“Ω! Βάθος της Σοφίας του Θεού!”

«Ω! βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσης του Θεού! Πόσο ανεξερεύνητες είναι οι κρίσεις του και ανεξιχνίαστες οι οδοί του!»​—ΡΩΜ. 11:33.

1. Ποιο είναι το μεγαλύτερο προνόμιο για τους βαφτισμένους Χριστιανούς;

ΠΟΙΟ είναι το μεγαλύτερο προνόμιο που σας δόθηκε ποτέ; Αρχικά, μπορεί να σκεφτείτε κάποιον διορισμό που λάβατε ή κάποια τιμητική διάκριση που σας απονεμήθηκε. Ωστόσο, για εμάς τους βαφτισμένους Χριστιανούς, το μεγαλύτερο προνόμιο είναι το ότι μας δίνεται η δυνατότητα να έχουμε στενή σχέση με τον μόνο αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά. Το αποτέλεσμα είναι ότι “Εκείνος μας γνωρίζει”.​—1 Κορ. 8:3· Γαλ. 4:9.

2. Γιατί είναι τόσο μεγάλο προνόμιο το να γνωρίζουμε τον Ιεχωβά και να μας γνωρίζει και Εκείνος;

² Γιατί είναι τόσο μεγάλο προνόμιο το να γνωρίζουμε τον Ιεχωβά και να μας γνωρίζει και Εκείνος; Επειδή ο Ιεχωβά είναι, όχι μόνο η μεγαλύτερη Προσωπικότητα σε ολόκληρο το σύμπαν, αλλά και ο Προστάτης εκείνων τους οποίους αγαπάει. Ο προφήτης Ναούμ έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση: «Ο Ιεχωβά είναι αγαθός, οχυρό στην ημέρα της στενοχώριας. Και γνωρίζει εκείνους που ζητούν καταφύγιο σε αυτόν». (Ναούμ 1:7· Ψαλμ. 1:6) Στην πραγματικότητα, οι προοπτικές μας για αιώνια ζωή εξαρτώνται από το αν έχουμε γνωρίσει τον αληθινό Θεό και τον Γιο του, τον Ιησού Χριστό.​—Ιωάν. 17:3.

3. Τι περιλαμβάνει το να γνωρίσουμε τον Θεό;

³ Για να γνωρίσουμε τον Θεό δεν αρκεί απλώς να ξέρουμε το όνομά του. Πρέπει να τον γνωρίσουμε ως Φίλο, να καταλάβουμε τις αρέσκειες και τις απαρέσκειές του. Κάτι άλλο που είναι ζωτικό για να αποδείξουμε ότι γνωρίζουμε καλά τον Θεό είναι το να ζούμε σε αρμονία με αυτή τη γνώση. (1 Ιωάν. 2:4) Αλλά απαιτείται και κάτι ακόμη αν θέλουμε πραγματικά να γνωρίζουμε τον Ιεχωβά. Χρειάζεται να γνωρίζουμε, όχι μόνο τι έχει κάνει, αλλά επίσης πώς και γιατί έχει ενεργήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο. Όσο περισσότερο κατανοούμε τους σκοπούς του Ιεχωβά, τόσο περισσότερο ωθούμαστε να θαυμάζουμε το “βάθος της σοφίας του Θεού”.​—Ρωμ. 11:33.

Θεός που Έχει Σκοπό

4, 5. (α) Σε τι αναφέρεται η λέξη «σκοπός», όπως χρησιμοποιείται στη Γραφή; (β) Δείξτε με παράδειγμα πώς μπορεί ο σκοπός να επιτευχθεί με περισσότερους από έναν τρόπους.

⁴ Ο Ιεχωβά είναι Θεός που έχει σκοπό, και η Αγία Γραφή κάνει λόγο για τον «αιώνιο σκοπό» του. (Εφεσ. 3:10, 11) Τι σημαίνει στην ουσία αυτή η φράση; Η λέξη «σκοπός», όπως χρησιμοποιείται στη Γραφή, αναφέρεται σε έναν συγκεκριμένο στόχο ο οποίος είναι δυνατόν να επιτευχθεί με περισσότερους από έναν τρόπους.

⁵ Ας πούμε για παράδειγμα ότι κάποιος άνθρωπος θέλει να ταξιδέψει σε έναν συγκεκριμένο προορισμό. Έτσι λοιπόν, ο στόχος του, ή αλλιώς ο σκοπός του, είναι να φτάσει σε αυτόν τον προορισμό. Ίσως έχει διάφορες επιλογές ως προς το μέσο μεταφοράς και τη διαδρομή που θα ακολουθήσει. Καθώς ταξιδεύει στη διαδρομή που επέλεξε, ίσως συναντήσει απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες, κυκλοφοριακή συμφόρηση και κλειστούς δρόμους, οπότε θα χρειαστεί να ακολουθήσει εναλλακτική διαδρομή. Ωστόσο, όποιες προσαρμογές και αν χρειαστεί να κάνει, όταν φτάσει στον προορισμό του θα έχει πετύχει το στόχο του.

6. Πώς έχει δείξει ο Ιεχωβά ευελιξία στην εκπλήρωση του σκοπού του;

 ⁶ Παρόμοια και ο Ιεχωβά έχει δείξει αξιοσημείωτη ευελιξία κατά την επεξεργασία του αιώνιου σκοπού του. Λαβαίνοντας υπόψη του την ελεύθερη βούληση των νοημόνων πλασμάτων του, προσαρμόζει χωρίς καθυστέρηση τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνει το σκοπό του. Λόγου χάρη, ας εξετάσουμε πώς επιτελεί ο Ιεχωβά το σκοπό του αναφορικά με το υποσχεμένο Σπέρμα. Στην αρχή, ο Ιεχωβά είπε στο πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι: «Να είστε καρποφόροι και να πληθυνθείτε και να γεμίσετε τη γη και να την καθυποτάξετε». (Γέν. 1:28) Μήπως αυτός ο δηλωμένος σκοπός ανατράπηκε από το στασιασμό στον κήπο της Εδέμ; Όχι βέβαια! Ο Ιεχωβά αντέδρασε αμέσως σε εκείνη τη νέα κατάσταση χρησιμοποιώντας μια εναλλακτική «διαδρομή» για να επιτύχει το σκοπό του. Προείπε την εμφάνιση ενός “σπέρματος” το οποίο θα αποκαθιστούσε τη βλάβη που είχαν προξενήσει οι στασιαστές.​—Γέν. 3:15· Εβρ. 2:14-17· 1 Ιωάν. 3:8.

7. Τι μαθαίνουμε από την περιγραφή που έδωσε ο Ιεχωβά για τον εαυτό του στο εδάφιο Έξοδος 3:14;

⁷ Η ικανότητα που έχει ο Ιεχωβά να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις καθώς οδηγεί το σκοπό του σε ολοκλήρωση εναρμονίζεται με μια περιγραφή που έδωσε ο ίδιος για τον εαυτό του. Όταν ο Μωυσής ανέφερε στον Ιεχωβά πιθανά εμπόδια στο διορισμό που του είχε ανατεθεί, ο Ιεχωβά τον διαβεβαίωσε με τα εξής λόγια: «“ΘΑ ΑΠΟΔΕΙΧΤΩ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΘΑ ΑΠΟΔΕΙΧΤΩ”. Και πρόσθεσε: “Αυτό θα πεις στους γιους του Ισραήλ: «Ο ΘΑ ΑΠΟΔΕΙΧΤΩ με έστειλε σε εσάς»”». (Έξοδ. 3:14) Ναι, ο Ιεχωβά είναι ικανός να γίνει οτιδήποτε χρειάζεται να γίνει για να επιτελέσει πλήρως το σκοπό του! Ο απόστολος Παύλος το καταδεικνύει αυτό με μια γλαφυρή παραβολή στο 11ο κεφάλαιο της Επιστολής Προς τους Ρωμαίους. Εκεί μιλάει για ένα συμβολικό ελαιόδεντρο. Η εξέταση αυτής της παραβολής θα αυξήσει την εκτίμησή μας για το βάθος της σοφίας του Ιεχωβά, είτε η ελπίδα μας είναι να πάμε στον ουρανό είτε να λάβουμε αιώνια ζωή εδώ στη γη.

Ο Σκοπός του Ιεχωβά Σχετικά με το Προειπωμένο Σπέρμα

8, 9. (α) Ποια τέσσερα βασικά στοιχεία θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε την παραβολή του ελαιόδεντρου; (β) Η απάντηση σε ποια ερώτηση αποκαλύπτει την ευελιξία που δείχνει ο Ιεχωβά στην εκπλήρωση του σκοπού του;

⁸ Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την παραβολή του ελαιόδεντρου, χρειάζεται πρώτα να γνωρίζουμε τέσσερα στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη του σκοπού του Ιεχωβά σχετικά με το προειπωμένο σπέρμα. Πρώτον, ο Ιεχωβά υποσχέθηκε στον Αβραάμ ότι «όλα τα έθνη της γης οπωσδήποτε θα [έφερναν] ευλογία στον εαυτό τους» μέσω του σπέρματός του, δηλαδή των απογόνων του. (Γέν. 22:17, 18) Δεύτερον, το έθνος του Ισραήλ που προήλθε από τον Αβραάμ έλαβε την προοπτική να παραγάγει μια «βασιλεία ιερέων». (Έξοδ. 19:5, 6) Τρίτον, όταν η πλειονότητα των φυσικών Ισραηλιτών δεν δέχτηκε τον Μεσσία, ο Ιεχωβά πήρε άλλα μέτρα για να παραγάγει τη «βασιλεία ιερέων». (Ματθ. 21:43· Ρωμ. 9:27-29) Τέλος, αν και ο Ιησούς είναι το κύριο μέρος του σπέρματος του Αβραάμ, προσφέρεται και σε άλλους το προνόμιο να γίνουν μέρος αυτού του σπέρματος.​—Γαλ. 3:16, 29.

⁹ Σε συνδυασμό με τα τέσσερα αυτά βασικά στοιχεία, μαθαίνουμε από το βιβλίο της Αποκάλυψης ότι ένα σύνολο 144.000 ατόμων θα κυβερνήσουν μαζί με τον Ιησού ως βασιλιάδες και ιερείς στον ουρανό. (Αποκ. 14:1-4) Αυτοί αποκαλούνται επίσης “γιοι του Ισραήλ”. (Αποκ. 7:4-8) Μήπως αυτό σημαίνει, όμως, ότι οι 144.000 είναι όλοι τους φυσικοί Ισραηλίτες, δηλαδή Ιουδαίοι; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση αποκαλύπτει την ευελιξία που δείχνει ο Ιεχωβά στην εκπλήρωση του σκοπού του. Ας δούμε τώρα πώς η επιστολή του αποστόλου Παύλου προς τους Ρωμαίους μάς βοηθάει να βρούμε την απάντηση.

«Βασιλεία Ιερέων»

10. Ποια προοπτική είχε κατ’ αποκλειστικότητα το έθνος του Ισραήλ;

¹⁰ Όπως προαναφέρθηκε, το έθνος του Ισραήλ είχε κατ’ αποκλειστικότητα την προοπτική  να παράσχει από τις τάξεις του εκείνους που θα αποτελούσαν «βασιλεία ιερέων και άγιο έθνος». (Διαβάστε Ρωμαίους 9:4, 5) Τι θα συνέβαινε όμως όταν θα ερχόταν το υποσχεμένο Σπέρμα; Θα προμήθευε το έθνος του φυσικού Ισραήλ τον πλήρη αριθμό των 144.000 πνευματικών Ισραηλιτών που θα αποτελούσαν το δευτερεύον μέρος του σπέρματος του Αβραάμ;

11, 12. (α) Πότε άρχισε η επιλογή εκείνων που θα απάρτιζαν την ουράνια Βασιλεία, και ποια ήταν η αντίδραση της πλειονότητας των Ιουδαίων που ζούσαν εκείνη την εποχή; (β) Πώς συμπλήρωσε ο Ιεχωβά “τον πλήρη αριθμό” εκείνων που επρόκειτο να αποτελέσουν το σπέρμα του Αβραάμ;

¹¹ Διαβάστε Ρωμαίους 11:7-10. Ως έθνος, οι Ιουδαίοι του πρώτου αιώνα απέρριψαν τον Ιησού. Επομένως, η ευκαιρία που είχαν να προμηθεύσουν το σπέρμα του Αβραάμ έπαψε να είναι αποκλειστικά δική τους. Εντούτοις, την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., όταν άρχισε η επιλογή εκείνων που θα απάρτιζαν την ουράνια «βασιλεία ιερέων», υπήρχαν κάποιοι Ιουδαίοι με δίκαιη καρδιά που δέχτηκαν την πρόσκληση. Εφόσον αυτοί αριθμούσαν μόνο λίγες χιλιάδες, ήταν απλώς σαν «ένα υπόλοιπο» σε σύγκριση με ολόκληρο το Ιουδαϊκό έθνος.​—Ρωμ. 11:5.

¹² Αλλά πώς θα συμπλήρωνε ο Ιεχωβά “τον πλήρη αριθμό” εκείνων που επρόκειτο να αποτελέσουν το σπέρμα του Αβραάμ; (Ρωμ. 11:12, 25) Προσέξτε την απάντηση που έδωσε ο απόστολος Παύλος: «Όχι ότι έχει αποτύχει ο λόγος του Θεού. Διότι δεν είναι πράγματι “Ισραήλ” όλοι όσοι προέρχονται από τον [φυσικό] Ισραήλ. Ούτε επειδή είναι σπέρμα [απόγονοι] του Αβραάμ είναι όλοι παιδιά [μέρος του σπέρματος του Αβραάμ] . . . Δηλαδή, τα κατά σάρκα παιδιά δεν είναι πράγματι τα παιδιά του Θεού, αλλά τα παιδιά που είναι μέσω της υπόσχεσης υπολογίζονται ως το σπέρμα». (Ρωμ. 9:6-8) Άρα λοιπόν, η φυσική καταγωγή από τον Αβραάμ δεν ήταν άκαμπτη προϋπόθεση για την εκπλήρωση του σκοπού του Ιεχωβά αναφορικά με το σπέρμα.

Το Συμβολικό Ελαιόδεντρο

13. Τι εξεικονίζει (α) το ελαιόδεντρο, (β) η ρίζα του, (γ) ο κορμός του, και (δ) τα κλαδιά του;

¹³ Ο απόστολος Παύλος στη συνέχεια παρομοιάζει εκείνους που γίνονται μέρος του σπέρματος του Αβραάμ με τα κλαδιά ενός συμβολικού ελαιόδεντρου. * (Ρωμ. 11:21) Αυτό το ήμερο ελαιόδεντρο εξεικονίζει την εκπλήρωση του σκοπού του Θεού αναφορικά με την Αβραμιαία διαθήκη. Η ρίζα του δέντρου είναι άγια και εξεικονίζει τον Ιεχωβά ως εκείνον που δίνει ζωή στον πνευματικό Ισραήλ. (Ησ. 10:20· Ρωμ. 11:16) Ο κορμός εξεικονίζει τον  Ιησού ως το κύριο μέρος του σπέρματος του Αβραάμ. Τα κλαδιά ως σύνολο εξεικονίζουν “τον πλήρη αριθμό” εκείνων που περιλαμβάνονται στο δευτερεύον μέρος του σπέρματος του Αβραάμ.

14, 15. Ποιοι «κόπηκαν» από το ήμερο ελαιόδεντρο, και ποιοι μπολιάστηκαν σε αυτό;

¹⁴ Στην παραβολή του ελαιόδεντρου, οι φυσικοί Ιουδαίοι που απέρριψαν τον Ιησού παρομοιάζονται με κλαδιά ελιάς που «κόπηκαν». (Ρωμ. 11:17) Εξαιτίας αυτού, έχασαν την ευκαιρία να γίνουν μέρος του σπέρματος του Αβραάμ. Αλλά ποιοι θα τους αντικαθιστούσαν; Από την οπτική γωνία των φυσικών Ιουδαίων, οι οποίοι περηφανεύονταν για τη σαρκική τους καταγωγή από τον Αβραάμ, η απάντηση θα ήταν αδιανόητη. Αλλά ο Ιωάννης ο Βαφτιστής τούς είχε ήδη προειδοποιήσει ότι, αν ο Ιεχωβά ήθελε, μπορούσε να εγείρει παιδιά για τον Αβραάμ από τις πέτρες.​—Λουκ. 3:8.

¹⁵ Τι έκανε, λοιπόν, ο Ιεχωβά για να εκπληρώσει το σκοπό του; Ο Παύλος εξηγεί ότι μπολιάστηκαν κλαδιά αγριελιάς στο ήμερο ελαιόδεντρο για να αντικαταστήσουν τα κλαδιά που κόπηκαν. (Διαβάστε Ρωμαίους 11:17, 18) Δηλαδή χρισμένοι με το πνεύμα Χριστιανοί που προέρχονταν από τα έθνη, όπως ήταν μερικοί στην εκκλησία της Ρώμης, μπολιάστηκαν μεταφορικά σε αυτό το συμβολικό ελαιόδεντρο. Έτσι έγιναν μέρος του σπέρματος του Αβραάμ. Προηγουμένως, ήταν σαν κλαδιά αγριελιάς, χωρίς καμιά ευκαιρία να περιληφθούν σε αυτή την ειδική διαθήκη. Αλλά ο Ιεχωβά άνοιξε το δρόμο για να γίνουν πνευματικοί Ιουδαίοι.​—Ρωμ. 2:28, 29.

16. Πώς εξήγησε ο απόστολος Πέτρος το σχηματισμό του νέου πνευματικού έθνους;

¹⁶ Ο απόστολος Πέτρος εξηγεί την κατάσταση ως εξής: «Σε εσάς [τους πνευματικούς Ισραηλίτες, περιλαμβανομένων των Εθνικών Χριστιανών], λοιπόν, είναι πολύτιμος αυτός [ο Ιησούς Χριστός], επειδή είστε πιστοί· αλλά σε εκείνους που δεν πιστεύουν, “η ίδια πέτρα την οποία απέρριψαν οι οικοδόμοι έχει γίνει η κεφαλή της γωνίας” και “πέτρα προσκόμματος και βράχος σκανδάλου”. . . . Αλλά εσείς είστε  “εκλεγμένο γένος, βασιλικό ιερατείο, άγιο έθνος, λαός για ειδική ιδιοκτησία, για να διακηρύξετε εκτεταμένα τις αρετές” εκείνου που σας κάλεσε από το σκοτάδι στο θαυμαστό του φως. Διότι κάποτε δεν ήσασταν λαός, αλλά τώρα είστε λαός του Θεού· ήσασταν εκείνοι στους οποίους δεν είχε δειχτεί έλεος, αλλά τώρα είστε εκείνοι στους οποίους έχει δειχτεί έλεος».​—1 Πέτρ. 2:7-10.

17. Με ποια έννοια ήταν “αντίθετο με τη φύση” αυτό που έκανε ο Ιεχωβά;

¹⁷ Ο Ιεχωβά έκανε κάτι που πολλοί θα θεωρούσαν εντελώς απρόσμενο. Ο Παύλος λέει ότι αυτό που συνέβη ήταν “αντίθετο με τη φύση”. (Ρωμ. 11:24) Γιατί το λέει αυτό; Επειδή θα φαινόταν ασυνήθιστο, ακόμη και αφύσικο, να μπολιάσει κάποιος άγριο κλαδί σε ήμερο δέντρο. Και όμως, αυτό ακριβώς έκαναν ορισμένοι καλλιεργητές τον πρώτο αιώνα. * Παρόμοια και ο Ιεχωβά έκανε κάτι παράδοξο. Κατά την άποψη των Ιουδαίων, οι Εθνικοί ήταν ανίκανοι να παραγάγουν αποδεκτούς καρπούς. Ωστόσο, ο Ιεχωβά συμπεριέλαβε τέτοιου είδους άτομα σε ένα «έθνος» που παρήγαγε καρπούς της Βασιλείας. (Ματθ. 21:43) Αρχής γενομένης από το 36 Κ.Χ., όταν ο Κορνήλιος έγινε ο πρώτος απερίτμητος Εθνικός που χρίστηκε με άγιο πνεύμα, δόθηκε η ευκαιρία σε απερίτμητους μη Ιουδαίους να μπολιαστούν σε αυτό το συμβολικό ελαιόδεντρο.​—Πράξ. 10:44-48. *

18. Ποια ευκαιρία είχαν οι φυσικοί Ιουδαίοι μετά το 36 Κ.Χ.;

¹⁸ Μήπως αυτό σημαίνει ότι μετά το 36 Κ.Χ. οι φυσικοί Ιουδαίοι δεν είχαν πια την ευκαιρία να γίνουν μέρος του σπέρματος του Αβραάμ; Όχι. Ο Παύλος εξηγεί: «Και εκείνοι [οι φυσικοί Ιουδαίοι], αν δεν παραμείνουν στην απιστία τους, θα μπολιαστούν· διότι ο Θεός είναι ικανός να τους μπολιάσει πάλι. Διότι αν εσύ κόπηκες από το ελαιόδεντρο που είναι άγριο από τη φύση του και μπολιάστηκες αντίθετα με τη φύση στο ήμερο ελαιόδεντρο, πόσο μάλλον θα μπολιαστούν στο δικό τους ελαιόδεντρο εκείνοι που είναι φυσικοί!» *​—Ρωμ. 11:23, 24.

«Όλος ο Ισραήλ θα Σωθεί»

19, 20. Τι επιτελεί ο Ιεχωβά, όπως καταδεικνύεται από την παραβολή του συμβολικού ελαιόδεντρου;

¹⁹ Ναι, ο σκοπός του Ιεχωβά σχετικά με τον «Ισραήλ του Θεού» εκπληρώνεται με θαυμαστό τρόπο. (Γαλ. 6:16) Όπως είπε ο Παύλος, «όλος ο Ισραήλ θα σωθεί». (Ρωμ. 11:26) Στον κατάλληλο καιρό του Ιεχωβά, «όλος ο Ισραήλ»​—δηλαδή ο πλήρης αριθμός των πνευματικών Ισραηλιτών—​θα υπηρετούν ως βασιλιάδες και ιερείς στον ουρανό. Τίποτα δεν μπορεί να κάνει το σκοπό του Ιεχωβά να αποτύχει!

²⁰ Όπως προλέχθηκε, το σπέρμα του Αβραάμ​—ο Ιησούς Χριστός μαζί με τους 144.000—​θα φέρει ευλογίες σε «όλα τα έθνη της γης». (Γέν. 22:18) Με αυτόν τον τρόπο, όλος ο λαός του Θεού ωφελείται από αυτή τη διευθέτηση. Πράγματι, καθώς στοχαζόμαστε την επεξεργασία του αιώνιου σκοπού του Ιεχωβά, δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε “το βάθος του πλούτου και της σοφίας και της γνώσης του Θεού”.​—Ρωμ. 11:33.

[Υποσημειώσεις]

Θυμάστε;

• Τι μαθαίνουμε για τον Ιεχωβά από τον τρόπο με τον οποίο εκπληρώνει το σκοπό του;

• Στο 11ο κεφάλαιο της Επιστολής Προς τους Ρωμαίους, τι εξεικονίζει . . .

το ελαιόδεντρο;

η ρίζα του;

ο κορμός του;

τα κλαδιά του;

• Γιατί ήταν το συγκεκριμένο μπόλιασμα “αντίθετο με τη φύση”;

[Ερωτήσεις Μελέτης]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 24]

 Μπόλιασμα με Κλαδιά Αγριελιάς​—Γιατί;

▪ Ο Λούκιος Ιούνιος Μοδεράτος Κολουμέλας ήταν Ρωμαίος στρατιώτης και καλλιεργητής του πρώτου αιώνα Κ.Χ. Είναι περισσότερο γνωστός για τα 12 βιβλία που έγραψε σχετικά με την αγροτική ζωή και τη γεωργία.

Στο πέμπτο βιβλίο του, παραθέτει την εξής αρχαία παροιμία: «Όποιος οργώνει τον ελαιώνα, περιμένει καρπό· όποιος τον λιπαίνει με κοπριά, παρακαλάει για καρπό· όποιος τον κλαδεύει, τον αναγκάζει να δώσει καρπό».

Αφού αναφέρεται σε δέντρα που είναι θαλερά αλλά δεν καρποφορούν, συστήνει την ακόλουθη διαδικασία: «Μια καλή μέθοδος είναι να τα τρυπήσετε με ένα τρυπάνι και να σφηνώσετε στην τρύπα ένα χλωρό κλαδάκι από αγριελιά. Το αποτέλεσμα είναι ότι το δέντρο, έχοντας πλέον μπολιαστεί με καρποφόρο βλαστό, θα γίνει πιο παραγωγικό».

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Κατανοείτε την παραβολή του συμβολικού ελαιόδεντρου;