Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μετάβαση στον πίνακα περιεχομένων

Ο Ιεχωβά Θα σας Στηρίξει

Ο Ιεχωβά Θα σας Στηρίξει

«Ο Ιεχωβά θα τον στηρίξει πάνω στο ντιβάνι της αρρώστιας».ΨΑΛΜ. 41:3.

ΥΜΝΟΙ: 23, 138

1, 2. Τι μπορεί να αναρωτιόμαστε μερικές φορές, και ποια Γραφικά παραδείγματα μάς έρχονται στο μυαλό;

ΕΧΕΤΕ ποτέ αναρωτηθεί: “Θα αναρρώσω από αυτή την αρρώστια;” Ή μπορεί να έχετε αναρωτηθεί αν κάποιος αγαπημένος συγγενής ή φίλος σας θα αναρρώσει από μια ασθένεια. Τέτοιες ανησυχίες είναι φυσιολογικές όταν αντιμετωπίζουμε σοβαρά προβλήματα υγείας. Παρόμοιες ανησυχίες εξέφρασαν και δύο βασιλιάδες στις ημέρες των προφητών Ηλία και Ελισαιέ. Ο Βασιλιάς Οχοζίας, γιος του Αχαάβ και της Ιεζάβελ, είχε μια άσχημη πτώση και γι’ αυτό ρώτησε: “Θα αναρρώσω από αυτή την αρρώστια;” Αργότερα, ο Βασιλιάς Βεν-αδάδ της Συρίας ήταν πολύ άρρωστος, και ρώτησε: «Θα αναρρώσω από αυτή την αρρώστια;»2 Βασ. 1:2· 8:7, 8.

2 Ελπίζουμε, φυσικά, ότι θα υπάρξει αίσια έκβαση για εμάς και για εκείνους που αγαπάμε. Ωστόσο, πολλοί αναρωτιούνται τι θα κάνει ο Θεός για να βοηθήσει. Όταν ζούσαν εκείνοι οι βασιλιάδες, ο Θεός έκανε μερικές φορές θαύματα που σχετίζονταν με τη ζωή και την υγεία των ανθρώπων. Μέσω των προφητών του, ο Ιεχωβά έκανε ακόμα και αναστάσεις. (1 Βασ. 17:17-24· 2 Βασ. 4:17-20, 32-35) Υπάρχει λόγος να αναμένουμε ότι ίσως κάνει κάτι παρόμοιο στις ημέρες μας;

3-5. Ποια δύναμη διαθέτουν ο Θεός και ο Ιησούς, και ποια ερωτήματα προκύπτουν;

3 Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Θεός έχει τη δύναμη να επηρεάσει την υγεία κάποιου. Η Αγία Γραφή το επιβεβαιώνει αυτό. Μερικές φορές, ο Θεός τιμώρησε ορισμένα άτομα με μια αρρώστια, όπως τον Φαραώ στις ημέρες του Αβραάμ και αργότερα τη Μαριάμ, την αδελφή του Μωυσή. (Γέν. 12:17· Αριθ. 12:9, 10· 2 Σαμ. 24:15) Ο Θεός προειδοποίησε τους Ισραηλίτες ότι, αν αποδεικνύονταν άπιστοι, θα τους έπληττε με κάθε “αρρώστια και πληγή”. (Δευτ. 28:58-61) Από την άλλη, ο Ιεχωβά μπορούσε να απομακρύνει ασθένειες ή να αποτρέπει αρρώστιες. (Έξοδ. 23:25· Δευτ. 7:15) Επίσης, μπορούσε να θεραπεύει τους ανθρώπους. Όταν ο Ιώβ είχε αρρωστήσει τόσο βαριά ώστε ήθελε να πεθάνει, ο Θεός τον θεράπευσε!Ιώβ 2:7· 3:11-13· 42:10, 16.

4 Ναι, ο Θεός ασφαλώς έχει τη δύναμη να επέμβει και να θεραπεύσει ένα άρρωστο άτομο. Το ίδιο ισχύει και για τον Γιο του. Διαβάζουμε ότι ο Ιησούς θεράπευσε θαυματουργικά λεπρούς, επιληπτικούς, τυφλούς και παράλυτους. (Διαβάστε Ματθαίος 4:23, 24· Ιωάν. 9:1-7) Πόσο ενισχυτικό είναι να σκεφτόμαστε ότι οι θεραπείες που έκανε ο Ιησούς αποτελούν πρόγευση των όσων θα κάνει σε μεγαλύτερη κλίμακα στον νέο κόσμο. Τότε «κανένας κάτοικος δεν θα λέει: “Είμαι άρρωστος”».Ησ. 33:24.

5 Αλλά μήπως πρέπει να αποβλέπουμε στον Θεό ή στον Ιησού για θαυματουργική θεραπεία τώρα; Πώς πρέπει να βλέπουμε τις σοβαρές αρρώστιες ή παθήσεις, και τι πρέπει να κάνουμε για αυτές;

ΤΟΥΣ ΣΤΗΡΙΞΕ ΣΤΟ ΝΤΙΒΑΝΙ ΤΗΣ ΑΡΡΩΣΤΙΑΣ

6. Τι γνωρίζουμε σχετικά με τα «χαρίσματα θεραπειών» που είχαν ορισμένοι από τους πρώτους Χριστιανούς;

6 Γνωρίζουμε από τη Γραφή ότι, τον πρώτο αιώνα, ο Θεός έδωσε σε ορισμένους χρισμένους Χριστιανούς την ικανότητα να κάνουν θαύματα. (Πράξ. 3:2-7· 9:36-42) Στις «ποικιλίες χαρισμάτων» του πνεύματος περιλαμβάνονταν και «χαρίσματα θεραπειών». (1 Κορ. 12:4-11) Ωστόσο, αυτά καθώς και άλλα χαρίσματα, όπως η γλωσσολαλιά και το χάρισμα της προφητείας, σύντομα θα τερματίζονταν. (1 Κορ. 13:8) Δεν είναι διαθέσιμα στην εποχή μας. Επομένως, δεν έχουμε λόγο να αναμένουμε ότι ο Θεός θα θεραπεύει θαυματουργικά εμάς ή τους αγαπημένους μας.

7. Ποια ενθαρρυντική διαβεβαίωση μας δίνει το εδάφιο Ψαλμός 41:3;

7 Εντούτοις, αν είμαστε άρρωστοι, μπορούμε να αποβλέπουμε στον Θεό για παρηγοριά, σοφία και υποστήριξη, όπως έκαναν και οι αληθινοί λάτρεις στο παρελθόν. Ο Βασιλιάς Δαβίδ έγραψε: «Ευτυχισμένος είναι όποιος φέρεται στον ασήμαντο με στοχαστικό ενδιαφέρον· την ημέρα της συμφοράς ο Ιεχωβά θα του προμηθεύσει διαφυγή. Ο Ιεχωβά θα τον φυλάξει και θα τον διατηρήσει στη ζωή». (Ψαλμ. 41:1, 2) Γνωρίζουμε ότι κανένα άτομο που ζούσε στις ημέρες του Δαβίδ και φέρθηκε στον ασήμαντο με στοχαστικό ενδιαφέρον δεν διατηρήθηκε στη ζωή επ’ αόριστον. Συνεπώς, ο Δαβίδ δεν ήταν δυνατόν να εννοούσε ότι ένα τέτοιο στοχαστικό άτομο θα παρέμενε ζωντανό θαυματουργικά, κερδίζοντας έτσι αιώνια ζωή. Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι αυτά τα θεόπνευστα λόγια σημαίνουν πως ο Θεός θα βοηθούσε το όσιο και στοχαστικό άτομο. Πώς; Ο Δαβίδ εξήγησε: «Ο Ιεχωβά θα τον στηρίξει πάνω στο ντιβάνι της αρρώστιας· όλο το κρεβάτι του θα το μεταβάλεις στη διάρκεια της ασθένειάς του». (Ψαλμ. 41:3) Ναι, ένα άτομο που έδειχνε στοχαστικό ενδιαφέρον στον ασήμαντο μπορούσε να είναι βέβαιο ότι ο Θεός γνώριζε τόσο τον ίδιο όσο και την πιστή του πορεία. Και η δύναμη αποκατάστασης που διέθετε το θεόδοτο σώμα του πιθανόν να τον βοηθούσε να γίνει καλύτερα, να αναρρώσει από την αρρώστια του.

8. Σύμφωνα με το εδάφιο Ψαλμός 41:4, τι ζήτησε ο Δαβίδ από τον Ιεχωβά;

8 Ο Δαβίδ μιλούσε εκ πείρας: «Εγώ είπα: “Ιεχωβά, δείξε μου εύνοια. Γιάτρεψε την ψυχή μου, γιατί αμάρτησα εναντίον σου”». (Ψαλμ. 41:4) Ίσως το έγραψε αυτό αναφερόμενος στον καιρό που ο Αβεσσαλώμ επιχείρησε να σφετεριστεί τον θρόνο ενόσω ο Δαβίδ ήταν άρρωστος και δεν μπορούσε να χειριστεί την κατάσταση. Αν και ο Θεός τον είχε συγχωρήσει, ο Δαβίδ δεν είχε ξεχάσει την αμαρτία του με τη Βηθ-σαβεέ και τις συνέπειές της. (2 Σαμ. 12:7-14) Εντούτοις, ο βασιλιάς ήταν σίγουρος ότι ο Θεός θα τον στήριζε στο ντιβάνι της αρρώστιας. Αλλά μήπως ο Δαβίδ ζητούσε να θεραπευτεί θαυματουργικά και να παραταθεί η ζωή του;

9. (α) Πώς διέφερε η περίπτωση του Δαβίδ από εκείνη του Βασιλιά Εζεκία; (β) Τι μπορούσε να αναμένει ο Δαβίδ από τον Ιεχωβά;

9 Χρόνια αργότερα, ο Θεός επέλεξε να θεραπεύσει τον Βασιλιά Εζεκία, ο οποίος «αρρώστησε και κόντευε να πεθάνει». Σε αυτή την ασυνήθιστη περίπτωση, ο Θεός επενέβη. Ο Εζεκίας ανέρρωσε και έζησε άλλα 15 χρόνια. (2 Βασ. 20:1-6) Ο Δαβίδ, από την άλλη, δεν προσευχήθηκε στον Θεό για να τον θεραπεύσει θαυματουργικά. Τα συμφραζόμενα υποδηλώνουν πως ο Δαβίδ ζήτησε από τον Ιεχωβά να τον βοηθήσει έτσι όπως θα βοηθούσε ένα άτομο που έδειχνε στοχαστικό ενδιαφέρον σε κάποιον ασήμαντο. Αυτό συμπεριλάμβανε το να τον στηρίξει «πάνω στο ντιβάνι της αρρώστιας». Εφόσον η αμαρτία του Δαβίδ είχε συγχωρηθεί, εκείνος μπορούσε να ζητήσει από τον Θεό να τον παρηγορήσει και να τον υποστηρίξει, καθώς επίσης να τον καταστήσουν ικανό οι φυσικές δυνάμεις του σώματός του να αναρρώσει. (Ψαλμ. 103:3) Και εμείς μπορούμε να κάνουμε το ίδιο.

10. Τι μπορούμε να συμπεράνουμε από τις εμπειρίες του Τρόφιμου και του Επαφρόδιτου;

10 Όπως ο Δαβίδ δεν θεραπεύτηκε θαυματουργικά ούτε έλαβε κάποια μεγάλη παράταση ζωής, το ίδιο συνέβη και με τον Τρόφιμο, έναν από τους συνεργάτες του αποστόλου Παύλου. Γνωρίζουμε ότι σε μερικές περιπτώσεις ο Παύλος λάβαινε δύναμη για να θεραπεύει αρρώστους. (Διαβάστε Πράξεις 14:8-10) Το έκανε αυτό για τον “πατέρα του Πόπλιου [ο οποίος] ήταν κατάκοιτος, καθώς βασανιζόταν από πυρετό και δυσεντερία”. Ο Παύλος «προσευχήθηκε, έθεσε τα χέρια του πάνω του και τον γιάτρεψε». (Πράξ. 28:8) Εντούτοις, ο Παύλος δεν έκανε το ίδιο και για τον Τρόφιμο, ο οποίος τον είχε συντροφεύσει σε ένα ιεραποστολικό ταξίδι. (Πράξ. 20:3-5, 22· 21:29) Όταν ο Τρόφιμος αρρώστησε και δεν μπορούσε να συνεχίσει μαζί με τον Παύλο, ο απόστολος δεν τον θεράπευσε αλλά τον άφησε στη Μίλητο να αναρρώσει. (2 Τιμ. 4:20) Παρόμοια, όταν ο Επαφρόδιτος «αρρώστησε σχεδόν μέχρι θανάτου», δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι ο Παύλος χρησιμοποίησε θαυματουργική δύναμη για να γιατρέψει τον καλό του φίλο.Φιλιπ. 2:25-27, 30.

ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΛΟΓΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

11, 12. Γιατί ήταν ο Λουκάς σε θέση να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στον Παύλο, και τι μπορούμε να πούμε για τα προσόντα του Λουκά;

11 «Ο Λουκάς, ο αγαπητός γιατρός», ο συγγραφέας του βιβλίου των Πράξεων, ταξίδευε και αυτός με τον Παύλο. (Κολ. 4:14· Πράξ. 16:10-12· 20:5, 6) Είναι λογικό να πιστεύουμε ότι ο Λουκάς έδινε ιατρικές συμβουλές στον Παύλο και παρείχε ιατρικές υπηρεσίες σε εκείνον και σε άλλους στην ιεραποστολική του ομάδα. Γιατί χρειαζόταν αυτό; Επειδή ακόμα και ο Παύλος αρρώσταινε στα ταξίδια του. (Γαλ. 4:13) Ο Λουκάς μπορούσε να προσφέρει ιατρική βοήθεια, κάτι που εναρμονιζόταν με αυτό που είχε πει ο Ιησούς: «Δεν χρειάζονται γιατρό οι υγιείς αλλά οι άρρωστοι».Λουκ. 5:31.

12 Η Γραφή δεν προσδιορίζει πού ή πότε έλαβε ο Λουκάς την ιατρική του εκπαίδευση. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Παύλος ανέφερε στους Χριστιανούς των Κολοσσών τον ρόλο του Λουκά ως γιατρού επειδή εκείνοι τον γνώριζαν. Είναι ενδιαφέρον ότι υπήρχε ιατρική σχολή στην κοντινή Λαοδίκεια. Όπως και να έχει, ο Λουκάς δεν ήταν ένας ανεκπαίδευτος ερασιτέχνης που μοίραζε δεξιά και αριστερά συμβουλές για ζητήματα υγείας. Ήταν γιατρός. Αυτό γίνεται φανερό τόσο από την εξειδικευμένη ιατρική ορολογία που χρησιμοποίησε στο Ευαγγέλιό του και στο βιβλίο των Πράξεων όσο και από τον τρόπο με τον οποίο εστίασε στις θεραπείες που έκανε ο Ιησούς.

13. Ποια ισορροπημένη άποψη συστήνεται να έχουμε σχετικά με τις συμβουλές για ζητήματα υγείας;

13 Εμείς δεν ζούμε σε μια εποχή στην οποία κάποιος συγχριστιανός μας μπορεί να χρησιμοποιήσει «χαρίσματα θεραπειών» για να μας γιατρέψει. Αλλά μερικοί καλοπροαίρετοι αδελφοί παίρνουν την πρωτοβουλία να προσφέρουν συμβουλές για ζητήματα υγείας. Ομολογουμένως, κάποιος ίσως να κάνει απλώς γενικές, πρακτικές εισηγήσεις. Ο Παύλος το έκανε αυτό όταν ο Τιμόθεος είχε προβλήματα με το στομάχι του, πιθανώς επειδή το τοπικό νερό ήταν μολυσμένο. * (Διαβάστε 1 Τιμόθεο 5:23) Αυτό, όμως, είναι αρκετά διαφορετικό από το να προσπαθούμε να πείσουμε κάποιον ομόπιστό μας να χρησιμοποιήσει ένα βότανο, μια θεραπεία ή μια δίαιτα που μπορεί να μην έχει αποτέλεσμα ή σε μερικές περιπτώσεις να του κάνει ακόμα και κακό. Ορισμένες φορές, μερικοί έχουν προσπαθήσει να πείσουν τους άλλους με κάποια εξήγηση του τύπου: “Ο συγγενής μου είχε κάτι παρόμοιο, και πήρε . . . Μετά έγινε καλά”. Ανεξάρτητα από το πόσο ειλικρινής είναι η συγκεκριμένη εισήγηση, είναι καλό να θυμόμαστε ότι ακόμα και ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα και θεραπείες μπορεί να ενέχουν κινδύνους.Διαβάστε Παροιμίες 27:12.

ΕΙΝΑΙ ΣΟΦΟ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΟΙ

14, 15. (α) Ποια ευκαιρία διαβλέπουν μερικοί στις αρρώστιες των άλλων; (β) Πώς μας βοηθάει το εδάφιο Παροιμίες 14:15 σε σχέση με τις συμβουλές για ζητήματα υγείας;

14 Εμείς οι Χριστιανοί έχουμε τη φυσιολογική επιθυμία να είμαστε υγιείς για να απολαμβάνουμε τη ζωή και να συμμετέχουμε πλήρως στην υπηρεσία του Θεού. Εντούτοις, έχουμε κληρονομήσει την ατέλεια, όπως φαίνεται από το ότι είμαστε ευάλωτοι σε ασθένειες. Όταν αρρωσταίνουμε, μπορεί να υπάρχουν διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης ή θεραπείας. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να επιλέξει ποιον θα αποδεχτεί ή θα εφαρμόσει. Δυστυχώς, σε αυτόν τον άπληστο κόσμο, υπάρχουν ορισμένοι που βλέπουν τις ασθένειες των άλλων ως ευκαιρία για να βγάλουν χρήματα. Μερικοί πουλούν «θεραπείες» ή «αγωγές» που στηρίζονται σε ψευδείς ισχυρισμούς ή υποτιθέμενες μαρτυρίες. Άλλα άτομα ή εταιρίες προωθούν τη χρήση ακριβών προϊόντων για να βγάλουν μεγάλα κέρδη. Για έναν άρρωστο που αναζητά απεγνωσμένα ανακούφιση ή κάποιον τρόπο να κρατηθεί και άλλο στη ζωή, τέτοιες «αγωγές» ίσως μοιάζουν ελκυστικές. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι ο Λόγος του Θεού μάς συμβουλεύει: «Ο άπειρος πιστεύει κάθε λόγο, αλλά ο οξυδερκής εξετάζει τα βήματά του».Παρ. 14:15.

15 «Ο οξυδερκής» θα είναι ιδιαίτερα προσεκτικός αν ο “λόγος”, ή η συμβουλή, προέρχεται από κάποιον με αμφισβητήσιμα προσόντα. «Ο οξυδερκής» θα μπορούσε να σκεφτεί: “Εκείνος λέει ότι αυτή η βιταμίνη, το βότανο ή η δίαιτα υποτίθεται πως βοήθησε κάποιον, αλλά υπάρχουν αρκετοί μάρτυρες ώστε να εδραιωθεί το ζήτημα; Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Έχω βάσιμους λόγους για να πιστέψω ότι αυτό θα βοηθήσει εμένα; Μήπως πρέπει να κάνω περισσότερη έρευνα ή να συμβουλευτώ μάλιστα κάποιους που είναι γνωστοί για την εκπαίδευση ή την εξειδίκευσή τους σε αυτόν τον τομέα;”Δευτ. 17:6.

16. Ποιες ερωτήσεις θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να εκδηλώνουμε «σωφροσύνη» όσον αφορά τις συμβουλές για ζητήματα υγείας;

16 Ο Λόγος του Θεού μάς νουθετεί “να ζούμε με σωφροσύνη . . . σε αυτό το παρόν σύστημα πραγμάτων”. (Τίτο 2:12) Πρέπει οπωσδήποτε να αξιοποιούμε τη «σωφροσύνη», δηλαδή να έχουμε καθαρή σκέψη, όποτε η εξήγηση μιας διαγνωστικής μεθόδου ή θεραπείας φαίνεται παράξενη ή μυστηριώδης. Μπορεί ο θεραπευτής ή εκείνος που συστήνει την εν λόγω μέθοδο ή θεραπεία να εξηγήσει ικανοποιητικά πώς λειτουργεί; Εναρμονίζεται αυτή με όσα είναι ευρέως γνωστά, και θεωρείται αξιόπιστη από μεγάλο αριθμό ειδικών; (Παρ. 22:29) Ή μήπως κάνει κυρίως έκκληση στα συναισθήματα; Ίσως προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι ανακαλύφτηκε ή χρησιμοποιήθηκε σε κάποιο μακρινό ή απομονωμένο μέρος, μακριά από το βλέμμα της σύγχρονης έρευνας. Αποδεικνύει άραγε κάτι ένας τέτοιος ισχυρισμός, ή φαίνεται έστω λογικός; Μερικές διαγνωστικές συσκευές ή μορφές θεραπείας αναφέρεται ότι χρησιμοποιούν μια “μυστική ουσία” ή τη “δύναμη του σώματος”. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί επειδή ο Θεός προειδοποίησε ενάντια στη «χρήση μαγικής δύναμης» και πνευματιστικών μεσαζόντων.Ησ. 1:13· Δευτ. 18:10-12.

«ΥΓΙΑΙΝΕΤΕ!»

17. Ποια λογική επιθυμία πρέπει να έχουμε;

17 Το κυβερνών σώμα του πρώτου αιώνα έστειλε μια σημαντική επιστολή στις εκκλησίες. Αφού πρώτα απαρίθμησε πράγματα τα οποία οι Χριστιανοί πρέπει να αποφεύγουν, η επιστολή κατέληγε: «Αν φυλάγεστε προσεκτικά από αυτά, θα ευημερείτε. Υγιαίνετε!» (Πράξ. 15:29) Τα τελικά λόγια, ένα είδος ευγενικής κατακλείδας, μπορούν επίσης να αποδοθούν «να είστε δυνατοί». Είναι βέβαιο ότι θέλουμε να ευημερούμε έχοντας “υγεία” και να είμαστε δυνατοί καθώς υπηρετούμε τον μεγάλο Θεό μας.

Θέλουμε να ευημερούμε και να είμαστε δυνατοί καθώς υπηρετούμε τον Θεό (Βλέπε παράγραφο 17)

18, 19. Σε τι μπορούμε να αποβλέπουμε στον νέο κόσμο;

18 Για όσο διάστημα παραμένει το παρόν σύστημα πραγμάτων και εμείς είμαστε ατελείς, η αρρώστια είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Δεν μπορούμε τώρα να αναμένουμε ότι θα θεραπευτούμε θαυματουργικά. Ωστόσο, τα εδάφια Αποκάλυψη 22:1, 2 στρέφουν την προσοχή στον καιρό που θα έχουμε γιατρευτεί πλήρως. Ο απόστολος Ιωάννης είδε σε όραμα «ποταμό νερού ζωής» και «δέντρα ζωής» με φύλλα «για τη θεραπεία των εθνών». Αυτό δεν αναφέρεται σε κάποιο θεραπευτικό βότανο τώρα ή στο μέλλον. Απεναντίας, στρέφει την προσοχή στην προμήθεια που έχει κάνει ο Ιεχωβά μέσω του Ιησού να χαρίσει αιώνια ζωή στην υπάκουη ανθρωπότητα—κάτι στο οποίο μπορούμε αληθινά να αποβλέπουμε.Ησ. 35:5, 6.

19 Καθώς περιμένουμε αυτό το ένδοξο μέλλον, γνωρίζουμε ότι ο Ιεχωβά ενδιαφέρεται για τον καθένα μας προσωπικά, ακόμα και όταν είμαστε άρρωστοι. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, όπως ήταν και ο Δαβίδ, ότι ο Θεός μας θα μας στηρίζει οποτεδήποτε είμαστε άρρωστοι. Και μαζί με τον Δαβίδ μπορούμε να λέμε: «Εμένα, όμως, λόγω της ακεραιότητάς μου με υποστήριξες, και θα με θέσεις ενώπιον του προσώπου σου στον αιώνα».Ψαλμ. 41:12.

^ παρ. 13 Το βιβλίο Η Προέλευση και η Αρχαία Ιστορία του Κρασιού (The Origins and Ancient History of Wine) λέει: «Έχει αποδειχτεί πειραματικά ότι το ζωντανό μικρόβιο που προκαλεί τον τυφοειδή πυρετό πεθαίνει ταχύτατα όταν αναμειγνύεται με κρασί. Το ίδιο ισχύει και για άλλα επικίνδυνα μικρόβια».