Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

“Να Νικάτε Το Κακό” Ελέγχοντας το Θυμό

“Να Νικάτε Το Κακό” Ελέγχοντας το Θυμό

“Να Νικάτε Το Κακό” Ελέγχοντας το Θυμό

“Να μην παίρνετε εκδίκηση για τον εαυτό σας, αγαπητοί, . . . αλλά να νικάτε το κακό με το καλό”.​—ΡΩΜ. 12:19, 21.

1, 2. Ποιο καλό παράδειγμα έδωσαν μερικοί Μάρτυρες που ταξίδευαν;

ΜΙΑ ομάδα 34 Μαρτύρων του Ιεχωβά ταξίδευαν για να παρακολουθήσουν την αφιέρωση ενός γραφείου τμήματος όταν η πτήση τους καθυστέρησε εξαιτίας μηχανικής βλάβης. Η στάση για ανεφοδιασμό, που υποτίθεται ότι θα διαρκούσε μία ώρα, μετατράπηκε σε εφιάλτη όταν αναγκάστηκαν να μείνουν επί 44 ώρες σε ένα απομακρυσμένο αεροδρόμιο, χωρίς επαρκή τροφή, νερό ή εγκαταστάσεις υγιεινής. Πολλοί επιβάτες θύμωσαν και απείλησαν το προσωπικό του αεροδρομίου. Αλλά οι αδελφοί και οι αδελφές παρέμειναν ήρεμοι.

2 Τελικά, οι Μάρτυρες έφτασαν στον προορισμό τους λίγο πριν από το τελευταίο μέρος του προγράμματος αφιέρωσης. Αν και κουρασμένοι, έμειναν και μετά τη λήξη του προγράμματος για να απολαύσουν την παρέα των ντόπιων αδελφών. Αργότερα, έμαθαν ότι η υπομονή και η εγκράτεια που εκδήλωσαν δεν είχαν περάσει απαρατήρητες. Κάποιος επιβάτης είπε στην αεροπορική εταιρία: «Αν δεν υπήρχαν εκείνοι οι 34 Χριστιανοί στην πτήση, θα είχαν γίνει σοβαρά επεισόδια στο αεροδρόμιο».

Ζούμε σε έναν Θυμωμένο Κόσμο

3, 4. (α) Πώς και από πότε πλήττεται η ανθρωπότητα από το βίαιο θυμό; (β) Θα μπορούσε ο Κάιν να είχε ελέγξει το θυμό του; Εξηγήστε.

3 Οι πιέσεις της ζωής στο παρόν πονηρό σύστημα μπορούν να προκαλέσουν θυμό στους ανθρώπους. (Εκκλ. 7:7) Πολλές φορές, αυτός ο θυμός οδηγεί σε μίσος και απροκάλυπτη βία. Σε διάφορες χώρες μαίνονται πόλεμοι, είτε εθνικοί είτε εμφύλιοι, ενώ οι οικογενειακές εντάσεις δημιουργούν συγκρούσεις μέσα σε πολλά σπιτικά. Τέτοιες εκδηλώσεις θυμού και βίας έχουν μακρά ιστορία. Ο Κάιν, ο πρώτος γιος του Αδάμ και της Εύας, σκότωσε το νεότερο αδελφό του τον Άβελ από ζηλόφθονο θυμό. Ο Κάιν διέπραξε αυτό το έγκλημα παρ’ όλο που ο Ιεχωβά τον είχε προτρέψει προηγουμένως να ελέγξει τα συναισθήματά του και του είχε υποσχεθεί ότι θα τον ευλογούσε αν ενεργούσε έτσι.​—Διαβάστε Γένεση 4:6-8.

4 Παρά την κληρονομημένη του ατέλεια, ο Κάιν είχε δυνατότητα επιλογής. Θα μπορούσε να είχε συγκρατήσει το θυμό του. Γι’ αυτό και έφερε ξεκάθαρη ευθύνη για τη βίαιη πράξη του. Και στη δική μας περίπτωση, η ατελής μας κατάσταση καθιστά δυσκολότερη την αποφυγή του θυμού και των οργισμένων πράξεων. Σε αυτούς δε τους “κρίσιμους καιρούς”, υπάρχουν και άλλοι ισχυροί αρνητικοί παράγοντες που προσθέτουν ένταση. (2 Τιμ. 3:1) Για παράδειγμα, οι οικονομικές δυσχέρειες μπορούν να μας προξενήσουν συναισθηματική πίεση. Σύμφωνα με την αστυνομία και διάφορες οργανώσεις οικογενειακής αρωγής, η κρίση στο οικονομικό σύστημα συνδέεται με την αύξηση στις εκρήξεις θυμού και στην ενδοοικογενειακή βία.

5, 6. Ποια στάση του κόσμου σχετικά με το θυμό μπορεί να μας επηρεάσει;

5 Επιπλέον, πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή είναι «φίλαυτοι», «υπερήφανοι», ακόμη και «άγριοι». Τέτοια άσχημα χαρακτηριστικά είναι πολύ εύκολο να μας επηρεάσουν προκαλώντας μας θυμό. (2 Τιμ. 3:2-5) Στην πραγματικότητα, οι ταινίες και τα τηλεοπτικά προγράμματα παρουσιάζουν συχνά την εκδίκηση ως ευγενή πράξη και τη βία ως φυσιολογική και ενδεδειγμένη λύση στα προβλήματα. Κατά κανόνα, η πλοκή των έργων κάνει τους θεατές να περιμένουν με ανυπομονησία τη στιγμή που ο κακός «θα πάθει ό,τι του αξίζει»​—θα βρει συνήθως βίαιο τέλος στα χέρια του ήρωα της ιστορίας.

6 Αυτή η προπαγάνδα δεν προάγει τις οδούς του Θεού, αλλά «το πνεύμα του κόσμου» και του θυμωμένου άρχοντά του, του Σατανά. (1 Κορ. 2:12· Εφεσ. 2:2· Αποκ. 12:12) Το πνεύμα αυτό προωθεί την ικανοποίηση της ατελούς σάρκας και είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με το άγιο πνεύμα του Θεού και με τον καρπό του. Μάλιστα, μια θεμελιώδης διδασκαλία της Χριστιανοσύνης είναι να μην ανταποδίδουμε όταν δεχόμαστε προκλήσεις. (Διαβάστε Ματθαίος 5:39, 44, 45) Πώς μπορούμε, λοιπόν, να εφαρμόσουμε πληρέστερα αυτά που δίδαξε ο Ιησούς;

Καλά και Κακά Παραδείγματα

7. Τι συνέβη όταν ο Συμεών και ο Λευί δεν έλεγξαν το θυμό τους;

7 Η Αγία Γραφή περιέχει άφθονες συμβουλές για τον έλεγχο του θυμού, καθώς και πρακτικά παραδείγματα που δείχνουν τι μπορεί να συμβεί όταν ελέγχουμε το θυμό και όταν δεν τον ελέγχουμε. Θυμηθείτε τι συνέβη όταν δύο γιοι του Ιακώβ, ο Συμεών και ο Λευί, εκδικήθηκαν τον Συχέμ επειδή ατίμασε την αδελφή τους τη Δείνα. Αυτοί “οι άντρες πόνεσαν μέσα τους και θύμωσαν πολύ”. (Γέν. 34:7) Έπειτα, οι άλλοι γιοι του Ιακώβ επιτέθηκαν στην πόλη του Συχέμ, τη λεηλάτησαν και αιχμαλώτισαν τα γυναικόπαιδα. Όλα αυτά τα έκαναν, όχι μόνο λόγω της Δείνας, αλλά πιθανότατα και επειδή θίχτηκε η υπερηφάνειά τους, πληγώθηκε η υπόληψή τους. Ένιωθαν ότι ο Συχέμ είχε προσβάλει τους ίδιους και τον πατέρα τους, τον Ιακώβ. Ποια άποψη είχε, όμως, ο Ιακώβ για τη διαγωγή τους;

8. Τι δείχνει για τις πράξεις εκδίκησης η αφήγηση σχετικά με τον Συμεών και τον Λευί;

8 Η τραγική εμπειρία της Δείνας πρέπει να λύπησε πολύ τον Ιακώβ. Εντούτοις, εκείνος καταδίκασε την εκδικητική πορεία των γιων του. Ο Συμεών και ο Λευί προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους, λέγοντας: «Έπρεπε, λοιπόν, να μεταχειριστούν την αδελφή μας σαν πόρνη;» (Γέν. 34:31) Το ζήτημα, όμως, δεν έληξε εκεί, διότι ο Ιεχωβά δυσαρεστήθηκε. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Ιακώβ προείπε ότι, λόγω των βιαιοτήτων που διέπραξαν ο Συμεών και ο Λευί μέσα στο θυμό τους, οι απόγονοί τους θα διασκορπίζονταν ανάμεσα στις φυλές του Ισραήλ. (Διαβάστε Γένεση 49:5-7) Πράγματι, ο ανεξέλεγκτος θυμός τους επέσυρε τη δυσμένεια τόσο του Θεού όσο και του πατέρα τους.

9. Σε ποια περίπτωση παραλίγο να ενδώσει στο θυμό ο Δαβίδ;

9 Τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά στην περίπτωση του Βασιλιά Δαβίδ, ο οποίος είχε πολλές ευκαιρίες να πάρει εκδίκηση, αλλά δεν το έκανε. (1 Σαμ. 24:3-7) Κάποτε, όμως, παραλίγο να ενδώσει στο θυμό. Κάποιος πλούσιος ονόματι Νάβαλ εξύβρισε τους άντρες του Δαβίδ, αν και εκείνοι είχαν προστατέψει τα ποίμνια και τους ποιμένες του Νάβαλ. Ο Δαβίδ ίσως ένιωσε προσβεβλημένος, ιδίως για λογαριασμό των αντρών του, και έτσι ετοιμάστηκε να ανταποδώσει με βία. Ενώ αυτός και οι άντρες του βρίσκονταν καθ’ οδόν για να επιτεθούν στον Νάβαλ και στο σπιτικό του, ένας νεαρός είπε στην Αβιγαία, τη συνετή σύζυγο του Νάβαλ, τι είχε συμβεί και την παρότρυνε να αναλάβει δράση. Εκείνη ετοίμασε αμέσως ένα μεγάλο δώρο και πήγε να συναντήσει τον Δαβίδ. Ζήτησε ταπεινά συγνώμη για τη θρασύτητα του Νάβαλ και έκανε έκκληση στο φόβο που είχε ο Δαβίδ για τον Ιεχωβά. Ο Δαβίδ λογικεύτηκε και είπε: «Ευλογημένη να είσαι εσύ, η οποία με εμπόδισες την ημέρα αυτή να αναμειχθώ σε ενοχή αίματος».​—1 Σαμ. 25:2-35.

Η Χριστιανική Στάση

10. Ποια στάση πρέπει να διακρατούν οι Χριστιανοί όσον αφορά την εκδίκηση;

10 Οι περιπτώσεις του Συμεών και του Λευί καθώς και του Δαβίδ και της Αβιγαίας δείχνουν αλάνθαστα ότι ο Ιεχωβά αντιτίθεται στον ασυγκράτητο θυμό και στη βία και ότι ευλογεί τις προσπάθειες για ειρήνευση. «Αν είναι δυνατόν, όσο εξαρτάται από εσάς, να είστε ειρηνικοί με όλους τους ανθρώπους», έγραψε ο απόστολος Παύλος. «Να μην παίρνετε εκδίκηση για τον εαυτό σας, αγαπητοί, αλλά να αφήνετε τόπο για την οργή του Θεού· διότι είναι γραμμένο: “Η εκδίκηση είναι δική μου· εγώ θα ανταποδώσω, λέει ο Ιεχωβά”. Αλλά, “αν πεινάει ο εχθρός σου, τρέφε τον· αν διψάει, δίνε του να πιει· διότι κάνοντάς το αυτό θα συσσωρεύσεις πυρωμένα κάρβουνα στο κεφάλι του”. Να μην αφήνεις τον εαυτό σου να νικιέται από το κακό αλλά να νικάς το κακό με το καλό».​—Ρωμ. 12:18-21. *

11. Πώς έμαθε κάποια αδελφή να διαχειρίζεται το θυμό;

11 Η εφαρμογή αυτής της συμβουλής είναι εφικτή. Παραδείγματος χάρη, κάποια αδελφή παραπονέθηκε σε έναν πρεσβύτερο για την καινούρια διευθύντρια που είχε στην εργασία της. Τη χαρακτήρισε άδικη και αγενή. Ήταν θυμωμένη μαζί της και ήθελε να παραιτηθεί. Ο πρεσβύτερος την παρότρυνε να μην κάνει βεβιασμένες κινήσεις. Διέκρινε ότι ο θυμός με τον οποίο αντιδρούσε η αδελφή στην κακή συμπεριφορά της διευθύντριας είχε απλώς χειροτερέψει την κατάσταση. (Τίτο 3:1-3) Ο πρεσβύτερος της επισήμανε ότι, ακόμη και αν έβρισκε τελικά άλλη εργασία, θα έπρεπε και πάλι να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούσε στην αγενή συμπεριφορά. Τη συμβούλεψε να φέρεται στη διευθύντρια όπως και εκείνη θα ήθελε να της φέρονται οι άλλοι, σύμφωνα με ό,τι μας δίδαξε ο Ιησούς. (Διαβάστε Λουκάς 6:31) Η αδελφή δέχτηκε αυτή την εισήγηση. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Έπειτα από κάποιο διάστημα, η στάση της διευθύντριας μαλάκωσε, και μάλιστα ευχαρίστησε την αδελφή για την εργασία της.

12. Γιατί μπορεί να είναι ιδιαίτερα επώδυνες οι διαφορές μεταξύ Χριστιανών;

12 Ίσως να μην παραξενευόμαστε όταν ανακύπτουν τέτοια προβλήματα με κάποιον που δεν ανήκει στη Χριστιανική εκκλησία. Γνωρίζουμε ότι η ζωή στο σύστημα του Σατανά είναι συχνά άδικη και ότι χρειάζεται να αγωνιζόμαστε για να μην αφήνουμε τους ασεβείς να μας εξοργίζουν. (Ψαλμ. 37:1-11· Εκκλ. 8:12, 13· 12:13, 14) Ωστόσο, όταν δημιουργούνται προβλήματα με έναν πνευματικό αδελφό ή αδελφή, αυτό μπορεί να είναι πολύ πιο επώδυνο. Μια αδελφή θυμάται: «Το μεγαλύτερο εμπόδιο για εμένα όταν ήρθα στην αλήθεια ήταν να δεχτώ το γεγονός ότι ο λαός του Ιεχωβά δεν είναι τέλειος». Έχουμε βγει από έναν ψυχρό και άστοργο κόσμο, αναμένοντας ότι όλοι στην εκκλησία θα συμπεριφέρονται μεταξύ τους με Χριστιανική καλοσύνη. Επομένως, αν ένας συγχριστιανός μας, ιδίως κάποιος με προνόμια στην εκκλησία, ενεργεί με απερίσκεπτο ή μη Χριστιανικό τρόπο, μπορεί να πληγωθούμε ή να θυμώσουμε. “Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν τέτοια πράγματα στο λαό του Ιεχωβά;” ίσως ρωτήσουμε. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι τέτοια πράγματα συνέβαιναν ακόμη και μεταξύ χρισμένων Χριστιανών την εποχή των αποστόλων. (Γαλ. 2:11-14· 5:15· Ιακ. 3:14, 15) Πώς πρέπει να αντιδρούμε όταν επηρεαζόμαστε προσωπικά;

13. Γιατί πρέπει να προσπαθούμε να ξεπερνούμε τις διαφορές, και πώς;

13 «Έμαθα να προσεύχομαι για αυτούς που με πληγώνουν», είπε η αδελφή που μόλις αναφέρθηκε. «Πάντα με βοηθάει αυτό». Όπως διαβάσαμε προηγουμένως, ο Ιησούς μάς δίδαξε να προσευχόμαστε για αυτούς που μας διώκουν. (Ματθ. 5:44) Πόσο μάλλον πρέπει να προσευχόμαστε για τους πνευματικούς αδελφούς και αδελφές μας! Όπως ένας πατέρας θέλει να είναι τα παιδιά του αγαπημένα, έτσι και ο Ιεχωβά θέλει να τα πηγαίνουν καλά μεταξύ τους οι υπηρέτες του στη γη. Αποβλέπουμε στον καιρό που θα ζούμε μαζί με ειρήνη και ευτυχία για πάντα, και ο Ιεχωβά μάς διδάσκει να το κάνουμε αυτό από τώρα. Θέλει να συνεργαζόμαστε στην εκτέλεση του μεγαλειώδους έργου του. Γι’ αυτό λοιπόν, ας λύνουμε τα προβλήματα ή απλώς ας “παραβλέπουμε” την παράβαση και ας προχωρούμε ενωμένα. (Διαβάστε Παροιμίες 19:11) Αντί να απομακρυνόμαστε από τους αδελφούς μας όταν ανακύπτουν προβλήματα, οφείλουμε να βοηθάμε ο ένας τον άλλον για να παραμένουμε στο λαό του Θεού, ασφαλείς στην αγκαλιά των “αιώνιων βραχιόνων” του Ιεχωβά.​—Δευτ. 33:27.

Η Ηπιότητα προς Όλους Φέρνει Καλά Αποτελέσματα

14. Πώς μπορούμε να καταπολεμούμε τις διαιρετικές επιρροές του Σατανά;

14 Για να μας εμποδίσουν να μεταδίδουμε τα καλά νέα, ο Σατανάς και οι δαίμονες καταβάλλουν έντονες προσπάθειες με σκοπό να διαταράξουν τις ευτυχισμένες οικογένειες και εκκλησίες. Προσπαθούν να σπείρουν διχόνοια, γνωρίζοντας ότι οι εσωτερικές διαιρέσεις είναι καταστροφικές. (Ματθ. 12:25) Για να καταπολεμούμε τη μοχθηρή τους επιρροή, πρέπει να ακολουθούμε τη συμβουλή του Παύλου: «Ο δούλος . . . του Κυρίου δεν χρειάζεται να μάχεται, αλλά χρειάζεται να είναι ήπιος προς όλους». (2 Τιμ. 2:24) Να θυμάστε ότι ο αγώνας μας δεν είναι «ενάντια σε αίμα και σάρκα, αλλά . . . ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις». Για να τα καταφέρουμε σε αυτόν τον αγώνα, χρειαζόμαστε την πνευματική πανοπλία, η οποία περιλαμβάνει και «τον εξοπλισμό των καλών νέων της ειρήνης».​—Εφεσ. 6:12-18.

15. Πώς πρέπει να αντιδρούμε στις επιθέσεις από άτομα εκτός της εκκλησίας;

15 Έξω από την εκκλησία, οι εχθροί του Ιεχωβά εξαπολύουν σφοδρές επιθέσεις στον ειρηνικό λαό του. Μερικοί από αυτούς τους εχθρούς βιαιοπραγούν κατά των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Άλλοι μας συκοφαντούν στον τύπο ή στα δικαστήρια. Ο Ιησούς είπε στους ακολούθους του να το περιμένουν αυτό. (Ματθ. 5:11, 12) Πώς πρέπει να αντιδρούμε; Δεν πρέπει ποτέ να “ανταποδίδουμε κακό αντί κακού” με λόγια ή με έργα.​—Ρωμ. 12:17· διαβάστε 1 Πέτρου 3:16.

16, 17. Ποια δύσκολη κατάσταση αντιμετώπισε μια εκκλησία;

16 Ό,τι και αν φέρνει πάνω μας ο Διάβολος, μπορούμε να δίνουμε θαυμάσια μαρτυρία “νικώντας το κακό με το καλό”. Για παράδειγμα, μια εκκλησία σε κάποιο νησί του Ειρηνικού νοίκιασε μια αίθουσα για την Ανάμνηση. Μαθαίνοντάς το αυτό, οι ντόπιοι κληρικοί είπαν στους ενορίτες τους να συγκεντρωθούν για την τέλεση μιας λειτουργίας στην ίδια αίθουσα την ώρα που ήταν προγραμματισμένη και η Ανάμνηση. Ο διοικητής της αστυνομίας, όμως, διέταξε τους κληρικούς να έχουν αδειάσει την αίθουσα ως εκείνη την ώρα για να τη χρησιμοποιήσουν οι Μάρτυρες. Ωστόσο, όταν ήρθε εκείνη η στιγμή, η αίθουσα ήταν γεμάτη με εκκλησιαζομένους και η λειτουργία άρχισε.

17 Ενώ οι αστυνομικοί ήταν έτοιμοι να εκκενώσουν την αίθουσα διά της βίας, ο επικεφαλής κληρικός πλησίασε έναν από τους πρεσβυτέρους μας και ρώτησε: «Έχετε προγραμματίσει κάτι ιδιαίτερο για απόψε;» Ο αδελφός τού είπε για την Ανάμνηση, και εκείνος αποκρίθηκε: «Α, δεν το ήξερα!» Τότε ένας αστυνομικός φώναξε: «Μα σας το είπαμε σήμερα το πρωί!» Ο κληρικός στράφηκε προς τον πρεσβύτερο και με ένα πονηρό χαμόγελο είπε: «Τι θα κάνετε τώρα; Η αίθουσα είναι γεμάτη από δικούς μας ανθρώπους. Θα βάλετε την αστυνομία να μας πετάξει έξω;» Με τους ύπουλους χειρισμούς του, ήθελε να δοθεί η εντύπωση ότι οι Μάρτυρες ήταν οι διώκτες! Πώς θα αντιδρούσαν οι αδελφοί μας;

18. Πώς αντέδρασαν οι αδελφοί στην προκλητική συμπεριφορά, και με ποιο αποτέλεσμα;

18 Οι Μάρτυρες παραχώρησαν στους κληρικούς μισή ώρα για να τελέσουν τη λειτουργία τους, έπειτα από την οποία θα άρχιζε η Ανάμνηση. Αν και η λειτουργία κράτησε περισσότερο, μόλις αποχώρησαν οι εκκλησιαζόμενοι διεξάχθηκε η Ανάμνηση. Την επόμενη μέρα, η κυβέρνηση συγκρότησε μια επιτροπή για τη διερεύνηση του ζητήματος. Αφού εξέτασε τα γεγονότα, η επιτροπή υποχρέωσε τους κληρικούς να παραδεχτούν δημόσια ότι η αιτία του προβλήματος δεν ήταν οι Μάρτυρες, αλλά ο επικεφαλής κληρικός. Η επιτροπή ευχαρίστησε επίσης τους Μάρτυρες του Ιεχωβά για την υπομονή με την οποία χειρίστηκαν αυτή τη δύσκολη κατάσταση. Οι προσπάθειες που κατέβαλαν οι Μάρτυρες για να είναι «ειρηνικοί με όλους τους ανθρώπους» απέφεραν καλό καρπό.

19. Τι άλλο μπορεί να προάγει τις ειρηνικές σχέσεις;

19 Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για τη διατήρηση ειρηνικών σχέσεων είναι η ευχάριστη ομιλία. Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει τι είναι η ευχάριστη ομιλία και πώς μπορούμε να την καλλιεργούμε και να τη χρησιμοποιούμε.

[Υποσημείωση]

^ παρ. 10 Η φράση «πυρωμένα κάρβουνα» παραπέμπει σε μια αρχαία μέθοδο με την οποία θέρμαιναν τα μεταλλεύματα από πάνω και από κάτω για να τα λιώσουν και να εξαγάγουν τα μέταλλα. Όταν δείχνουμε καλοσύνη σε άστοργα άτομα, η στάση τους μπορεί να μαλακώσει και ίσως έρθουν στην επιφάνεια οι καλές τους ιδιότητες.

Μπορείτε να Εξηγήσετε;

• Γιατί είναι τόσο θυμωμένοι οι άνθρωποι στον κόσμο σήμερα;

• Ποια Γραφικά παραδείγματα δείχνουν τις συνέπειες που υπάρχουν όταν ελέγχουμε το θυμό ή όταν δεν τον ελέγχουμε;

• Πώς πρέπει να αντιδράσουμε αν μας πληγώσει ένας συγχριστιανός μας;

• Πώς πρέπει να αντιδρούμε στις επιθέσεις από άτομα εκτός της εκκλησίας;

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ο Συμεών και ο Λευί επέστρεψαν​—αλλά αφού ενέδωσαν στο θυμό

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Με την εκδήλωση καλοσύνης, η στάση των άλλων μπορεί να μαλακώσει