Αρχαία Θραύσματα Αγγείων Επιβεβαιώνουν τη Βιβλική Αφήγηση

Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ είναι ο Λόγος του Θεού. (2 Τιμόθεο 3:16) Αυτά που αναφέρει σχετικά με ανθρώπους, τόπους και θρησκευτικές ή πολιτικές καταστάσεις των αρχαίων καιρών είναι ακριβή. Η αυθεντικότητα των Γραφών δεν εξαρτάται καθόλου από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις, παρότι τέτοιου είδους ευρήματα επιβεβαιώνουν ή αποσαφηνίζουν την κατανόησή μας για τη Βιβλική αφήγηση.

Τα πλέον πολυάριθμα αντικείμενα που βρίσκουν οι αρχαιολόγοι κατά τη διάρκεια των ανασκαφών σε αρχαιολογικούς χώρους είναι τα θραύσματα πήλινων αγγείων. Αυτά τα κεραμικά θραύσματα αποκαλούνται και όστρακα, από την αρχαία ελληνική λέξη ὄστρακον, η οποία σημαίνει επίσης «κέλυφος, περίβλημα». Κατά την αρχαιότητα, τα θραύσματα πήλινων αγγείων χρησίμευαν ως ανέξοδη γραφική ύλη σε πολλά μέρη στη Μέση Ανατολή, περιλαμβανομένης της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας. Όστρακα χρησιμοποιούνταν για την καταγραφή συμβολαίων, λογαριασμών, πωλήσεων και ούτω καθεξής, όπως χρησιμοποιούνται σημειωματάρια και φύλλα χαρτιού σήμερα. Τα κείμενα πάνω στα όστρακα, τα οποία γράφονταν συνήθως με μελάνι, ποίκιλλαν από μία μόνο λέξη μέχρι αρκετές δεκάδες γραμμές ή στήλες.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ισραήλ έχουν φέρει στο φως πολυάριθμα όστρακα από τους Βιβλικούς χρόνους. Τρεις συλλογές που χρονολογούνται από τον έβδομο και τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή επιβεβαιώνουν διάφορες λεπτομέρειες ιστορικών πληροφοριών που βρίσκονται στη Γραφή. Πρόκειται για τα όστρακα της Σαμάρειας, τα όστρακα της Αράδ και τα όστρακα της Λαχείς. Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά καθεμιά από αυτές τις συλλογές.

Τα Όστρακα της Σαμάρειας

Η Σαμάρεια ήταν η πρωτεύουσα του βόρειου δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ ώσπου κατακτήθηκε από τους Ασσυρίους το 740 Π.Κ.Χ. Αναφορικά με την ίδρυση της Σαμάρειας, τα εδάφια 1 Βασιλέων 16:23, 24 δηλώνουν: «Το τριακοστό πρώτο έτος του Ασά, του βασιλιά του Ιούδα [947 Π.Κ.Χ.], έγινε βασιλιάς του Ισραήλ ο Αμρί . . . Και αγόρασε το βουνό της Σαμάρειας από τον Σεμέρ δίνοντας δύο τάλαντα ασήμι, και άρχισε να χτίζει στο βουνό και κάλεσε το όνομα της πόλης που έχτισε . . . Σαμάρεια». Η πόλη υπήρχε και τη ρωμαϊκή εποχή, οπότε της δόθηκε το όνομα «Σεβαστή». Τελικά έπαψε να υπάρχει ως πόλη τον έκτο αιώνα Κ.Χ.

Κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής στην αρχαία Σαμάρεια το 1910, κάποια ομάδα αρχαιολόγων βρήκε μια συλλογή από όστρακα, τα οποία τοποθέτησαν χρονικά στον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. Τα κείμενά τους αποτελούσαν καταγραφές φορτίων λαδιού και κρασιού τα οποία έφταναν στη Σαμάρεια από διάφορες τοποθεσίες στη γύρω περιοχή. Σχολιάζοντας αυτή την ανακάλυψη, το βιβλίο Αρχαίες Επιγραφές—Φωνές από το Βιβλικό Κόσμο (Ancient Inscriptions—Voices From the Biblical World) λέει: «Τα 63 όστρακα που βρέθηκαν το 1910 . . . θεωρούνται δικαίως μια από τις σπουδαιότερες συλλογές επιγραφικού υλικού που σώζονται από τον αρχαίο Ισραήλ. Αυτή η σπουδαιότητα δεν οφείλεται στο περιεχόμενο των οστράκων της Σαμάρειας . . . αλλά στο ότι εμπεριέχουν μια εκτεταμένη καταγραφή ισραηλιτικών προσωπικών ονομάτων, ονομάτων φυλετικών ομάδων και τοπωνυμίων». Πώς επιβεβαιώνουν αυτά τα ονόματα λεπτομέρειες της Βιβλικής αφήγησης;

Όταν οι Ισραηλίτες κατέκτησαν την Υποσχεμένη Γη και τη μοίρασαν στις φυλές τους, η τοποθεσία της Σαμάρειας βρισκόταν στη γη της φυλής του Μανασσή. Σύμφωνα με τα εδάφια Ιησούς του Ναυή 17:1-6, δέκα φυλετικές ομάδες του Μανασσή, απόγονοι του εγγονού του τού Γαλαάδ, έλαβαν εκτάσεις γης σε αυτή την περιοχή. Ήταν οι φυλετικές ομάδες του Αβί-εζέρ,  του Χελέκ, του Ασριήλ, του Συχέμ και του Σεμιδά. Ο έκτος άντρας, ο Χεφέρ, δεν είχε εγγονούς αλλά πέντε εγγονές—τη Μααλά, τη Νωά, την Ογλά, τη Μελχά και τη Θερσά—και η καθεμιά τους έλαβε μια έκταση γης.—Αριθμοί 27:1-7.

Στα όστρακα της Σαμάρειας σώζονται εφτά από τα ονόματα αυτών των φυλετικών ομάδων—τα ονόματα και των πέντε γιων του Γαλαάδ, καθώς και τα ονόματα δύο από τις εγγονές του Χεφέρ, της Ογλά και της Νωά. «Τα ονόματα των φυλετικών ομάδων που σώζονται στα Όστρακα της Σαμάρειας παρέχουν έναν εξωβιβλικό σύνδεσμο ανάμεσα στις φυλετικές ομάδες του Μανασσή και στη γη όπου η Γραφή δηλώνει ότι εγκαταστάθηκαν», παρατηρεί η Βίβλος Αρχαιολογικής Μελέτης της Νέας Διεθνούς Μετάφρασης (NIV Archaeological Study Bible). Συνεπώς, η συγκεκριμένη πτυχή της πρώιμης ιστορίας των φυλών του Ισραήλ όπως περιγράφεται στην Αγία Γραφή επιβεβαιώνεται από αυτά τα όστρακα.

Από ό,τι φαίνεται, τα όστρακα της Σαμάρειας επιβεβαιώνουν επίσης τη θρησκευτική κατάσταση των Ισραηλιτών όπως περιγράφεται αυτή στη Γραφή. Την εποχή που γράφτηκαν τα όστρακα της Σαμάρειας, οι Ισραηλίτες συνδύαζαν τη λατρεία του Ιεχωβά με τη λατρεία του χαναανιτικού θεού Βάαλ. Η προφητεία του Ωσηέ, η οποία γράφτηκε επίσης τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ., προείπε έναν καιρό κατά τον οποίο ο Ισραήλ θα αποκαλούσε μετανοημένος τον Ιεχωβά «Ο σύζυγός μου» και όχι πια «Ο βάαλ μου», δηλαδή «Ο Ιδιοκτήτης μου». (Ωσηέ 2:16, 17· υποσημείωση στη ΜΝΚ) Μερικά ονόματα προσώπων που βρέθηκαν στα όστρακα της Σαμάρειας σήμαιναν «ο Βάαλ είναι ο πατέρας μου», «ο Βάαλ τραγουδάει», «ο Βάαλ είναι ισχυρός», «ο Βάαλ θυμάται» και τα παρόμοια. Σε κάθε 11 ονόματα που περιέχουν κάποια μορφή του ονόματος Ιεχωβά, αντιστοιχούν 7 με το συνθετικό «Βάαλ».

Τα Όστρακα της Αράδ

Η Αράδ ήταν μια αρχαία πόλη στην ημιάνυδρη περιοχή Νεγκέμπ, αρκετά νότια της Ιερουσαλήμ. Ανασκαφές στην Αράδ έφεραν στο φως έξι διαδοχικά ισραηλιτικά φρούρια, από την εποχή της βασιλείας του Σολομώντα (1037-998 Π.Κ.Χ.) μέχρι την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ. Οι ανασκαφείς ανακάλυψαν στην Αράδ τη μεγαλύτερη συλλογή οστράκων από τους Βιβλικούς χρόνους. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει περισσότερα από 200 αντικείμενα με εγχάρακτες επιγραφές στην εβραϊκή, στην αραμαϊκή και σε άλλες γλώσσες.

Μερικά από τα όστρακα της Αράδ επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες της Γραφής σχετικά με τις ιερατικές οικογένειες. Για παράδειγμα, σε ένα θραύσμα αναφέρονται «οι γιοι του Κορέ» για τους οποίους γίνεται μνεία στα εδάφια Έξοδος 6:24 και Αριθμοί 26:11. Οι επιγραφές των Ψαλμών 42, 44-49, 84, 85, 87 και 88 αποδίδουν αυτούς τους ψαλμούς συγκεκριμένα στους «γιους του Κορέ». Άλλες ιερατικές οικογένειες που αναφέρονται στα όστρακα της Αράδ είναι οι οικογένειες του Πασχώρ και του Μερημώθ.—1 Χρονικών 9:12· Έσδρας 8:33.

Εξετάστε ένα άλλο παράδειγμα. Στα ερείπια κάποιου φρουρίου που χρονολογείται από την περίοδο λίγο πριν την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους, οι ανασκαφείς βρήκαν ένα όστρακο με κάποιο μήνυμα που απευθυνόταν στο διοικητή του φρουρίου. Σύμφωνα με το έντυπο Τα Συμφραζόμενα των Γραφών (The Context of Scripture), το μήνυμα λέει εν μέρει: «Προς τον κύριό μου τον Ελιασίβ. Είθε ο Γιαχβέ [Ιεχωβά] να φροντίζει για την ευημερία σου. . . . Όσον αφορά το ζήτημα σχετικά με το οποίο μου έδωσες εντολές: όλα είναι καλά τώρα: αυτός διαμένει στο ναό του Γιαχβέ». Πολλοί λόγιοι πιστεύουν ότι ο ναός για τον οποίο γίνεται λόγος είναι ο ναός στην  Ιερουσαλήμ, ο οποίος οικοδομήθηκε αρχικά την εποχή του Σολομώντα.

Τα Όστρακα της Λαχείς

Η αρχαία οχυρωμένη πόλη της Λαχείς βρισκόταν 44 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ. Στη διάρκεια ανασκαφών το 1930, βρέθηκε μια σειρά από όστρακα, και τουλάχιστον 12 τεμάχια είναι επιστολές που περιγράφονται ως «άκρως σημαντικές . . . επειδή ρίχνουν φως στην πολιτική κατάσταση και στη γενικότερη αναταραχή καθώς ο Ιούδας ετοιμαζόταν για την αναπόφευκτη επίθεση του [Βαβυλώνιου Βασιλιά] Ναβουχοδονόσορα».

Οι σημαντικότερες επιστολές αποτελούν την αλληλογραφία ενός κατώτερου αξιωματικού με τον Ζαός, ο οποίος ήταν πιθανώς ο στρατιωτικός διοικητής της Λαχείς. Η γλώσσα των επιστολών μοιάζει με εκείνη που χρησιμοποιείται στα συγγράμματα του προφήτη Ιερεμία, ο οποίος έζησε την ίδια εποχή. Προσέξτε πώς δύο από αυτές τις επιστολές υποστηρίζουν τη Βιβλική περιγραφή εκείνης της κρίσιμης χρονικής περιόδου.

Στο εδάφιο Ιερεμίας 34:7, ο προφήτης περιγράφει τον καιρό κατά τον οποίο «οι στρατιωτικές δυνάμεις του βασιλιά της Βαβυλώνας πολεμούσαν εναντίον της Ιερουσαλήμ και εναντίον όλων των πόλεων του Ιούδα που απέμεναν, εναντίον της Λαχείς και εναντίον της Αζηκά· διότι αυτές—οι οχυρωμένες πόλεις—είχαν απομείνει από τις πόλεις του Ιούδα». Ο συγγραφέας μιας από τις Επιστολές της Λαχείς φαίνεται πως περιγράφει τα ίδια γεγονότα: «Έχουμε το νου μας για να δούμε τα σήματα [από φωτιά] της Λαχείς . . . , καθώς δεν μπορούμε να δούμε την Αζηκά». Κατά τη γνώμη πολλών λογίων αυτό δείχνει ότι η Αζηκά είχε πέσει στα χέρια των Βαβυλωνίων και ότι η Λαχείς ήταν η επόμενη που θα έπεφτε. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια σε αυτό το κείμενο είναι η αναφορά στα «σήματα από φωτιά». Το εδάφιο Ιερεμίας 6:1 επίσης αναφέρει τη χρήση τέτοιων μέσων επικοινωνίας.

Μια άλλη Επιστολή της Λαχείς πιστεύεται ότι επιβεβαιώνει τα όσα λένε οι προφήτες Ιερεμίας και Ιεζεκιήλ σχετικά με τις προσπάθειες που κατέβαλε ο βασιλιάς του Ιούδα για να λάβει υποστήριξη από την Αίγυπτο στην εξέγερσή του κατά της Βαβυλώνας. (Ιερεμίας 37:5-8· 46:25, 26· Ιεζεκιήλ 17:15-17) Η Επιστολή της Λαχείς λέει: «Τώρα ο υπηρέτης σου έχει λάβει την εξής πληροφορία: Ο στρατηγός Κονιάχου ο γιος του Ελναθάν κινήθηκε προς τα νότια για να μπει στην Αίγυπτο». Οι λόγιοι γενικά ερμηνεύουν αυτή την πράξη ως προσπάθεια για εξασφάλιση στρατιωτικής βοήθειας από την Αίγυπτο.

Τα όστρακα της Λαχείς αναφέρουν επίσης κάποια ονόματα τα οποία βρίσκονται στο βιβλίο του Ιερεμία. Πρόκειται για τα ονόματα Νηρίας, Ιααζανίας, Γεμαρίας, Ελνάθαν και Ωσαΐας. (Ιερεμίας 32:12· 35:3· 36:10, 12· 42:1) Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν αυτά τα ονόματα αντιπροσωπεύουν τα ίδια άτομα. Επειδή, όμως, ο Ιερεμίας έζησε την ίδια περίοδο, η ομοιότητα είναι αξιοσημείωτη.

Ένα Κοινό Χαρακτηριστικό

Οι συλλογές οστράκων της Σαμάρειας, της Αράδ και της Λαχείς επιβεβαιώνουν αρκετές λεπτομέρειες που είναι καταγραμμένες στη Γραφή. Μεταξύ αυτών είναι οικογενειακά ονόματα, τοπωνύμια, καθώς και σημεία που αφορούν το θρησκευτικό και πολιτικό κλίμα των καιρών. Υπάρχει, όμως, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό το οποίο διαθέτουν και οι τρεις συλλογές.

Οι επιστολές που βρίσκονται στις συλλογές της Αράδ και της Λαχείς περιέχουν φράσεις όπως «Είθε ο Ιεχωβά να ζητεί την ειρήνη σου». Σε εφτά από τα μηνύματα της Λαχείς, το όνομα του Θεού μνημονεύεται συνολικά 11 φορές. Επιπρόσθετα, πολλά εβραϊκά προσωπικά ονόματα που βρίσκονται και στις τρεις συλλογές περιέχουν τη συντομευμένη μορφή του ονόματος Ιεχωβά. Έτσι λοιπόν, αυτά τα όστρακα επιβεβαιώνουν ότι το θεϊκό όνομα χρησιμοποιούνταν σε καθημερινή βάση μεταξύ των Ισραηλιτών εκείνης της εποχής.

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Όστρακο από τα ερείπια της Αράδ το οποίο απευθύνεται σε κάποιον ονόματι Ελιασίβ

[Ευχαριστίες]

Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Μία από τις Επιστολές της Λαχείς που περιέχει το όνομα του Θεού

[Ευχαριστίες]

Photograph taken by courtesy of the British Museum