Από τον Προφορικό Λόγο στα Ιερά Κείμενα—Η Τέχνη της Γραφής και οι Πρώτοι Χριστιανοί

ΑΝΑΡΙΘΜΗΤΕΣ γενιές πιστών έχουν αφιερώσει ατέλειωτες ώρες στην ανάγνωση, στη μελέτη και στην ανάλυση μερικών από τα πιο φημισμένα συγγράμματα που συντάχθηκαν ποτέ​—τα συγγράμματα της Καινής Διαθήκης, όπως αποκαλούνται κοινώς οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Αυτά τα συγγράμματα, μαζί με την υπόλοιπη Αγία Γραφή, έχουν ασκήσει μεγάλη επιρροή στον κόσμο μας, έχουν διαμορφώσει ηθικές αξίες και έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία και τις τέχνες. Πάνω από όλα, έχουν βοηθήσει εκατομμύρια άτομα​—πιθανώς και εσάς—​να αποκτήσουν ακριβή γνώση για τον Θεό και τον Ιησού.​—Ιωάννης 17:3.

Τα Ευαγγέλια, καθώς και οι υπόλοιπες Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, δεν γράφτηκαν αμέσως μετά το θάνατο του Ιησού. Από ό,τι φαίνεται, ο Ματθαίος έγραψε το Ευαγγέλιό του περίπου 7 με 8 χρόνια αργότερα, ενώ ο Ιωάννης έγραψε το δικό του περίπου 65 χρόνια αργότερα. Πώς μπόρεσαν αυτοί να καταγράψουν τα λόγια και τις πράξεις του Ιησού με αλάνθαστη ακρίβεια; Σαφώς, το άγιο πνεύμα του Θεού έπαιξε ενεργό ρόλο στην καθοδήγησή τους. (Ιωάννης 14:16, 26) Πώς, όμως, μεταβιβάστηκαν με ακρίβεια οι διδασκαλίες του Ιησού και έγιναν τελικά μέρος των Ιερών Γραφών;

Ήταν «κατ’ Ουσίαν Αναλφάβητοι»;

Τον περασμένο αιώνα, μερικοί διατύπωσαν την εικασία ότι οι πρώτοι μαθητές του Ιησού δεν συνήθιζαν να καταγράφουν τις διδασκαλίες και τις πράξεις του Ιησού αλλά ότι τις μεταβίβαζαν προφορικά. Παραδείγματος χάρη, ένας λόγιος δηλώνει: «Από τη δημόσια διακονία του Ιησού μέχρι τον καιρό κατά τον οποίο καταγράφηκαν τα λόγια του από τους συγγραφείς των Ευαγγελίων, μεσολάβησε κενό αρκετών δεκαετιών. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, οτιδήποτε ήταν γνωστό για τον Ιησού μεταδιδόταν προφορικά». Μερικοί ερευνητές ισχυρίζονται μάλιστα ότι οι πρώτοι μαθητές του Ιησού «ήταν κατ’ ουσίαν  αναλφάβητοι». a Επιπλέον, λένε ότι κατά τις δεκαετίες της προφορικής μετάδοσης, οι αφηγήσεις για τη διακονία του Ιησού διογκώθηκαν, τροποποιήθηκαν ή εμπλουτίστηκαν. Το αποτέλεσμα, διατείνονται, ήταν μια κάθε άλλο παρά ακριβής αφήγηση των γεγονότων.

Μια άλλη θεωρία που υποστηρίζουν ορισμένοι λόγιοι είναι ότι οι στενοί Ιουδαίοι μαθητές του Ιησού ακολουθούσαν πιθανότατα τη ραβινική μέθοδο διδασκαλίας​—απομνημόνευση μέσω επαναλήψεων—​η οποία συνέβαλλε στο να γίνεται με ακρίβεια η προφορική μετάδοση. Μήπως οι μαθητές βασίστηκαν αποκλειστικά και μόνο στον προφορικό λόγο; Ή θα μπορούσε η γραφή να έχει παίξει κάποιον ρόλο στη διαφύλαξη του υπομνήματος της διακονίας του Ιησού; Αν και δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι, είναι πιθανό ότι η γραφή έπαιξε όντως έναν τέτοιον ρόλο.

Καθημερινή Χρήση της Γραφής

Τον πρώτο αιώνα, άνθρωποι κάθε είδους ήξεραν ανάγνωση και γραφή. Σε σχέση με αυτό, ο Άλαν Μίλαρντ, καθηγητής της εβραϊκής και των αρχαίων σημιτικών γλωσσών, παρατήρησε: «Η γραφή στην ελληνική, στην αραμαϊκή και στην εβραϊκή ήταν ευρέως διαδεδομένη και υφίστατο σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας». Ο ίδιος προσθέτει: «Αυτό ήταν το περιβάλλον στο οποίο επιτέλεσε το έργο του ο Ιησούς».

Σχετικά με τον ισχυρισμό ότι τα κείμενα των Ευαγγελίων «εμφανίστηκαν σε μια εντελώς αναλφάβητη κοινωνία», ο καθηγητής Μίλαρντ γράφει: «Αυτή η εικόνα πιθανότατα δεν είναι ρεαλιστική, [εφόσον] η γραφή θα πρέπει να ήταν γνωστή παντού . . . Συνεπώς, υπήρχαν συνήθως άνθρωποι που ήταν παρόντες και οι οποίοι θα μπορούσαν να γράψουν κάτι που άκουγαν, είτε για δική τους χρήση είτε για την πληροφόρηση άλλων».

Από ό,τι φαίνεται, οι κηρωμένες πλάκες γραφής ήταν ευρέως διαθέσιμες και μπορούσαν να  χρησιμοποιηθούν για την καταγραφή πληροφοριών. Ένα σχετικό παράδειγμα βρίσκουμε στο πρώτο κεφάλαιο του Λουκά. Ο Ζαχαρίας, ο οποίος είχε χάσει προσωρινά την ομιλία του, ρωτήθηκε ποιο όνομα ήθελε να δώσει στο γιο του. Το εδάφιο 63 αναφέρει: «Εκείνος ζήτησε [προφανώς με χειρονομίες] μια πλάκα και έγραψε: “Ιωάννης είναι το όνομά του”». Ορισμένα λεξικά της Γραφής εξηγούν ότι η λέξη πινακίδιον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία αποδίδεται «πλάκα», ενδεχομένως αναφερόταν σε έναν ξύλινο πίνακα γραφής που ήταν πιθανότατα επικαλυμμένος με κερί. Κάποιος από τους παρόντες ίσως είχε μαζί του έναν πίνακα γραφής τον οποίο θα μπορούσε εύκολα να χρησιμοποιήσει ο Ζαχαρίας για να γράψει πάνω σε αυτόν.

Άλλο ένα παράδειγμα δείχνει παραστατικά ότι οι άνθρωποι εκείνον τον καιρό ήταν προφανώς εξοικειωμένοι με τους πίνακες γραφής και τη χρήση τους. Στο βιβλίο των Πράξεων, διαβάζουμε ότι ο Πέτρος μιλούσε σε ένα πλήθος στην περιοχή του ναού, προτρέποντάς τους: «Μετανοήστε . . . για να εξαλειφθούν οι αμαρτίες σας». (Πράξεις 3:11, 19) Ο τύπος «εξαλειφθούν» προέρχεται από το ρήμα ἐξαλείφω της Κοινής Ελληνικής, το οποίο σημαίνει «απαλείφω, σβήνω». Το Νέο Διεθνές Λεξικό της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης (The New International Dictionary of New Testament Theology) εξηγεί: «Η εικόνα που μεταδίδει το ρήμα εδώ, ίσως δε και σε άλλα σημεία, είναι κατά πάσα πιθανότητα αυτή της λείανσης της επιφάνειας μιας κέρινης πλάκας γραφής με σκοπό την επαναχρησιμοποίησή της».

Οι αφηγήσεις των Ευαγγελίων δείχνουν επίσης ότι μεταξύ των ακολούθων και των ακροατών του Ιησού υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι πιθανότατα χρησιμοποιούσαν τη γραφή στην καθημερινή τους εργασία. Υπήρχαν, για παράδειγμα, οι εισπράκτορες φόρων Ματθαίος και Ζακχαίος (Ματθαίος 9:9· Λουκάς 19:2), ένας αρχισυνάγωγος (Μάρκος 5:22), ένας αξιωματικός (Ματθαίος 8:5), η Ιωάννα, σύζυγος ενός υψηλόβαθμου αξιωματούχου του Ηρώδη Αντίπα (Λουκάς 8:3), καθώς και γραμματείς, Φαρισαίοι, Σαδδουκαίοι και μέλη του Σάνχεδριν. (Ματθαίος 21:23, 45· 22:23· 26:59) Αναμφίβολα, πολλοί από τους αποστόλους και τους μαθητές του Ιησού​—αν όχι όλοι—​ήταν σε θέση να γράφουν.

Σπουδαστές, Δάσκαλοι και Γραφείς

Για να γίνουν Χριστιανοί δάσκαλοι, οι μαθητές χρειαζόταν, όχι μόνο να γνωρίζουν όσα είπε και έκανε ο Ιησούς, αλλά επίσης να κατανοούν πώς εφαρμόζονταν στον Χριστό ο Νόμος και οι προφητείες των Εβραϊκών Γραφών. (Πράξεις 18:5) Είναι ενδιαφέρον ότι ο Λουκάς κατέγραψε μια συνάντηση που είχε ο Ιησούς με κάποιους μαθητές του λίγο μετά την ανάστασή του. Τι έκανε ο Ιησούς; «Αρχίζοντας από τον Μωυσή και όλους τους Προφήτες, τους ερμήνευσε αυτά που είχαν σχέση με τον ίδιο σε όλες τις Γραφές». Λίγο αργότερα, ο Ιησούς είπε στους μαθητές: «“Αυτά είναι τα λόγια μου τα οποία σας είπα ενώ ήμουν ακόμη μαζί σας, ότι όλα τα γραμμένα στο νόμο του Μωυσή και στους Προφήτες και στους Ψαλμούς σχετικά με εμένα πρέπει να εκπληρωθούν”. Τότε άνοιξε τις διάνοιές τους πλήρως για να συλλάβουν το νόημα των Γραφών». (Λουκάς 24:27, 44, 45) Αργότερα, οι μαθητές «θυμήθηκαν» τα πράγματα στα οποία τους είχε δώσει ενόραση ο Ιησούς.​—Ιωάννης 12:16.

Αυτές οι αφηγήσεις υποδηλώνουν ότι οι απόστολοι και οι μαθητές πρέπει να επιδίδονταν επιμελώς στην έρευνα και στη μελέτη των Γραφών  ώστε να μπορούν να κατανοήσουν πλήρως το νόημα των όσων είδαν και άκουσαν σε σχέση με τον Κύριό τους, τον Ιησού Χριστό. (Λουκάς 1:1-4· Πράξεις 17:11) Αναφορικά με αυτό, ο Χάρι Γ. Γκαμπλ, καθηγητής θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, γράφει: «Είναι σχεδόν αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι από την αρχή υπήρχαν Χριστιανοί, πιθανότατα ομάδες Χριστιανών, οι οποίοι αφοσιώθηκαν στη σχολαστική μελέτη και ερμηνεία των Ιουδαϊκών γραφών, συνάγοντας από αυτές τις γραπτές επιβεβαιώσεις [αποδείξεις] των Χριστιανικών πεποιθήσεων και αξιοποιώντας εκείνα τα κείμενα στο Χριστιανικό κήρυγμα».

Όλα αυτά δείχνουν ότι, αντί να βασίζονται αποκλειστικά και μόνο στην προφορική μετάδοση, οι πρώτοι μαθητές του Ιησού ασχολούνταν πάρα πολύ με τη μελέτη, την ανάγνωση και τη γραφή. Ήταν σπουδαστές, δάσκαλοι και γραφείς. Πάνω από όλα, ήταν πνευματικοί άνθρωποι που στηρίζονταν στο άγιο πνεύμα για καθοδηγία. Ο Ιησούς τούς διαβεβαίωσε ότι «το πνεύμα της αλήθειας» θα “επανέφερε στη μνήμη τους όλα όσα τους είχε πει”. (Ιωάννης 14:17, 26) Το άγιο πνεύμα του Θεού τούς βοήθησε και να θυμηθούν και να καταγράψουν όσα έκανε και είπε ο Ιησούς, ακόμη και μακροσκελείς παραθέσεις των λόγων του, όπως είναι η Επί του Όρους Ομιλία. (Ματθαίος, κεφάλαια 5-7) Το πνεύμα καθοδήγησε επίσης τους Ευαγγελιστές να καταγράψουν πώς ένιωθε ο Ιησούς μερικές φορές και τι έλεγε καθώς προσευχόταν.​—Ματθαίος 4:2· 9:36· Ιωάννης 17:1-26.

Έτσι λοιπόν, αν και οι Ευαγγελιστές χρησιμοποίησαν αναμφίβολα και προφορικές και γραπτές πηγές, τα όσα κατέγραψαν προέρχονταν από μια πολύ πιο αξιόπιστη και ασύγκριτα εξυψωμένη πηγή​—τον ίδιο τον Ιεχωβά Θεό. Ως εκ τούτου, μπορούμε να έχουμε απόλυτη πεποίθηση ότι «όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη» και μπορεί πράγματι να μας διδάξει και να μας καθοδηγήσει για να κάνουμε τα πράγματα που ευαρεστούν τον Θεό.​—2 Τιμόθεο 3:16.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 14]

Μεταξύ των ακολούθων του Ιησού υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι πιθανότατα χρησιμοποιούσαν τη γραφή στην καθημερινή τους εργασία

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 15]

Το άγιο πνεύμα του Θεού βοήθησε τους πρώτους μαθητές του Ιησού να θυμηθούν και να καταγράψουν όσα έκανε και είπε εκείνος

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 15]

 Ήταν οι Απόστολοι Αναλφάβητοι;

Όταν οι άρχοντες και οι πρεσβύτεροι της Ιερουσαλήμ «είδαν την παρρησία του Πέτρου και του Ιωάννη και αντιλήφθηκαν ότι ήταν άνθρωποι αγράμματοι και συνηθισμένοι, άρχισαν να απορούν». (Πράξεις 4:13) Ήταν πράγματι οι απόστολοι αγράμματοι, δηλαδή αναλφάβητοι; Σχετικά με αυτόν τον ισχυρισμό, Η Νέα Βίβλος του Ερμηνευτή (The New Interpreter’s Bible) σχολιάζει: «Αυτοί οι όροι πιθανότατα δεν πρέπει να εκλαμβάνονται κυριολεκτικά, με την έννοια ότι ο Πέτρος [και ο Ιωάννης] ήταν αστοιχείωτοι και δεν μπορούσαν ούτε να γράψουν ούτε να διαβάσουν. Απλώς δείχνουν τη μεγάλη διαφορά που υπήρχε ανάμεσα στην κοινωνική τάξη εκείνων που δίκαζαν και σε αυτήν των αποστόλων».

[Εικόνα στη σελίδα 13]

«Ζήτησε μια πλάκα και έγραψε: “Ιωάννης είναι το όνομά του”»

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Κηρωμένη πλάκα με εργαλεία γραφής από τον πρώτο ή το δεύτερο αιώνα Κ.Χ.

[Ευχαριστίες]

© British Museum/​Art Resource, NY