«Στις Ημέρες του Ηρώδη του Βασιλιά»

ΕΠΙΧΕΙΡΩΝΤΑΣ να θανατώσει τον Ιησού όταν ήταν νήπιο, ο Ηρώδης ο Μέγας, βασιλιάς της Ιουδαίας, έστειλε ανθρώπους του να σφαγιάσουν όλα τα άρρενα βρέφη στη Βηθλεέμ. Η ιστορία έχει καταγράψει πολλά γεγονότα που έλαβαν χώρα «στις ημέρες του Ηρώδη του βασιλιά», γεγονότα που μας δίνουν πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο έζησε και επιτέλεσε τη διακονία του ο Ιησούς.​—Ματθαίος 2:1-16.

Γιατί θέλησε ο Ηρώδης να θανατώσει τον Ιησού; Και γιατί, όταν γεννήθηκε ο Ιησούς, οι Ιουδαίοι είχαν βασιλιά, ενώ, όταν πέθανε, είχαν έναν Ρωμαίο κυβερνήτη, τον Πόντιο Πιλάτο; Για να σχηματίσουμε πλήρη εικόνα του ιστορικού ρόλου του Ηρώδη και να καταλάβουμε γιατί αυτό το πρόσωπο είναι σημαντικό για τους αναγνώστες της Γραφής, πρέπει να ανατρέξουμε αρκετές δεκαετίες πριν από τη γέννηση του Ιησού.

Διαμάχες για Εξουσία στην Ιουδαία

Το πρώτο μισό του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ., η Ιουδαία βρισκόταν υπό την εξουσία των Σελευκιδών της Συρίας, μιας από τις τέσσερις δυναστείες που σχηματίστηκαν μετά τη διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ωστόσο, περίπου το 168 Π.Κ.Χ., όταν ο Σελευκίδης βασιλιάς προσπάθησε να αντικαταστήσει τη λατρεία του Ιεχωβά με τη λατρεία του Δία στο ναό των Ιουδαίων στην Ιερουσαλήμ, εκείνοι επαναστάτησαν, υπό την αρχηγία της οικογένειας των Μακκαβαίων. Οι Μακκαβαίοι, ή αλλιώς Ασμοναίοι, κυβέρνησαν την Ιουδαία από το 142 ως το 63 Π.Κ.Χ.

Το 66 Π.Κ.Χ., δύο Ασμοναίοι άρχοντες, ο Υρκανός Β΄ και ο αδελφός του ο Αριστόβουλος, μάχονταν για το ποιος θα ήταν ο διάδοχος του θρόνου. Κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, ζήτησαν και οι δύο τη βοήθεια του Πομπήιου, ενός Ρωμαίου στρατηγού που βρισκόταν τότε στη Συρία. Ο Πομπήιος εκμεταλλεύτηκε την αφορμή για να παρέμβει στις υποθέσεις τους.

Στην πραγματικότητα, εκείνον τον καιρό οι Ρωμαίοι επέκτειναν τη σφαίρα επιρροής τους προς τα ανατολικά και έλεγχαν πλέον μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, κάποιοι ανίσχυροι ηγεμόνες που είχαν κυβερνήσει διαδοχικά τη Συρία είχαν αφήσει να επικρατήσει στην περιοχή αναρχία, θέτοντας σε κίνδυνο την ειρήνη που ήθελαν να διατηρήσουν οι Ρωμαίοι στην Ανατολή. Ο Πομπήιος, λοιπόν, είχε επέμβει για να προσαρτήσει τη Συρία.

Η λύση του Πομπήιου στη διένεξη των Ασμοναίων ήταν το να υποστηρίξει τον Υρκανό. Ως αποτέλεσμα, το 63 Π.Κ.Χ., οι Ρωμαίοι  εισέβαλαν στην Ιερουσαλήμ για να ενθρονίσουν τον ευνοούμενό τους. Ο Υρκανός, όμως, δεν επρόκειτο να είναι ανεξάρτητος ηγεμόνας. Οι Ρωμαίοι είχαν βάλει πια πόδι στην Ιουδαία και δεν είχαν σκοπό να κάνουν πίσω. Οι Ρωμαίοι έδωσαν στον Υρκανό τον τίτλο του εθνάρχη, πράγμα που σήμαινε ότι κυβερνούσε με την ανοχή των Ρωμαίων και ότι μπορούσε να διατηρεί το θρόνο του μόνο χάρη στη δική τους καλή θέληση και στήριξη. Είχε το δικαίωμα να διαχειρίζεται τις εσωτερικές υποθέσεις όπως ήθελε, αλλά όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ήταν αναγκασμένος να συμπλέει με τη Ρώμη.

Η Άνοδος του Ηρώδη

Ο Υρκανός ήταν άβουλος ηγεμόνας. Τον υποστήριζε, όμως, ο Ιδουμαίος Αντίπατρος, πατέρας του Ηρώδη του Μεγάλου. Ο Αντίπατρος ήταν αυτός που κινούσε τα νήματα πίσω από το θρόνο. Συγκρατούσε τις ανυπότακτες Ιουδαϊκές παρατάξεις και, σύντομα, είχε ουσιαστικά υπό το δικό του έλεγχο την Ιουδαία. Βοήθησε τον Ιούλιο Καίσαρα να πολεμήσει τους εχθρούς του στην Αίγυπτο, γι’ αυτό και οι Ρωμαίοι τον αντάμειψαν προάγοντάς τον σε αυτοκρατορικό επίτροπο. Από αυτή τη θέση, ήταν υπόλογος απευθείας σε εκείνους. Ο Αντίπατρος, στη συνέχεια, διόρισε τους γιους του, τον Φασαήλ και τον Ηρώδη, κυβερνήτες της Ιερουσαλήμ και της Γαλιλαίας αντίστοιχα.

Ο Αντίπατρος έμαθε στους γιους του ότι δεν μπορούσαν να πετύχουν τίποτα χωρίς τη συναίνεση της Ρώμης. Ο Ηρώδης το έβαλε αυτό καλά στο μυαλό του. Σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, πάλευε να συμβιβάσει τις απαιτήσεις των Ρωμαίων προστατών του με αυτές των Ιουδαίων υπηκόων του. Τον βοηθούσε το γεγονός ότι ήταν ικανός οργανωτής και στρατηγός. Κατά την ανάληψη των καθηκόντων του ως κυβερνήτης, ο 25χρονος Ηρώδης κέρδισε αμέσως το θαυμασμό τόσο των Ιουδαίων όσο και των Ρωμαίων εξαλείφοντας με δραστικές ενέργειες τις ληστρικές ομάδες από την επικράτειά του.

Όταν κάποιοι αντίπαλοι του Αντίπατρου τον δηλητηρίασαν το 43 Π.Κ.Χ., ο Ηρώδης έγινε ο ισχυρότερος άντρας στην Ιουδαία. Παρ’ όλα αυτά, είχε εχθρούς. Η αριστοκρατία της Ιερουσαλήμ τον θεωρούσε σφετεριστή και επιχείρησε να πείσει τη Ρώμη να τον απομακρύνει. Η προσπάθεια απέτυχε. Η Ρώμη παρέμενε πιστή στη μνήμη του Αντίπατρου και θεωρούσε πολύτιμες τις ικανότητες του γιου του.

Γίνεται Βασιλιάς της Ιουδαίας

Η λύση που είχε δώσει ο Πομπήιος στη διαμάχη των Ασμοναίων για τη διαδοχή, περίπου 20 χρόνια πρωτύτερα, είχε δυσαρεστήσει πολλούς. Η ηττημένη παράταξη επιχείρησε επανειλημμένα να ανακαταλάβει την εξουσία, και το 40 Π.Κ.Χ. τα κατάφερε με τη βοήθεια των εχθρών της Ρώμης, των Πάρθων. Οι Πάρθοι, εκμεταλλευόμενοι το χάος λόγω του εμφυλίου στη Ρώμη, εισέβαλαν στη Συρία, καθαίρεσαν τον Υρκανό και ενθρόνισαν κάποιον από την οικογένεια των Ασμοναίων ο οποίος ήταν εχθρικός προς τους Ρωμαίους.

Ο Ηρώδης κατέφυγε στη Ρώμη, όπου έτυχε θερμής υποδοχής. Οι Ρωμαίοι ήθελαν να εκδιωχθούν οι Πάρθοι από την Ιουδαία και να επανέλθει η περιοχή στον έλεγχό τους υπό έναν αποδεκτό ηγεμόνα. Χρειάζονταν κάποιον αξιόπιστο σύμμαχο και θεώρησαν ότι ο Ηρώδης ήταν ο άνθρωπός τους. Γι’ αυτό, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος τον έστεψε βασιλιά της Ιουδαίας. Σε μια συμβολική πράξη που μαρτυρούσε τους πολλούς συμβιβασμούς που θα έπρεπε να κάνει για να διατηρήσει την εξουσία του, ο Ηρώδης ηγήθηκε μιας πομπής από τη Σύγκλητο ως το ναό του Δία, όπου πρόσφερε θυσίες στους ειδωλολατρικούς θεούς.

Με τη βοήθεια των ρωμαϊκών λεγεώνων, ο Ηρώδης νίκησε τους εχθρούς του στην Ιουδαία και διεκδίκησε το θρόνο του. Τα αντίποινα εναντίον εκείνων που του είχαν αντιταχθεί ήταν πολύ σκληρά. Ο Ηρώδης εξάλειψε τους Ασμοναίους και την Ιουδαϊκή αριστοκρατία που τους είχε υποστηρίξει, καθώς και όσους άλλους δυσανασχετούσαν με το γεγονός ότι τους κυβερνούσε ένας φίλος των Ρωμαίων.

Ο Ηρώδης Εδραιώνει την Εξουσία Του

Το 31 Π.Κ.Χ., όταν ο Οκτάβιος αναδύθηκε ως ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας των Ρωμαίων νικώντας τον Μάρκο Αντώνιο στο Άκτιο, ο Ηρώδης κατάλαβε ότι η πολυετής φιλία του με τον Μάρκο Αντώνιο θα κινούσε υποψίες. Γι’ αυτό, έσπευσε να διαβεβαιώσει τον Οκτάβιο για την αφοσίωσή του. Με τη σειρά του, ο νέος ηγεμόνας των Ρωμαίων επικύρωσε τη θέση του Ηρώδη ως βασιλιά της Ιουδαίας και του πρόσφερε και άλλα εδάφη.

 Τα επόμενα χρόνια, ο Ηρώδης έφερε σταθερότητα και ευμάρεια στο βασίλειό του, μετέτρεψε δε την Ιερουσαλήμ σε κέντρο ελληνιστικού πολιτισμού. Εκπόνησε μεγάλα οικοδομικά έργα​—κατασκεύασε ανάκτορα, το λιμάνι της Καισάρειας, καθώς και επιβλητικά νέα κτίσματα για το ναό της Ιερουσαλήμ. Όλο αυτό το διάστημα, επίκεντρο της πολιτικής του και πηγή της ισχύος του ήταν η φιλία του με τη Ρώμη.

Ο έλεγχος που ασκούσε ο Ηρώδης στην Ιουδαία ήταν ολοκληρωτικός, και η εξουσία του απόλυτη. Επίσης, ο Ηρώδης χειραγωγούσε τους αρχιερείς, διορίζοντας σε αυτό το αξίωμα όποιον ήθελε.

Φονική Ζήλια

Η προσωπική ζωή του Ηρώδη ήταν ταραχώδης. Πολλές από τις δέκα συζύγους του ήθελαν να τον διαδεχτεί ένας από τους γιους τους. Οι ραδιουργίες στο ανάκτορο έκαναν τον Ηρώδη καχύποπτο και έφερναν στην επιφάνεια τη σκληρότητά του. Σε μια έκρηξη ζήλιας, έβαλε να εκτελέσουν την ευνοούμενη σύζυγό του, τη Μαριάμνη, και αργότερα διέταξε να στραγγαλίσουν δύο από τους γιους της για υποτιθέμενες συνωμοσίες εναντίον του. Επομένως, η αφήγηση του Ματθαίου για τη σφαγή στη Βηθλεέμ εναρμονίζεται με όσα είναι γνωστά για το χαρακτήρα του Ηρώδη και την αποφασιστικότητα με την οποία εξόντωνε τους πιθανούς του αντιπάλους.

Σύμφωνα με ορισμένους, ο Ηρώδης, γνωρίζοντας ότι ήταν αντιδημοφιλής, ήθελε οπωσδήποτε να προκαλέσει ο θάνατός του εθνικό πένθος, όχι πανηγυρισμούς. Στα πλαίσια ενός δόλιου σχεδίου προς αυτόν το σκοπό, συνέλαβε τους επιφανείς πολίτες της Ιουδαίας και διέταξε να εκτελεστούν όλοι κατά την αναγγελία του δικού του θανάτου. Αυτή η διαταγή δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Η Κληρονομιά του Ηρώδη του Μεγάλου

Όταν ο Ηρώδης πέθανε, η Ρώμη αποφάνθηκε ότι ο γιος του ο Αρχέλαος θα τον διαδεχόταν ως κυβερνήτης της Ιουδαίας, ενώ δύο άλλοι γιοι του θα ήταν ανεξάρτητοι άρχοντες, ή αλλιώς τετράρχες​—ο Αντίπας, στη Γαλιλαία και στην Περαία, και ο Φίλιππος, στην Ιτουραία και στην Τραχωνίτιδα. Ο Αρχέλαος αποδείχτηκε αντιδημοφιλής τόσο στους υπηκόους του όσο και στους κυρίους του. Έπειτα από μια δεκαετία ανεπιτυχούς διακυβέρνησης, οι Ρωμαίοι τον απομάκρυναν και διόρισαν δικό τους κυβερνήτη, τον προκάτοχο του Πόντιου Πιλάτου. Στο μεταξύ, ο Αντίπας​—τον οποίο ο Λουκάς αποκαλεί απλώς Ηρώδη—​και ο Φίλιππος συνέχισαν να κυβερνούν τις τετραρχίες τους. Αυτή ήταν η πολιτική κατάσταση κατά την έναρξη της διακονίας του Ιησού.​—Λουκάς 3:1.

Ο Ηρώδης ο Μέγας υπήρξε οξυδερκής πολιτικός και αμείλικτος δολοφόνος. Πιθανότατα το χειρότερο πράγμα που έκανε ήταν το ότι επιχείρησε να θανατώσει τον Ιησού όταν ήταν νήπιο. Η εξέταση του ιστορικού ρόλου του Ηρώδη είναι χρήσιμη για τους αναγνώστες της Γραφής​—διασαφηνίζει σημαντικά γεγονότα εκείνης της περιόδου, εξηγεί πώς έγιναν οι Ρωμαίοι κύριοι των Ιουδαίων και καθορίζει το πλαίσιο της ζωής και της διακονίας του Ιησού στη γη.

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η Παλαιστίνη και οι γύρω περιοχές την εποχή του Ηρώδη

ΣΥΡΙΑ

ΙΤΟΥΡΑΙΑ

ΓΑΛΙΛΑΙΑ

ΤΡΑΧΩΝΙΤΙΔΑ

Θάλασσα της Γαλιλαίας

Ποταμός Ιορδάνης

Καισάρεια

ΣΑΜΑΡΕΙΑ

ΠΕΡΑΙΑ

Ιερουσαλήμ

Βηθλεέμ

ΙΟΥΔΑΙΑ

Αλμυρή Θάλασσα

ΙΔΟΥΜΑΙΑ

[Εικόνες στη σελίδα 13]

Ο Ηρώδης ήταν ένας από τους ηγεμόνες που κυβέρνησαν διαδοχικά την Ιουδαία τους δύο αιώνες πριν από τη διακονία του Ιησού