Στις 24 Μαΐου 2016, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) επιβεβαίωσε ότι οι θρησκευτικές μειονότητες στην Τουρκία έχουν δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία. Η απόφαση αφορούσε την αυστηρή εφαρμογή των πολεοδομικών νόμων από μέρους της κυβέρνησης, η οποία δεν αναγνωρίζει επίσημα τις Αίθουσες Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά ως «χώρους λατρείας».

Το ΕΔΔΑ συμπέρανε ότι η πολεοδομική νομοθεσία της Τουρκίας επέτρεπε τον χαρακτηρισμό μεγάλων κτιρίων ως «χώρων λατρείας», αλλά δεν επέτρεπε να χαρακτηριστούν με αυτόν τον τρόπο κτίρια που καλύπτουν τις ανάγκες μικρότερων θρησκευτικών κοινοτήτων. Κατά συνέπεια, η Τουρκία περιόριζε χωρίς λόγο την ελευθερία λατρείας των Μαρτύρων και επομένως παραβίαζε το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. * Η απόφαση ανέφερε ότι οι αρχές χρησιμοποίησαν την πολεοδομική νομοθεσία για να «επιβάλουν αυστηρές, ακόμη και απαγορευτικές, προϋποθέσεις που αφορούσαν την άσκηση [λατρείας] των θρησκευτικών μειονοτήτων, μία εκ των οποίων είναι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά».

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά στην Τουρκία έχουν λάβει εθνική καταχώριση ως θρησκευτικό σωματείο, και προσπαθούν επί χρόνια να αναγνωριστούν επίσημα οι Αίθουσες Βασιλείας τους ως «χώροι λατρείας» βάσει της πολεοδομικής νομοθεσίας. Παρ’ όλα αυτά, οι τουρκικές αρχές αρνούνται συνεχώς να αναγνωρίσουν τις Αίθουσες Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά ως «χώρους λατρείας».

Εφόσον οι Μάρτυρες δεν μπορούν να λάβουν την κατάλληλη πολεοδομική άδεια, οι αρχές απειλούν διαρκώς να κλείσουν και να σφραγίσουν και τις 25 Αίθουσες Βασιλείας τους στην Τουρκία επειδή δεν συμμορφώνονται με τους πολεοδομικούς νόμους. Ήδη, από τον Αύγουστο του 2003 και έπειτα, οι αρχές έχουν κλείσει και σφραγίσει κατά περιόδους Αίθουσες Βασιλείας στη Μερσίνα και στο Άκτσαϊ. Στην περιοχή Καρσίγιακα της Σμύρνης, οι αρχές αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την Αίθουσα Βασιλείας ως χώρο λατρείας. Το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε στις 24 Μαΐου για τις Αίθουσες Βασιλείας στη Μερσίνα και στη Σμύρνη.

Πριν από το 2003, η πολεοδομική νομοθεσία της Τουρκίας σχετικά με τους χώρους λατρείας αφορούσε αποκλειστικά την οικοδόμηση τζαμιών. Εκείνη την περίοδο, οι τοπικές αρχές επέτρεπαν σιωπηρά στους Μάρτυρες να συναθροίζονται σε ιδιωτικούς χώρους. Ωστόσο, το 2003, η Τουρκία τροποποίησε τον Πολεοδομικό Νόμο Αρ. 3194 θέλοντας να συμμορφωθεί με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα για την εξάλειψη των διακρίσεων και τη θρησκευτική ελευθερία. Μεταξύ άλλων αλλαγών, η λέξη «τζαμί» που υπήρχε στον νόμο αντικαταστάθηκε από την έκφραση «χώρος λατρείας», ενώ ο νόμος απαιτούσε πλέον από τους κατά τόπους δήμους να παραχωρούν γη για οικοδόμηση θρησκευτικών κτιρίων.

Θεωρητικά, οι τροποποιήσεις στον νόμο θα έπρεπε να δίνουν το δικαίωμα στις θρησκευτικές μειονότητες να οικοδομούν και να κατέχουν χώρους λατρείας. Στην πραγματικότητα, όμως, οι πολεοδομικοί κανονισμοί καθορίζουν αφενός την ελάχιστη επιφάνεια του χώρου, η οποία προϋποθέτει μεγάλο αριθμό πιστών, και αφετέρου τον κτιριακό σχεδιασμό, ο οποίος πρέπει να προσαρμόζεται στις πράξεις λατρείας των Μουσουλμάνων.

Εκτός αυτού, οι δημοτικές αρχές δεν έχουν διαθέσει εκτάσεις κατάλληλες για οικοδόμηση μικρότερων χώρων λατρείας και απορρίπτουν επανειλημμένα τα αιτήματα που υποβάλλουν οι Μάρτυρες για αλλαγή του χωροταξικού σχεδιασμού. Όποτε οι Μάρτυρες προσφεύγουν στη δικαιοσύνη καταγγέλλοντας αυτή την τακτική, τα ανώτερα δικαστήρια και οι διοικητικές αρχές εφαρμόζουν άτεγκτα την πολεοδομική νομοθεσία και αρνούνται να αναγνωρίσουν τις Αίθουσες Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά ως «χώρους λατρείας».

Οι δημοτικές αρχές στη Μερσίνα και στο Άκτσαϊ εφάρμοσαν με αυστηρότητα τον νέο νόμο και έκλεισαν τις τοπικές Αίθουσες Βασιλείας επειδή δεν είχαν χαρακτηριστεί ως «χώροι λατρείας». Όταν οι Μάρτυρες ζήτησαν να τους δοθεί κάποιος άλλος χώρος για λατρεία, οι αρχές τούς πληροφόρησαν πως δεν υπήρχαν κατάλληλοι χώροι για αυτόν τον σκοπό.

Αυτή η αδιέξοδη κατάσταση επικρατεί σε όλη την Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά και άλλες θρησκευτικές ομάδες με μικρότερο αριθμό πιστών δεν μπορούν να επιτύχουν την αναγνώριση των τόπων διεξαγωγής των θρησκευτικών τους συγκεντρώσεων. Επί του παρόντος, οι διοικητικές αρχές σε 27 διαφορετικούς δήμους σε όλη την Τουρκία έχουν απορρίψει και τις 46 προσπάθειες που έκαναν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά για να αποκτήσουν κάποιον επίσημα αναγνωρισμένο χώρο λατρείας. Επιπλέον, οι κανονισμοί δεν επιτρέπουν στις εκκλησίες των Μαρτύρων να επωφεληθούν από τις οικονομικές απαλλαγές που προβλέπονται για επίσημα αναγνωρισμένους χώρους λατρείας και αφορούν, μεταξύ άλλων, την πληρωμή φόρων, ηλεκτρικού ρεύματος και νερού.

Οι Μάρτυρες εξάντλησαν όλα τα εσωτερικά ένδικα μέσα προτού προσφύγουν στο ΕΔΔΑ. Το Συμβούλιο της Επικρατείας, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο στη χώρα, δεν έχει ικανοποιήσει ούτε ένα από τα αιτήματα που έκαναν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά για να καταχωριστούν οι Αίθουσες Βασιλείας τους ως χώροι λατρείας βάσει της πολεοδομικής νομοθεσίας. Μάλιστα, έχει ανατρέψει μια ευνοϊκή δικαστική απόφαση.

Γι’ αυτόν τον λόγο, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά κατέθεσαν δύο προσφυγές στο ΕΔΔΑ, το 2010 και το 2012, ζητώντας από το Δικαστήριο να εξετάσει αν η Τουρκία παραβίασε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Στηριζόμενο στα νομικά του προηγούμενα, το ΕΔΔΑ τόνισε τη σημασία ύπαρξης μιας πολεοδομικής νομοθεσίας που θα επιτρέπει σε μικρότερες θρησκευτικές κοινότητες να έχουν καθορισμένους χώρους λατρείας.

Το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι «μια μικρή θρησκευτική κοινότητα όπως αυτή των Μαρτύρων του Ιεχωβά δεν είναι δυνατόν να πληροί τα κριτήρια της εν λόγω νομοθεσίας προκειμένου να έχει πρόσβαση σε έναν κατάλληλο χώρο για την άσκηση της λατρείας της». Το ΕΔΔΑ κατέληξε ως εξής: «Τα εθνικά δικαστήρια δεν έχουν λάβει υπόψη τους τις ιδιαίτερες ανάγκες που έχει μια μικρή κοινότητα πιστών. . . . Λόγω του μικρού αριθμού οπαδών, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν χρειάζονταν κάποιο κτίριο με συγκεκριμένη αρχιτεκτονική αλλά, απεναντίας, έναν λιτό χώρο συγκεντρώσεων όπου θα μπορούν να ασκούν τη λατρεία τους, να συναθροίζονται και να διδάσκουν τις πεποιθήσεις τους».

Η απόφαση επιβεβαιώνει ότι η Τουρκία παρεμπόδισε τη λατρεία των Μαρτύρων του Ιεχωβά αρνούμενη να αναγνωρίσει τις Αίθουσες Βασιλείας τους ως «χώρους λατρείας». Ο Αχμέτ Γιορουλμάζ, πρόεδρος του Σωματείου των Μαρτύρων του Ιεχωβά στην Τουρκία, δήλωσε: «Είμαστε πολύ χαρούμενοι με αυτή την απόφαση του ΕΔΔΑ. Ελπίζουμε ότι τώρα η τουρκική κυβέρνηση θα αναγνωρίσει τις ήδη υπάρχουσες Αίθουσες Βασιλείας μας ως χώρους λατρείας και θα δώσει στις δημοτικές αρχές την οδηγία να εφαρμόζουν την πολεοδομική νομοθεσία έτσι ώστε να μπορούμε να αποκτούμε οίκους λατρείας στο μέλλον. Αν εφαρμόσει αυτή την απόφαση, η Τουρκία θα έχει κάνει ακόμη ένα θετικό βήμα για να προστατέψει πλήρως τη θρησκευτική ελευθερία».

Η νομική υπόσταση των Μαρτύρων του Ιεχωβά στην Τουρκία έχει βελτιωθεί σταδιακά κατά την περασμένη δεκαετία. Το 2007, οι τουρκικές αρχές καταχώρισαν ένα θρησκευτικό σωματείο των Μαρτύρων του Ιεχωβά, * αναγνωρίζοντάς τους ένα δικαίωμα που τους στερούσαν επί 70 χρόνια.

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι ευγνώμονες για τις ενέργειες που έχει κάνει η Τουρκία ώστε να διασφαλίσει τη θρησκευτική ελευθερία των πολιτών της. Ελπίζουν ότι η πρόσφατη απόφαση του ΕΔΔΑ θα υποκινήσει την Τουρκία να προασπίσει το δικαίωμα στην ελευθερία θρησκείας, την οποία εγγυάται τόσο το Σύνταγμα της Τουρκίας όσο και το διεθνές δίκαιο. Οι Μάρτυρες αναμένουν ότι η Τουρκία θα συμμορφωθεί με την απόφαση του ΕΔΔΑ χορηγώντας στις 25 υπάρχουσες Αίθουσες Βασιλείας τους τη νομική υπόσταση των «χώρων λατρείας» και επιτρέποντάς τους να οικοδομήσουν άλλους οίκους λατρείας στο μέλλον.