Λουκάς—Αγαπητός Συνεργάτης

ΗΤΑΝ το έτος 65 Κ.Χ. στη Ρώμη. Ο Λουκάς γνώριζε τους κινδύνους που θα διέτρεχε αν αποκάλυπτε ότι ήταν φίλος του αποστόλου Παύλου, ο οποίος δικαζόταν τότε λόγω της πίστης του. Φαινόταν ότι ο Παύλος θα καταδικαζόταν σε θάνατο. Αλλά εκείνη την κρίσιμη περίοδο, ο Λουκάς—και μόνο ο Λουκάς—ήταν μαζί με τον απόστολο.—2 Τιμόθεο 4:6, 11.

Το όνομα Λουκάς είναι οικείο στους αναγνώστες της Γραφής επειδή το Ευαγγέλιο που έγραψε φέρει το όνομά του. Ο Λουκάς διένυσε μεγάλες αποστάσεις με τον Παύλο, ο οποίος τον αποκάλεσε “αγαπητό γιατρό” και “συνεργάτη”. (Κολοσσαείς 4:14· Φιλήμονα 24) Οι Γραφές δεν παρέχουν πολλές πληροφορίες για τον Λουκά, εφόσον αναφέρουν το όνομά του μόνο τρεις φορές. Ωστόσο, καθώς εξετάζετε όσα αποκαλύπτει η έρευνα για τον Λουκά, πιθανότατα θα συμμεριστείτε την εκτίμηση του Παύλου για αυτόν τον πιστό Χριστιανό.

Συγγραφέας και Ιεραπόστολος

Το Ευαγγέλιο του Λουκά και το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων απευθύνονται στον Θεόφιλο, κάτι που δείχνει ότι ο Λουκάς συνέταξε και τα δύο αυτά θεόπνευστα συγγράμματα. (Λουκάς 1:3· Πράξεις 1:1) Ο Λουκάς δεν ισχυρίζεται ότι είχε γίνει ο ίδιος μάρτυρας της διακονίας του Ιησού Χριστού. Αντίθετα, ο Λουκάς αναφέρει ότι έλαβε πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες και “ερεύνησε τα πάντα από την αρχή με ακρίβεια”. (Λουκάς 1:1-3) Γι’ αυτό, είναι πιθανό ότι ο Λουκάς έγινε ακόλουθος του Χριστού κάποια στιγμή μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ.

Μερικοί υποθέτουν ότι ο Λουκάς καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας. Επισημαίνουν ότι το βιβλίο των Πράξεων παρέχει λεπτομέρειες για γεγονότα που συνέβησαν σε εκείνη την πόλη καθώς και ότι το βιβλίο ξεχωρίζει έναν από τους εφτά «αναγνωρισμένους άντρες», αναφέροντάς τον ως «προσήλυτο από την Αντιόχεια», ενώ δεν προσδιορίζονται οι πόλεις καταγωγής των άλλων έξι. Φυσικά, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι αυτό δείχνει πως ο Λουκάς ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την Αντιόχεια επειδή ήταν η γενέτειρά του.—Πράξεις 6:3-6.

Παρότι το όνομα του Λουκά δεν εμφανίζεται στις Πράξεις, ορισμένες περικοπές χρησιμοποιούν τις αντωνυμίες «εμείς» και «μας», πράγμα που δείχνει ότι εκείνος συμμετείχε σε κάποια από τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο. Όταν ο Λουκάς καταγράφει την πορεία του Παύλου και των συντρόφων του μέσα από τη Μικρά Ασία, λέει: «Προσπέρασαν . . . τη Μυσία και κατέβηκαν στην Τρωάδα». Στην Τρωάδα ο Παύλος είδε σε όραμα κάποιον άντρα Μακεδόνα ο οποίος τον ικέτευσε: «Πέρασε στη Μακεδονία και βοήθησέ μας». Ο Λουκάς προσθέτει: «Μόλις εκείνος είδε το όραμα, επιζητήσαμε να πάμε στη Μακεδονία». (Πράξεις 16:8-10) Η αλλαγή από το τρίτο στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υποδηλώνει ότι ο Λουκάς ενώθηκε με την ομάδα του Παύλου στην Τρωάδα. Στη συνέχεια, ο Λουκάς περιέγραψε το έργο κηρύγματος που έγινε στους Φιλίππους σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, δείχνοντας ότι συμμετείχε και ο ίδιος σε αυτό. «Την ημέρα του σαββάτου», γράφει, «βγήκαμε έξω από την πύλη, δίπλα σε έναν ποταμό, όπου νομίζαμε ότι υπήρχε ένας τόπος προσευχής· και καθήσαμε και αρχίσαμε να μιλάμε στις γυναίκες που είχαν συναχθεί». Ως αποτέλεσμα, η Λυδία και όλο το σπιτικό της δέχτηκαν τα καλά νέα και βαφτίστηκαν.—Πράξεις 16:11-15.

 Στους Φιλίππους, όπου ο Παύλος θεράπευσε μια υπηρέτρια η οποία έκανε προρρήσεις υπό την επιρροή ενός «δαίμονα μαντείας», αντιμετώπισαν εναντίωση. Όταν οι κύριοι της υπηρέτριας είδαν ότι έχασαν το μέσο με το οποίο έβγαζαν κέρδος, συνέλαβαν τον Παύλο και τον Σίλα και στη συνέχεια τους ξυλοκόπησαν και τους φυλάκισαν. Ο Λουκάς διέφυγε προφανώς τη σύλληψη, διότι περιγράφει τη δοκιμασία των συνεργατών του σε τρίτο πρόσωπο. Όταν αποφυλακίστηκαν, «[ο Παύλος και ο Σίλας] ενθάρρυναν [τους αδελφούς] και έφυγαν». Ο Λουκάς επανέφερε την αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο μόνο όταν ο Παύλος επέστρεψε στους Φιλίππους αργότερα. (Πράξεις 16:16-40· 20:5, 6) Ενδεχομένως ο Λουκάς είχε παραμείνει στους Φιλίππους για να επιβλέπει το έργο εκεί.

Συλλογή Πληροφοριών

Πού βρήκε ο Λουκάς υλικό για το Ευαγγέλιό του και για το βιβλίο των Πράξεων; Τα τμήματα των Πράξεων όπου χρησιμοποιείται πρώτο πρόσωπο—εκείνα στα οποία ο Λουκάς συμπεριέλαβε τον εαυτό του στην αφήγηση—δείχνουν ότι συνόδευσε τον Παύλο από τους Φιλίππους στην Ιερουσαλήμ, όπου ο απόστολος συνελήφθη ξανά. Καθ’ οδόν, η ομάδα του Παύλου έμεινε κάποιο διάστημα με τον Φίλιππο τον ευαγγελιστή στην Καισάρεια. (Πράξεις 20:6· 21:1-17) Ο Λουκάς μπορεί να πήρε πληροφορίες για την αφήγησή του σχετικά με τις πρώτες ιεραποστολικές δραστηριότητες στη Σαμάρεια από τον Φίλιππο, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει στο έργο κηρύγματος εκεί. (Πράξεις 8:4-25) Αλλά ποιες ήταν οι άλλες πηγές του Λουκά;

Τα δύο χρόνια κατά τα οποία ο Παύλος ήταν φυλακισμένος στην Καισάρεια πιθανώς έδωσαν στον Λουκά την ευκαιρία να κάνει έρευνα για την αφήγηση του Ευαγγελίου του. Η Ιερουσαλήμ δεν βρισκόταν πολύ μακριά, και εκεί ο Λουκάς θα μπορούσε να συμβουλευτεί αρχεία που αφορούσαν τη γενεαλογία του Ιησού. Ο Λουκάς κατέγραψε πολλά γεγονότα της ζωής και της διακονίας του Ιησού τα οποία εμφανίζονται μόνο στο δικό του Ευαγγέλιο. Κάποιος λόγιος έχει εντοπίσει μέχρι και 82 τέτοιες μοναδικές περικοπές.

Είναι πιθανό να έμαθε ο Λουκάς κάποια πράγματα για τη γέννηση του Ιωάννη από την Ελισάβετ, τη μητέρα του Ιωάννη του Βαφτιστή. Ίσως να έμαθε λεπτομέρειες σχετικά με τη γέννηση και τα πρώτα χρόνια της ζωής του Ιησού από τη μητέρα του Ιησού, τη Μαρία. (Λουκάς 1:5–2:52) Ίσως ο Πέτρος, ο Ιάκωβος ή ο Ιωάννης να μίλησαν στον Λουκά για τη θαυματουργική ψαριά. (Λουκάς 5:4-10) Μόνο από το Ευαγγέλιο του Λουκά μαθαίνουμε για μερικές από τις  παραβολές του Ιησού, όπως αυτήν σχετικά με τον καλό Σαμαρείτη, τη στενή πόρτα, τη χαμένη δραχμή, τον άσωτο γιο, καθώς και τον πλούσιο και τον Λάζαρο.—Λουκάς 10:29-37· 13:23, 24· 15:8-32· 16:19-31.

Ο Λουκάς εκδήλωνε ζωηρό ενδιαφέρον για τους ανθρώπους. Κατέγραψε την προσφορά εξαγνισμού της Μαρίας, την ανάσταση του γιου μιας χήρας και το περιστατικό κατά το οποίο κάποια γυναίκα άλειψε τα πόδια του Ιησού με λάδι. Ο Λουκάς κάνει μνεία για τις γυναίκες που διακονούσαν τον Χριστό και μας λέει ότι η Μάρθα και η Μαρία Τον φιλοξένησαν. Το Ευαγγέλιο του Λουκά αναφέρει τη θεραπεία μιας γυναίκας που ήταν διπλωμένη στα δύο και ενός άντρα που έπασχε από υδρωπικία, καθώς και τον καθαρισμό δέκα λεπρών. Ο Λουκάς μάς μιλάει για τον μικρόσωμο Ζακχαίο, ο οποίος σκαρφάλωσε σε κάποιο δέντρο για να δει τον Ιησού, και κάνει λόγο για τη μετανοημένη στάση ενός κακοποιού που ήταν κρεμασμένος σε ξύλο δίπλα στον Χριστό.—Λουκάς 2:24· 7:11-17, 36-50· 8:2, 3· 10:38-42· 13:10-17· 14:1-6· 17:11-19· 19:1-10· 23:39-43.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το Ευαγγέλιο του Λουκά αναφέρει την περιποίηση ενός τραύματος από τον καλό Σαμαρείτη της παραβολής του Ιησού. Δείχνοντας προφανώς ενδιαφέρον για αυτό το θέμα ως γιατρός, ο Λουκάς καταγράφει την περιγραφή του Ιησού για τη βοήθεια που παρασχέθηκε, κατά την οποία χρησιμοποιήθηκαν κρασί ως αντισηπτικό, λάδι για τις καταπραϋντικές του ιδιότητες και επίδεσμοι.—Λουκάς 10:30-37.

Σύντροφος ενός Φυλακισμένου

Ο Λουκάς ενδιαφερόταν για τον απόστολο Παύλο. Όταν ο Παύλος βρισκόταν υπό κράτηση στην Καισάρεια, ο Ρωμαίος αυτοκρατορικός επίτροπος Φήλιξ διέταξε να μην απαγορευτεί «σε κανέναν από τους [ανθρώπους του Παύλου] να τον εξυπηρετεί». (Πράξεις 24:23) Ο Λουκάς ήταν πιθανώς μεταξύ εκείνων που τον φρόντιζαν. Εφόσον ο Παύλος δεν είχε πάντα καλή υγεία, η φροντίδα του ίσως αποτελούσε μία από τις υπηρεσίες που πρόσφερε «ο αγαπητός γιατρός».—Κολοσσαείς 4:14· Γαλάτες 4:13.

Όταν ο απόστολος Παύλος επικαλέστηκε τον Καίσαρα, ο Ρωμαίος αυτοκρατορικός επίτροπος Φήστος τον έστειλε στη Ρώμη. Ο Λουκάς συνόδευσε όσια τον κρατούμενο στο μακρύ ταξίδι προς την Ιταλία και κατέγραψε μια ζωηρή αφήγηση για το ναυάγιο που έζησαν. (Πράξεις 24:27· 25:9-12· 27:1, 9-44) Ενόσω ήταν σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Ρώμη, ο Παύλος έγραψε κάποιες θεόπνευστες επιστολές, σε δύο από τις οποίες ανέφερε και τον Λουκά. (Πράξεις 28:30· Κολοσσαείς 4:14· Φιλήμονα 24) Πιθανώς κατά τη διάρκεια αυτής της διετούς περιόδου ο Λουκάς έγραψε το βιβλίο των Πράξεων.

Η κατοικία του Παύλου στη Ρώμη πρέπει να έσφυζε από πνευματική δραστηριότητα. Εκεί ο Λουκάς θα ερχόταν σε επαφή με ορισμένους από τους υπόλοιπους συνεργάτες του Παύλου—τον Τυχικό, τον Αρίσταρχο, τον Μάρκο, τον Ιούστο, τον Επαφρά και τον Ονήσιμο, για να αναφέρουμε μόνο λίγους.—Κολοσσαείς 4:7-14.

Κατά τη δεύτερη φυλάκιση του Παύλου, όταν ο ίδιος ένιωθε ότι ο θάνατός του πλησίαζε, ο όσιος και θαρραλέος Λουκάς ήταν στο πλευρό του παρότι άλλοι είχαν εγκαταλείψει τον απόστολο. Ο Λουκάς μπορεί να είχε παραμείνει με κίνδυνο να χάσει τη δική του ελευθερία. Ενδεχομένως ενεργώντας ως γραμματέας, ο Λουκάς ίσως ήταν αυτός που κατέγραψε τα λόγια του Παύλου: «Ο Λουκάς μόνο είναι μαζί μου». Η παράδοση λέει ότι λίγο αργότερα ο Παύλος αποκεφαλίστηκε.—2 Τιμόθεο 4:6-8, 11, 16.

Ο Λουκάς ήταν αυτοθυσιαστικός και μετριόφρων. Δεν επιδείκνυε τη μόρφωσή του ούτε προσπαθούσε να συγκεντρώνει την προσοχή πάνω του. Ναι, θα μπορούσε να είχε επιδιώξει τη ζωή ενός γιατρού, αλλά αυτός επέλεξε να προωθήσει τα συμφέροντα της Βασιλείας. Όπως ο Λουκάς, έτσι και εμείς είθε να διακηρύττουμε ανιδιοτελώς τα καλά νέα και να υπηρετούμε ταπεινά για τη δόξα του Ιεχωβά.—Λουκάς 12:31.

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ;

Ο Λουκάς απηύθυνε τόσο το Ευαγγέλιό του όσο και τις Πράξεις των Αποστόλων στον Θεόφιλο. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, αυτός ο άνθρωπος αποκαλείται “εξοχότατος Θεόφιλος”. (Λουκάς 1:3) Ο χαρακτηρισμός “εξοχότατος” ήταν ένας τίτλος με τον οποίο απευθύνονταν σε κάποιο επιφανές άτομο με μεγάλο πλούτο, καθώς και σε υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους της ρωμαϊκής κυβέρνησης. Ο απόστολος Παύλος απευθύνθηκε στον Φήστο, το Ρωμαίο αυτοκρατορικό επίτροπο της Ιουδαίας, με παρόμοιο τρόπο.—Πράξεις 26:25.

Προφανώς, ο Θεόφιλος είχε ακούσει το άγγελμα σχετικά με τον Ιησού και ενδιαφερόταν για αυτό. Ο Λουκάς έλπιζε ότι η αφήγηση του Ευαγγελίου του θα έδινε στον Θεόφιλο τη δυνατότητα να “γνωρίζει πλήρως τη βεβαιότητα των πραγμάτων τα οποία είχε διδαχτεί προφορικά”.—Λουκάς 1:4.

Σύμφωνα με τον λόγιο της ελληνικής Ρίτσαρντ Λένσκι, δεν είναι πιθανό να ήταν ο Θεόφιλος πιστός όταν ο Λουκάς τον αποκάλεσε “εξοχότατο”, διότι «σε όλα τα Χριστιανικά συγγράμματα, . . . σε κανέναν Χριστιανό αδελφό δεν απευθύνονταν ποτέ με τέτοιου είδους εγκόσμιους τιμητικούς τίτλους». Όταν ο Λουκάς έγραψε αργότερα το βιβλίο των Πράξεων, δεν χρησιμοποίησε τον τίτλο «εξοχότατε» αλλά απλώς είπε: «Θεόφιλε». (Πράξεις 1:1) Ο Λένσκι ολοκληρώνει: «Όταν ο Λουκάς έγραψε το Ευαγγέλιό του στον Θεόφιλο, εκείνος ο επιφανής άντρας δεν ήταν ακόμη Χριστιανός αλλά ενδιαφερόταν πολύ για τη Χριστιανοσύνη. Όταν, όμως, ο Λουκάς τού έστειλε τις Πράξεις, ο Θεόφιλος είχε μεταστραφεί».