10:14.
3. Πώς δείχνει ο Ιεχωβά στοργικό ενδιαφέρον για τη μεταχείριση που υφίστανται τα πρόβατά του;
3 Η προφητεία των εδαφίων Ησαΐας 40:10, 11 τονίζει την τρυφερότητα με την οποία ποιμαίνει ο Ιεχωβά το λαό του. (Ψαλμός 23:1-6) Και ο Ιησούς, επίσης, κατά τη διάρκεια της επίγειας διακονίας του έδειχνε τρυφερό ενδιαφέρον για τους μαθητές του και για τους ανθρώπους γενικά. (Ματθαίος 11:28-30· Μάρκος 6:34) Τόσο ο Ιεχωβά όσο και ο Ιησούς αποδοκίμασαν την ασπλαχνία των ποιμένων, δηλαδή των ηγετών, του Ισραήλ οι οποίοι παραμελούσαν και εκμεταλλεύονταν ξεδιάντροπα τα ποίμνιά τους. (Ιεζεκιήλ 34:2-10· Ματθαίος 23:3, 4, 15) Ο Ιεχωβά υποσχέθηκε: «Θα σώσω τα πρόβατά μου και δεν θα γίνονται πια αντικείμενο λεηλασίας· και θα κρίνω ανάμεσα σε πρόβατο και πρόβατο. Και θα εγείρω για αυτά έναν ποιμένα και θα τα βοσκήσει, τον υπηρέτη μου τον Δαβίδ. Αυτός θα τα βοσκήσει και αυτός θα γίνει ποιμένας τους». (Ιεζεκιήλ 34:22, 23) Στον παρόντα καιρό του τέλους, ο Ιησούς Χριστός, ο Μεγαλύτερος Δαβίδ, είναι ο “ένας ποιμένας” τον οποίο έχει διορίσει ο Ιεχωβά να επιβλέπει όλους τους υπηρέτες Του στη γη, τόσο τους χρισμένους με το πνεύμα Χριστιανούς όσο και τα «άλλα πρόβατα».—Ιωάννης 10:16.
Δώρα από τον Ουρανό για την Εκκλησία
4, 5. (α) Ποιο πολύτιμο δώρο έχει προσφέρει ο Ιεχωβά στο λαό του στη γη; (β) Ποιο δώρο έχει προσφέρει ο Ιησούς στην εκκλησία του;
4 Εγείροντας για τους υπηρέτες Του στη γη «έναν ποιμένα»—τον Ιησού Χριστό—ο Ιεχωβά πρόσφερε ένα πολύτιμο δώρο στη Χριστιανική εκκλησία. Αυτό το δώρο, ένας ουράνιος Ηγέτης, προφητεύτηκε στο εδάφιο Ησαΐας 55:4: «Δείτε! Τον έδωσα ως μάρτυρα στις εθνότητες, ως ηγέτη και διοικητή στις εθνότητες». Τόσο οι χρισμένοι Χριστιανοί όσο και τα μέλη του “μεγάλου πλήθους” συνάγονται από όλες τις εθνότητες, τις φυλές, τους λαούς και τις γλώσσες. (Αποκάλυψη 5:9, 10· 7:9) Αποτελούν μια διεθνή εκκλησία, «ένα ποίμνιο», υπό την ηγεσία “ενός ποιμένα”, του Χριστού Ιησού.
5 Ο Ιησούς, με τη σειρά του, έχει προσφέρει ένα πολύτιμο δώρο στην εκκλησία του στη γη. Έχει προμηθεύσει πιστούς υποποιμένες οι οποίοι, μιμούμενοι τον Ιεχωβά και τον Ιησού, ποιμαίνουν το ποίμνιο με τρυφερή φροντίδα. Ο απόστολος Παύλος μίλησε για αυτό το στοργικό δώρο στην επιστολή του προς τους Χριστιανούς στην Έφεσο, γράφοντας τα εξής: «“Όταν ανέβηκε στα ύψη, πήρε αιχμάλωτους· έδωσε δώρα σε μορφή ανθρώπων”. . . . Έδωσε μερικούς ως αποστόλους, μερικούς ως προφήτες, μερικούς ως ευαγγελιστές, μερικούς ως ποιμένες και δασκάλους, με προοπτική τη διόρθωση των αγίων, για διακονικό έργο, για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού».—Εφεσίους 4:8, 11, 12.
6. Πώς απεικονίστηκαν στα εδάφια Αποκάλυψη 1:16, 20 οι χρισμένοι επίσκοποι που υπηρετούσαν σε πρεσβυτέρια, και τι μπορούμε να πούμε για τους διορισμένους πρεσβυτέρους που είναι από τα άλλα πρόβατα;
6 Αυτά τα «δώρα σε μορφή ανθρώπων» είναι επίσκοποι, ή αλλιώς πρεσβύτεροι, διορισμένοι από τον Ιεχωβά και τον Γιο του, μέσω του αγίου πνεύματος, να ποιμαίνουν τα πρόβατα με τρυφερότητα. (Πράξεις 20:28, 29) Αρχικά, αυτοί οι επίσκοποι ήταν όλοι χρισμένοι Χριστιανοί. Στα εδάφια Αποκάλυψη 1:16, 20, εκείνοι οι οποίοι υπηρετούσαν σε πρεσβυτέρια μέσα στη χρισμένη εκκλησία συμβολίστηκαν από «άστρα» ή «αγγέλους» που βρίσκονται στο δεξί χέρι του Χριστού, δηλαδή υπό τον έλεγχό του. Σε αυτόν τον καιρό του τέλους, όμως, καθώς ο αριθμός των χρισμένων επισκόπων που απομένουν στη γη μειώνεται διαρκώς, η συντριπτική πλειονότητα των Χριστιανών πρεσβυτέρων στις εκκλησίες είναι από τα άλλα πρόβατα. Εφόσον αυτοί διορίζονται από εκπροσώπους του Κυβερνώντος Σώματος υπό την καθοδηγία του αγίου πνεύματος, μπορούμε να πούμε ότι και αυτοί βρίσκονται υπό το δεξί χέρι (δηλαδή υπό την κατεύθυνση) του Καλού Ποιμένα, του Ιησού Χριστού. (Ησαΐας 61:5, 6) Εφόσον οι πρεσβύτεροι στις εκκλησίες μας υποτάσσονται στον Χριστό, την Κεφαλή της εκκλησίας, αξίζουν την πλήρη συνεργασία μας.—Κολοσσαείς 1:18.
Υπακοή και Υποταγή
7. Ποια συμβουλή έδωσε ο απόστολος Παύλος σχετικά με τη στάση μας απέναντι στους Χριστιανούς επισκόπους;
7 Οι ουράνιοι Ποιμένες μας, ο Ιεχωβά Θεός και ο Ιησούς Χριστός, αναμένουν να είμαστε υπάκουοι και υποτακτικοί στους υποποιμένες τούς οποίους εκείνοι έχουν τοποθετήσει σε θέσεις ευθύνης μέσα στην εκκλησία. (1 Πέτρου 5:5) Ο απόστολος Παύλος έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση: «Να θυμάστε εκείνους που αναλαμβάνουν την ηγεσία μεταξύ σας, οι οποίοι έχουν αναγγείλει το λόγο του Θεού σε εσάς, και καθώς συλλογίζεστε την έκβαση της διαγωγής τους, να μιμείστε την πίστη τους. Να είστε υπάκουοι σε εκείνους που αναλαμβάνουν την ηγεσία μεταξύ σας και να είστε υποτακτικοί, γιατί εκείνοι επαγρυπνούν για τις ψυχές σας ως άτομα που θα δώσουν λογαριασμό· ώστε να το κάνουν αυτό με χαρά και όχι στενάζοντας, γιατί αυτό θα ήταν επιζήμιο για εσάς».—Εβραίους 13:7, 17.
8. Τι μας καλεί ο Παύλος να “συλλογιζόμαστε”, και πώς πρέπει εμείς να δείχνουμε την υπακοή μας;
8 Προσέξτε ότι ο Παύλος μάς καλεί να “συλλογιζόμαστε”, ή να παρατηρούμε προσεκτικά, την έκβαση της πιστής διαγωγής των πρεσβυτέρων και να ακολουθούμε αυτά τα παραδείγματα πίστης. Επιπρόσθετα, μας συμβουλεύει να είμαστε υπάκουοι και να υποτασσόμαστε στην κατεύθυνση αυτών των διορισμένων αντρών. Ο λόγιος της Αγίας Γραφής Ρ. Τ. Φρανς εξηγεί ότι στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, η λέξη που αποδίδεται εδώ «να είστε υπάκουοι» δεν είναι «ο συνηθισμένος όρος που χρησιμοποιείται για την υπακοή αλλά ο ρηματικός τύπος πείθεσθε, που υποδηλώνει πρόθυμη αποδοχή της ηγεσίας τους». Υπακούμε στους πρεσβυτέρους όχι μόνο επειδή ο Λόγος του Θεού μάς κατευθύνει να το κάνουμε αυτό, αλλά και επειδή είμαστε πεπεισμένοι ότι εκείνοι επιδιώκουν τα συμφέροντα της Βασιλείας καθώς και το δικό μας μέγιστο όφελος. Ασφαλώς θα είμαστε ευτυχισμένοι αν δεχόμαστε πρόθυμα την ηγεσία τους.
9. Γιατί είναι απαραίτητο να “είμαστε υποτακτικοί” εκτός από υπάκουοι;
9 Τι γίνεται, όμως, αν δεν είμαστε πεπεισμένοι ότι σε μια συγκεκριμένη περίπτωση η κατεύθυνση που μας δίνουν οι πρεσβύτεροι είναι ο καλύτερος τρόπος ενέργειας; Τότε είναι απαραίτητη η υποταγή. Είναι εύκολο να υπακούμε όταν όλα είναι ξεκάθαρα και συμφωνούμε, αλλά θα δείχνουμε ότι είμαστε αληθινά υποτακτικοί αν υποχωρούμε ακόμα και όταν εμείς προσωπικά δεν κατανοούμε την κατεύθυνση που δίνεται. Ο Πέτρος, ο οποίος αργότερα έγινε απόστολος, έδειχνε τέτοιου είδους υποταγή.—Λουκάς 5:4, 5.
Τέσσερις Λόγοι για Πρόθυμη Συνεργασία
10, 11. Με ποιον τρόπο «έχουν αναγγείλει το λόγο του Θεού» οι επίσκοποι στους συγχριστιανούς τους τον πρώτο αιώνα και σήμερα;
10 Στα εδάφια Εβραίους 13:7, 17, τα οποία παρατέθηκαν προηγουμένως, ο απόστολος Παύλος αναφέρει τέσσερις λόγους για τους οποίους πρέπει να είμαστε υπάκουοι και υποτακτικοί στους Χριστιανούς επισκόπους. Ο πρώτος είναι ότι αυτοί «έχουν αναγγείλει το λόγο του Θεού» σε εμάς. Θυμηθείτε ότι τα «δώρα σε μορφή ανθρώπων» που δίνει ο Ιησούς στην εκκλησία είναι για «τη διόρθωση των αγίων». (Εφεσίους 4:11, 12) Ο Ιησούς διόρθωνε τον τρόπο σκέψης και τη διαγωγή των Χριστιανών του πρώτου αιώνα μέσω πιστών υποποιμένων, μερικοί από τους οποίους έγραψαν υπό θεϊκή έμπνευση επιστολές στις εκκλησίες. Χρησιμοποιούσε τέτοιους διορισμένους από το πνεύμα επισκόπους για να καθοδηγούν και να εποικοδομούν τους πρώτους Χριστιανούς.—1 Κορινθίους 16:15-18· 2 Τιμόθεο 2:2· Τίτο 1:5.
11 Σήμερα, ο Ιησούς μάς κατευθύνει μέσω “του πιστού και φρόνιμου δούλου”, τον οποίο εκπροσωπεί το Κυβερνών του Σώμα και οι διορισμένοι πρεσβύτεροι. (Ματθαίος 24:45) Από σεβασμό για τον “αρχιποιμένα”, τον Ιησού Χριστό, δίνουμε προσοχή στη συμβουλή του Παύλου: «Να έχετε εκτίμηση για εκείνους που εργάζονται σκληρά μεταξύ σας και προΐστανται σε εσάς σε σχέση με τον Κύριο και σας νουθετούν».—1 Πέτρου 5:4· 1 Θεσσαλονικείς 5:12· 1 Τιμόθεο 5:17.
12. Πώς «επαγρυπνούν για τις ψυχές» μας οι επίσκοποι;
12 Ένας δεύτερος λόγος για να συνεργαζόμαστε με τους Χριστιανούς επισκόπους είναι ότι «εκείνοι επαγρυπνούν για τις ψυχές» μας. Αν εντοπίσουν οτιδήποτε στη στάση μας ή στη συμπεριφορά μας το οποίο θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την πνευματικότητά μας, σπεύδουν Γαλάτες 6:1) Το ρήμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου ἀγρυπνέω κυριολεκτικά σημαίνει «απέχω από ύπνο». Σύμφωνα με έναν λόγιο της Αγίας Γραφής, «υποδηλώνει την άοκνη επαγρύπνηση του ποιμένα». Εκτός από την πνευματική τους επαγρύπνηση, οι πρεσβύτεροι μπορεί να χάσουν και κυριολεκτικά τον ύπνο τους από ανησυχία για την πνευματική μας ευημερία. Δεν πρέπει άραγε να συνεργαζόμαστε πρόθυμα με τέτοιους στοργικούς υποποιμένες, οι οποίοι κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να μιμούνται την τρυφερή φροντίδα του Ιησού Χριστού, “του μεγάλου ποιμένα των προβάτων”;—Εβραίους 13:20.
να μας δώσουν την αναγκαία συμβουλή ώστε να διορθωθούμε. (13. Σε ποιον και με ποιους τρόπους είναι υπόλογοι οι επίσκοποι καθώς και όλοι οι Χριστιανοί;
13 Ένας τρίτος λόγος για να συνεργαζόμαστε πρόθυμα με τους επισκόπους είναι ότι εκείνοι επαγρυπνούν για εμάς «ως άτομα που θα δώσουν λογαριασμό». Οι επίσκοποι θυμούνται ότι είναι υποποιμένες και υπηρετούν υπό τους ουράνιους Ποιμένες, τον Ιεχωβά Θεό και τον Ιησού Χριστό. (Ιεζεκιήλ 34:22-24) Ο Ιεχωβά είναι ο Ιδιοκτήτης των προβάτων, τα οποία «αγόρασε με το αίμα του ίδιου του Γιου του», και θεωρεί τους διορισμένους επισκόπους υπόλογους για τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζονται το ποίμνιό Του, τρόπο που πρέπει να χαρακτηρίζεται από «τρυφερότητα». (Πράξεις 20:28, 29) Επομένως, όλοι είμαστε υπόλογοι στον Ιεχωβά για τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στην κατεύθυνσή του. (Ρωμαίους 14:10-12) Η υπακοή μας στους διορισμένους πρεσβυτέρους φανερώνει επίσης την υποταγή μας στον Χριστό, την Κεφαλή της εκκλησίας.—Κολοσσαείς 2:19.
14. Τι θα μπορούσε να κάνει τους Χριστιανούς επισκόπους να υπηρετούν «στενάζοντας», και με ποια αποτελέσματα;
14 Ο Παύλος ανέφερε έναν τέταρτο λόγο για τον οποίο πρέπει να υποτασσόμαστε ταπεινά στους Χριστιανούς επισκόπους όταν έγραψε: «Ώστε να το κάνουν αυτό με χαρά και όχι στενάζοντας, γιατί αυτό θα ήταν επιζήμιο για εσάς». (Εβραίους 13:17) Με τις βαρυσήμαντες ευθύνες της διδασκαλίας, της ποίμανσης, της ανάληψης της ηγεσίας στο έργο κηρύγματος, της φροντίδας των οικογενειών τους και του χειρισμού προβλημάτων στην εκκλησία, οι Χριστιανοί πρεσβύτεροι σηκώνουν βαρύ φορτίο. (2 Κορινθίους 11:28, 29) Αν δεν συνεργαζόμαστε μαζί τους, απλώς προσθέτουμε στο φορτίο τους. Αυτό θα μπορούσε να τους κάνει να “στενάζουν”. Το μη συνεργατικό πνεύμα δυσαρεστεί τον Ιεχωβά και θα μπορούσε να αποδειχτεί επιζήμιο για εμάς. Αντίθετα, όταν δείχνουμε τον κατάλληλο σεβασμό και συνεργαζόμαστε μαζί τους, οι πρεσβύτεροι μπορούν να επιτελούν τα καθήκοντά τους με χαρά, και αυτό συμβάλλει στην ενότητα και σε χαρούμενη συμμετοχή στο έργο κηρύγματος της Βασιλείας.—Ρωμαίους 15:5, 6.
Πώς Δείχνουμε την Υποταγή Μας
15. Πώς μπορούμε να δείχνουμε την υπακοή και την υποταγή μας;
15 Υπάρχουν πολλοί πρακτικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να συνεργαζόμαστε με τους διορισμένους επισκόπους. Μήπως οι πρεσβύτεροι, με σκοπό την προσαρμογή σε νέες περιστάσεις στον τομέα, έχουν διευθετήσει συναθροίσεις για υπηρεσία αγρού σε ημέρες και ώρες που απαιτούν αλλαγές στο πρόγραμμά μας; Ας καταβάλουμε προσπάθεια να υποστηρίξουμε τις νέες διευθετήσεις. Ίσως λάβουμε απρόσμενες ευλογίες. Μήπως ο επίσκοπος υπηρεσίας επισκέπτεται τη δική μας Μελέτη Βιβλίου Εκκλησίας; Ας συμμετάσχουμε όσο πληρέστερα γίνεται στο έργο κηρύγματος εκείνη την εβδομάδα. Μήπως λάβαμε διορισμό στη Σχολή Θεοκρατικής Διακονίας; Πρέπει να επιδιώξουμε να είμαστε παρόντες και να φέρουμε σε πέρας το διορισμό μας. Μήπως ο επίσκοπος Μελέτης Βιβλίου Εκκλησίας ανακοίνωσε ότι είναι σειρά του ομίλου μας να καθαρίσει την Αίθουσα Βασιλείας; Ας τον υποστηρίξουμε πλήρως, όσο το επιτρέπουν η υγεία και οι δυνάμεις μας. Με αυτούς και πολλούς άλλους τρόπους, δείχνουμε την υποταγή μας στους άντρες τους οποίους ο Ιεχωβά και ο Γιος του έχουν διορίσει να φροντίζουν το ποίμνιο.
16. Αν ένας πρεσβύτερος δεν ενεργεί σύμφωνα με τις κατευθύνσεις, γιατί δεν αποτελεί αυτό δικαιολογία για να στασιάσουμε;
16 Μερικές φορές, ένας πρεσβύτερος ίσως δεν ενεργεί σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που δίνει η τάξη του πιστού δούλου και το Κυβερνών Σώμα της. Αν αυτός συνεχίσει να ενεργεί έτσι, θα πρέπει να δώσει λογαριασμό στον Ιεχωβά, τον «ποιμένα και επίσκοπο των ψυχών» μας. (1 Πέτρου 2:25) Αλλά καμιά αποτυχία και κανένα λάθος κάποιων πρεσβυτέρων δεν θα δικαιολογούσε την εκδήλωση ανυπότακτης στάσης από την πλευρά μας. Ο Ιεχωβά δεν ευλογεί την ανυπακοή και το στασιασμό.—Αριθμοί 12:1, 2, 9-11.
Ο Ιεχωβά Ευλογεί την Πρόθυμη Συνεργασία
17. Ποια πρέπει να είναι η στάση μας προς τους επισκόπους μας;
17 Ο Ιεχωβά Θεός γνωρίζει ότι οι άντρες που έχει διορίσει επισκόπους είναι ατελείς. Εντούτοις, τους χρησιμοποιεί και, μέσω του πνεύματός του, ποιμαίνει το λαό του στη γη. Για τους πρεσβυτέρους—όπως και για όλους μας—αληθεύει ότι «η δύναμη που ξεπερνάει το φυσιολογικό . . . είναι του Θεού και όχι από εμάς». (2 Κορινθίους 4:7) Πρέπει, λοιπόν, να ευχαριστούμε τον Ιεχωβά για όσα επιτελεί μέσω των πιστών μας επισκόπων, και πρέπει να συνεργαζόμαστε πρόθυμα μαζί τους.
18. Τι κάνουμε στην ουσία με το να υποτασσόμαστε στους επισκόπους μας;
18 Οι επίσκοποι κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να ανταποκρίνονται στην περιγραφή που δίνει ο Ιεχωβά για τους ποιμένες οι οποίοι θα ήταν διορισμένοι να φροντίζουν το ποίμνιό του τις τελευταίες ημέρες, όπως έχει καταγραφεί στο εδάφιο Ιερεμίας 3:15: «Θα σας δώσω ποιμένες που να είναι σε αρμονία με την καρδιά μου, και θα σας βοσκήσουν με γνώση και ενόραση». Ασφαλώς, οι πρεσβύτεροι ανάμεσά μας κάνουν θαυμάσιο έργο καθώς διδάσκουν και προστατεύουν τα πρόβατα του Ιεχωβά. Είθε να συνεχίσουμε να δείχνουμε την εκτίμησή μας για τη σκληρή εργασία τους με την πρόθυμη συνεργασία μας, την υπακοή μας και την υποταγή μας. Κάνοντάς το αυτό, θα εκδηλώνουμε την εκτίμησή μας για τους ουράνιους Ποιμένες μας, τον Ιεχωβά Θεό και τον Ιησού Χριστό.
Ως Ανασκόπηση
• Πώς έχουν αποδειχτεί ο Ιεχωβά και ο Ιησούς Χριστός στοργικοί Ποιμένες;
• Εκτός από την υπακοή, γιατί είναι απαραίτητη και η υποταγή;
• Με ποιους πρακτικούς τρόπους μπορούμε να δείχνουμε την υποταγή μας;
[Ερωτήσεις Μελέτης]
[Εικόνα στη σελίδα 27]
Οι Χριστιανοί πρεσβύτεροι υποτάσσονται στην ηγεσία του Χριστού
[Εικόνες στη σελίδα 29]
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δείχνουμε την υποταγή μας στους διορισμένους ποιμένες του Ιεχωβά