Η Χαμένη Διατριβή του Τζον Μίλτον

ΛΙΓΟΙ συγγραφείς έχουν ασκήσει τόσο ισχυρή επιρροή στον κόσμο γύρω τους όσο ο Τζον Μίλτον, ο συγγραφέας του αγγλικού επικού ποιήματος Χαμένος Παράδεισος (Paradise Lost). Σύμφωνα με κάποιον βιογράφο, ο Μίλτον «αγαπήθηκε από πολλούς, μισήθηκε από μερικούς, αλλά αγνοήθηκε από ελάχιστους». Μέχρι σήμερα, η αγγλική λογοτεχνία και ο αγγλικός πολιτισμός οφείλουν πολλά στα έργα του.

Πώς, όμως, απέκτησε ο Τζον Μίλτον τέτοια επιρροή; Γιατί ήταν το τελευταίο του έργο—το σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος (On Christian Doctrine)—τόσο αμφιλεγόμενο ώστε να μείνει αδημοσίευτο επί 150 χρόνια;

Τα Πρώτα του Χρόνια

Ο Τζον Μίλτον γεννήθηκε σε μια εύπορη οικογένεια του Λονδίνου το 1608. «Ο πατέρας μου με προόριζε από τότε που ήμουν πολύ μικρός για σπουδές λογοτεχνίας, για τις οποίες είχα τόση όρεξη ώστε από τα δώδεκα χρόνια μου και έπειτα σπάνια άφηνα τη μελέτη μου για να πέσω στο κρεβάτι πριν από τα μεσάνυχτα», θυμόταν ο Μίλτον. Αρίστευσε στις σπουδές του και πήρε μεταπτυχιακό τίτλο στο Κέμπριτζ το 1632. Έκτοτε, συνέχισε να μελετάει ιστορία και κλασική λογοτεχνία.

Ο Μίλτον ήθελε να γίνει ποιητής, αλλά η Αγγλία εκείνον τον καιρό βρισκόταν στη δίνη της επανάστασης. Το Κοινοβούλιο, κατευθυνόμενο κυρίως από τον Όλιβερ Κρόμγουελ, διόρισε ένα δικαστήριο το οποίο διέταξε να εκτελεστεί ο Βασιλιάς Κάρολος Α΄ το 1649. Χρησιμοποιώντας πειστικό λόγο, ο Μίλτον υπερασπίστηκε αυτή την πράξη και έγινε εκπρόσωπος της κυβέρνησης του Κρόμγουελ. Μάλιστα, προτού αποκτήσει φήμη ως ποιητής, ο Τζον Μίλτον ήταν ήδη πασίγνωστος για τα φυλλάδια που έγραφε γύρω από πολιτικά και ηθικά θέματα.

Μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας με τη στέψη του Καρόλου Β΄ το 1660, η ζωή του Μίλτον βρέθηκε σε κίνδυνο εξαιτίας της προηγούμενης συνεργασίας του με τον Κρόμγουελ. Ο Μίλτον άρχισε να κρύβεται και μόνο με τη βοήθεια ισχυρών φίλων κατάφερε να διαφύγει το θάνατο. Μέσα σε όλα αυτά, διατήρησε μια ισχυρή έφεση στα πνευματικά πράγματα.

«Με Γνώμονα την Αγία Γραφή»

Περιγράφοντας τα πρώτα του πνευματικά ενδιαφέροντα, ο Μίλτον έγραψε: «Άρχισα όταν ήμουν παιδί, αφιερώνοντας τον εαυτό μου σε μια σοβαρή μελέτη της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης στις πρωτότυπες γλώσσες τους». Ως αποτέλεσμα, ο Μίλτον πίστευε ότι οι Άγιες Γραφές είναι ο μόνος αξιόπιστος οδηγός σε ηθικά και πνευματικά ζητήματα. Αλλά η μελέτη των καθιερωμένων θεολογικών συγγραμμάτων της εποχής του τον απογοήτευσε εντελώς. «Θεωρούσα ότι δεν θα ήταν σωστό να εμπιστευτώ ούτε το πιστεύω μου ούτε την ελπίδα μου για σωτηρία σε τέτοιους οδηγούς», έγραψε αργότερα. Αποφασισμένος να αξιολογήσει τις πεποιθήσεις του αυστηρά «με γνώμονα την Αγία Γραφή», ο Μίλτον άρχισε να συντάσσει καταλόγους με βασικά εδάφια κάτω από γενικές επικεφαλίδες και παρέθετε Γραφικές περικοπές από αυτούς τους καταλόγους.

Σήμερα, ο Τζον Μίλτον είναι πιο γνωστός για το έργο του Χαμένος Παράδεισος, μια ποιητική παρουσίαση της Βιβλικής αφήγησης σχετικά με την πτώση του ανθρώπου από την τελειότητα. (Γένεση, 3ο κεφάλαιο) Κυρίως χάρη σε αυτό το έργο, το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1667, απέκτησε ο Μίλτον φήμη ως συγγραφέας, ειδικά στον αγγλόφωνο κόσμο. Αργότερα δημοσίευσε μια συνέχεια  του ίδιου έργου με τον τίτλο Ανακτημένος Παράδεισος (Paradise Regained). Αυτά τα ποιήματα παρουσιάζουν τον αρχικό σκοπό του Θεού για τον άνθρωπο—να απολαμβάνει τέλεια ζωή σε έναν επίγειο παράδεισο—και δείχνουν ότι ο Θεός θα αποκαταστήσει τον Παράδεισο στη γη μέσω του Χριστού. Για παράδειγμα, στο Χαμένο Παράδεισο, ο αρχάγγελος Μιχαήλ προλέγει τον καιρό κατά τον οποίο ο Χριστός θα ανταμείψει «τους πιστούς Του με μια ζωή ευδαιμονίας, είτε στον ουρανό είτε στη γη, διότι τότε ολόκληρη η γη θα είναι παράδεισος, τόπος πολύ πιο χαρωπός από την Εδέμ, και θα έρθουν πολύ πιο χαρούμενες ημέρες».

Περί του Χριστιανικού Δόγματος

Επί χρόνια, ο Μίλτον επιθυμούσε επίσης να ετοιμάσει μια εκτεταμένη ανάλυση της Χριστιανικής ζωής και του Χριστιανικού δόγματος. Παρότι το 1652 ήταν ήδη εντελώς τυφλός, επιδόθηκε σε αυτό το έργο με τη βοήθεια γραμματέων μέχρι το θάνατό του το 1674. Ο Μίλτον έδωσε σε αυτό το τελευταίο έργο τον τίτλο Διατριβή Περί του Χριστιανικού Δόγματος Αποκλειστικά από τις Άγιες Γραφές (A Treatise on Christian Doctrine Compiled From the Holy Scriptures Alone). Στον πρόλογο του συγγράμματος, έγραψε: «Οι περισσότεροι συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με αυτό το θέμα . . . έχουν εκτοπίσει στο περιθώριο του κειμένου, με σύντομες αναφορές σε κεφάλαια και εδάφια, τις γραφικές περικοπές από τις οποίες εξαρτώνται απόλυτα όλα όσα διδάσκουν. Εγώ, από την άλλη πλευρά, έχω προσπαθήσει να γεμίσω έως υπερχείλισης τις σελίδες μου με παραθέσεις από όλα τα τμήματα της Βίβλου». Όπως ακριβώς δήλωσε ο Μίλτον, το σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος αναφέρεται έμμεσα στις Γραφές ή παραθέτει άμεσα από αυτές πάνω από 9.000 φορές.

Παρότι ο Μίλτον προηγουμένως δεν δίσταζε να εκφράσει τις απόψεις του, αυτή τη διατριβή απέφευγε να τη δημοσιεύσει. Γιατί; Κατ’ αρχάς γνώριζε πως οι Γραφικές εξηγήσεις που περιείχε διέφεραν πολύ από τις αποδεκτές διδασκαλίες της εκκλησίας. Επιπρόσθετα, μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας ο ίδιος είχε χάσει την εύνοια της κυβέρνησης. Ως εκ τούτου, ίσως περίμενε να έρθουν πιο ήσυχοι καιροί. Όπως και αν είχαν τα πράγματα, μετά το θάνατο του Μίλτον ο γραμματέας του πήγε το λατινικό χειρόγραφο σε κάποιον εκδότη, ο οποίος αρνήθηκε να το τυπώσει. Έπειτα, ένας υπουργός κατέσχεσε το χειρόγραφο και το έβαλε σε κάποιο αρχείο. Θα περνούσε ενάμισης αιώνας για να έρθει στο φως η διατριβή του Μίλτον.

Το 1823, ένας υπάλληλος βρήκε τυχαία το τυλιγμένο χειρόγραφο του φημισμένου ποιητή. Ο τότε βασιλιάς της Αγγλίας, Γεώργιος Δ΄, διέταξε να μεταφραστεί το σύγγραμμα από τη λατινική και να δημοσιευτεί. Όταν δημοσιεύτηκε στην αγγλική δύο χρόνια αργότερα, προκάλεσε έντονη αντιλογία στους θεολογικούς και στους φιλολογικούς κύκλους. Ένας επίσκοπος χαρακτήρισε αμέσως το χειρόγραφο κίβδηλο, αρνούμενος να πιστέψει ότι ο Μίλτον—τον οποίο πολλοί θεωρούσαν το μεγαλύτερο θρησκευτικό ποιητή της Αγγλίας—θα μπορούσε να απορρίψει με τέτοιον κατηγορηματικό τρόπο προσφιλή δόγματα της εκκλησίας.  Έχοντας προβλέψει αυτή την αντίδραση και θέλοντας να αποδείξει ότι όντως ο Μίλτον ήταν ο συγγραφέας της διατριβής, ο μεταφραστής είχε συμπεριλάβει στην έκδοση υποσημειώσεις οι οποίες ανέφεραν λεπτομερώς 500 παράλληλα μεταξύ των συγγραμμάτων Περί του Χριστιανικού Δόγματος και Χαμένος Παράδεισος. a

Οι Πεποιθήσεις του Μίλτον

Την εποχή του Μίλτον, η Αγγλία είχε υιοθετήσει την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση και είχε κόψει τους δεσμούς της με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Οι Προτεστάντες γενικά πίστευαν ότι αυθεντία σε ζητήματα πίστης και ηθικής ήταν μόνο η Αγία Γραφή και όχι ο πάπας. Εντούτοις, στο σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος ο Μίλτον έδειξε ότι και πολλές Προτεσταντικές διδασκαλίες και συνήθειες δεν εναρμονίζονταν με τις Γραφές. Με αυτές ως βάση, απέρριψε το Καλβινιστικό δόγμα του προκαθορισμού και υποστήριξε την άποψη ότι ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση. Προήγαγε τη γεμάτη σεβασμό χρήση του ονόματος του Θεού, Ιεχωβά, χρησιμοποιώντας το εκτεταμένα στα συγγράμματά του.

Ο Μίλτον πρόβαλε με βάση τις Γραφές το επιχείρημα ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να πεθάνει. Σχολιάζοντας το εδάφιο Γένεση 2:7, έγραψε: «Όταν ο άνθρωπος είχε δημιουργηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, λέγεται τελικά: και ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή. . . . Δεν είναι διπλός ούτε μπορεί να διαχωριστεί: δεν παράγεται ούτε αποτελείται από δύο διαφορετικά και διακριτά στοιχεία, την ψυχή και το σώμα, όπως πιστεύεται γενικά. Αντίθετα, ολόκληρος ο άνθρωπος είναι η ψυχή, και η ψυχή είναι ο άνθρωπος». Κατόπιν ο Μίλτον έθεσε το ερώτημα: «Πεθαίνει άραγε ολόκληρος ο άνθρωπος ή μόνο το σώμα;» Αφού παρουσίασε μια σειρά Γραφικών εδαφίων τα οποία δείχνουν ότι πεθαίνει ολόκληρος ο άνθρωπος, πρόσθεσε: «Αλλά η πιο πειστική εξήγηση που μπορώ να επικαλεστώ για το θάνατο της ψυχής είναι αυτή που δίνει ο ίδιος ο Θεός, στο εδάφιο Ιεζεκ[ιήλ 18:]20: η ψυχή που αμαρτάνει—αυτή θα πεθάνει». Ο Μίλτον παρέθεσε επίσης εδάφια όπως το Λουκάς 20:37 και το Ιωάννης 11:25 για να δείξει ότι ελπίδα των νεκρών ανθρώπων είναι η μελλοντική ανάσταση από τον ύπνο του θανάτου.

Τι πυροδότησε την εντονότατη αντίδραση στο σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος; Οι απλές αλλά δυναμικές Γραφικές αποδείξεις του Μίλτον για το ότι ο Χριστός, ο Γιος του Θεού, είναι κατώτερος από τον Θεό, τον Πατέρα. Αφού παραθέτει τα εδάφια Ιωάννης 17:3 και Ιωάννης 20:17, ο Μίλτον ρωτάει: «Αν ο Πατέρας είναι Θεός του Χριστού και Θεός μας, και αν υπάρχει μόνο ένας Θεός, ποιος μπορεί να είναι ο Θεός εκτός από τον Πατέρα;»

Επιπλέον, ο Μίλτον τονίζει το εξής: «Ο ίδιος ο Γιος και οι απόστολοί του αναγνωρίζουν με όλα όσα λένε και γράφουν ότι ο Πατέρας είναι μεγαλύτερος από τον Γιο στο καθετί». (Ιωάννης 14:28) «Πράγματι ο Χριστός είναι αυτός που λέει, στο εδάφιο Ματθ. κς΄ 39: Πατέρα μου, αν είναι δυνατόν, ας παρέλθει αυτό το ποτήρι από εμένα. Εντούτοις, όχι όπως εγώ θέλω, αλλά όπως εσύ θέλεις. . . . Γιατί προσεύχεται μόνο στον Πατέρα, και όχι στον εαυτό του, αν αυτός ο ίδιος είναι όντως ο Θεός; Αν ο ίδιος είναι και άνθρωπος και ο υπέρτατος Θεός, γιατί προσεύχεται καν για κάτι που εξαρτάται από τον ίδιο; . . . Όπως ο Γιος παντού λατρεύει και τιμά μόνο τον Πατέρα, έτσι διδάσκει και εμάς να κάνουμε το ίδιο».

Οι Περιορισμοί του Μίλτον

Ο Τζον Μίλτον αναζητούσε την αλήθεια. Εξακολουθούσε, όμως, να υπόκειται σε ανθρώπινους περιορισμούς, και μερικές από τις απόψεις του ίσως διαμορφώθηκαν εν μέρει από κάποιες δυσάρεστες εμπειρίες. Λόγου χάρη, λίγο μετά το γάμο του, η σύζυγός του, η νεαρή κόρη ενός φιλομοναρχικού γαιοκτήμονα, τον εγκατέλειψε και επέστρεψε στην οικογένειά της για τρία χρόνια περίπου. Σε αυτό το χρονικό διάστημα, ο Μίλτον έγραψε φυλλάδια τα οποία δικαιολογούσαν το διαζύγιο όχι μόνο λόγω συζυγικής απιστίας—η οποία είναι ο μόνος λόγος που ανέφερε ο Ιησούς—αλλά και σε περιπτώσεις δυσαρμονίας. (Ματθαίος 19:9) Ο Μίλτον προώθησε την ίδια ιδέα και στο σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος.

Παρά τα μειονεκτήματα του Μίλτον, το σύγγραμμα Περί του Χριστιανικού Δόγματος παρουσιάζει με δυναμικό τρόπο την άποψη της Αγίας Γραφής σε πλήθος σημαντικών διδασκαλιών. Μέχρι σήμερα, η διατριβή του υποχρεώνει τους αναγνώστες της να αξιολογήσουν τις δικές τους πεποιθήσεις με αλάνθαστο γνώμονα την Αγία Γραφή.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Ο Μίλτον ήταν ζηλωτής μελετητής της Γραφής

[Ευχαριστίες]

Courtesy of The Early Modern Web at Oxford

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Το ποίημα «Χαμένος Παράδεισος» χάρισε φήμη στον Μίλτον

[Ευχαριστίες]

Courtesy of The Early Modern Web at Oxford

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Το τελευταίο έργο του Μίλτον ήταν χαμένο επί 150 χρόνια

[Ευχαριστίες]

Image courtesy of Rare Books and Special Collections, Thomas Cooper Library, University of South Carolina

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 11]

Image courtesy of Rare Books and Special Collections, Thomas Cooper Library, University of South Carolina