بشنو روح چه می‌گوید
بشنو روح چه می‌گوید
«گوشهایت سخنی را از عقب تو خواهد شنید که می‌گوید: ‹راه این است، در آن سلوک بنما،› هنگامی که به طرف راست یا چپ می‌گردی.»—اِشَعْیا ۳۰:۲۱.
۱، ۲. یَهُوَه در طول تاریخ چگونه با انسانها ارتباط برقرار کرده است؟
جزیرهٔ پرتوریکو مقرّ بزرگترین و حساسترین رادیوتلسکوپ تک‌بشقابی جهان می‌باشد. چند دهه است که دانشمندان از این وسیلهٔ عظیم استفاده می‌کنند و امیدوارند که پیامهایی از یک زندگی فرازمینی دریافت کنند لیکن هرگز چنین پیامهایی دریافت نکرده‌اند. چه مضحک! با وجود این، پیامهای واضحی از مکانی ورای حیطهٔ بشری فرستاده شده‌اند و همهٔ ما می‌توانیم در هر زمانی آنها را دریافت کنیم — بدون استفاده از تجهیزات پیچیده. منشأ این پیامها بس رفیعتر از هر منبع فرازمینیِ ساخته و پرداختهٔ تخیلات بشر است. آن منشأ چیست و چه کسانی قادرند این پیامها را دریافت کنند؟ این پیامها محتوی چه اطلاعاتی می‌باشند؟
۲ گزارشات متعددی از کتاب مقدس نشانگر رسیدن پیامهای الهی به سمع بشر بوده‌اند. گاهی اوقات چنین پیامهایی توسط مخلوقات روحی پیام‌آور خدا بر بشر نازل گردیده‌اند. ( پیدایش ۲۲:۱۱، ۱۵؛ زکریا ۴:۴، ۵؛ لوقا ۱:۲۶-۲۸) صدای یَهُوَه شخصاً در سه مورد شنیده شده است. ( متی ۳:۱۷؛ ۱۷:۵؛ یوحنا ۱۲:۲۸، ۲۹) خدا همچنین از طریق انبیای خود صحبت کرده است و بسیاری از این انبیا آنچه را که خدا به ایشان الهام کرده به تحریر درآورده‌اند. امروزه ما کتاب مقدس را در دست داریم که شامل گزارش ارتباطات بسیاری از این قبیل و همینطور تعالیم عیسی و شاگردانش می‌گردد. ( عبرانیان ۱:۱، ۲) حقیقتاً که یَهُوَه اطلاعاتی را برای مخلوقات بشری خود ارسال داشته است.
۳. مقصود خدا از فرستادن پیام برای ما چیست و از ما چه انتظاری دارد؟
۳ پیامهای الهام‌شده از سوی خدا اطلاعات کمی دربارهٔ عالم مادی بر ما آشکار می‌سازند و در عوض، بر روی موضوعات مهمتری متمرکز می‌باشند که تأثیر فراوانی بر زندگی کنونی و آیندهٔ ما دارند. ( مزمور ۱۹:۷-۱۱؛ ۱تیموتاؤس ۴:۸) یَهُوَه توسط این پیامها ارادهٔ خود را بر ما معلوم می‌گرداند و ما را هدایت می‌کند. این یکی از طریقهای تحقق کلام اِشَعْیاست که گفت: «گوشهایت سخنی را از عقب تو خواهد شنید که می‌گوید: ‹راه این است، در آن سلوک بنما،› هنگامی که به طرف راست یا چپ می‌گردی.» ( اِشَعْیا ۳۰:۲۱) یَهُوَه ما را مجبور نمی‌کند تا به «سخنی» که می‌گوید گوش فرا دهیم بلکه اطاعت از هدایت او و گام برداشتن در طریقهای وی کاملاً به خود ما بستگی دارد. به همین دلیل، کتاب مقدس به ما یادآور می‌شود که سخنان یَهُوَه را بشنویم. برای مثال، کتاب مکاشفه هفت مرتبه ما را ترغیب می‌نماید و می‌گوید: «آنکه گوش دارد بشنود که روح . . . چه می‌گوید.»—مکاشفه ۲:۷، ۱۱، ۱۷، ۲۹؛ ۳:۶، ۱۳، ۲۲.
۴. آیا منطقی است که انتظار داشته باشیم خدا امروز به طور مستقیم از آسمان با ما ارتباط برقرار کند؟
۴ امروز یَهُوَه مستقیماً از آسمان با ما صحبت نمی‌کند. حتی در دوران کتاب مقدس، یَهُوَه بندرت بدین طرز خارق‌العاده با بشر ارتباط برقرار می‌کرد و گاهی چند قرن بین آن وقفه می‌افتاد. او در طول تاریخ اغلب به طریقهای غیرمستقیم با قوم خود سخن گفته است و در روزگار ما نیز به همین منوال می‌باشد. اکنون بگذار به بررسی سه طریقی که امروزه یَهُوَه با ما ارتباط برقرار می‌کند بپردازیم.
«تمامی کتب از الهام خداست»
۵. امروزه وسیلهٔ اصلی یَهُوَه برای ایجاد ارتباط با انسانها چیست و ما چگونه می‌توانیم از آن بهره‌مند گردیم؟
۵ خدا از کتاب مقدس به عنوان وسیلهٔ اصلی برای ارتباط با انسانها استفاده می‌کند. کتاب مقدس از الهام خداست و کل موضوعات درون آن برای ما مفید می‌باشند. ( ۲تیموتاؤس ۳:۱۶) کتاب مقدس شامل نمونه‌های فراوانی از سرگذشت انسانهای واقعی است که در اطاعت یا عدم اطاعت از سخنان یَهُوَه از ارادهٔ آزاد خود استفاده کرده‌اند. چنین نمونه‌هایی به ما یادآور می‌شوند که چرا گوش فرا دادن به آنچه که روح خدا می‌گوید، امری حیاتی است. ( ۱قرنتیان ۱۰:۱۱) به علاوه، کتاب مقدس شامل حکمت عملی بوده، نصایح و راهنماییهایی برای مواقع تصمیم‌گیری در زندگی به ما ارائه می‌دهد؛ چنانکه گویی خدا از پشت سر به ما می‌گوید: «راه این است، در آن سلوک بنما.»
۶. چرا کتاب مقدس بر نوشته‌های دیگر بسیار ارجحیت دارد؟
۶ به منظور شنیدن آنچه که روح از طریق کتاب مقدس اظهار می‌کند، باید آن را مرتباً مطالعه کنیم. کتاب مقدس صرفاً کتابی مردم‌پسند، با مطالبی گیرا همچون بسیاری کتابهای دیگر نیست که امروزه در دسترس مردم قرار دارند. کتاب مقدس، کتابی الهام‌شده توسط روح خدا و دربردارندهٔ افکار او می‌باشد. در عبرانیان ۴:۱۲ آمده است: «کلام خدا زنده و مقتدر و برنده‌تر است از هر شمشیر دودم و فرورونده تا جدا کند نَفْس و روح و مفاصل و مغز را و مُمَیِّز افکار و نیّتهای قلب است.» وقتی کتاب مقدس را می‌خوانیم، مطالب آن همچون شمشیر به درون افکار و انگیزه‌های دل ما فرو می‌رود و آشکار می‌سازد که زندگی‌مان تا چه حد با ارادهٔ الهی منطبق و سازگار می‌باشد.
۷. چرا خواندن کتاب مقدس امری حیاتی است و هر چند وقت یکبار باید آن را بخوانیم؟
۷ ‹افکار و نیّتهای قلبمان› با گذشت زمان و بر اثر تجربیات زندگی—چه خوشایند چه دشوار—احتمالاً دگرگون می‌گردند. اگر کلام خدا را به طور مرتب مطالعه نکنیم افکار، رفتار و احساساتمان در توافق با اصول الهی باقی نخواهند ماند. از این رو، کتاب مقدس به ما تذکر می‌دهد: «خود را امتحان کنید که در ایمان هستید یا نه. خود را بازیافت کنید.» ( ۲قرنتیان ۱۳:۵) اگر به آنچه که روح می‌گوید مدام گوش فرا دهیم، در آن صورت ملزم می‌شویم به توصیهٔ آن عمل کرده، کلام خدا را به طور روزانه بخوانیم.—مزمور ۱:۲.
۸. کدام گفتهٔ پولس رسول به ما کمک می‌کند تا خود را در رابطه با خواندن کتاب مقدس مورد آزمایش قرار دهیم؟
۸ به عنوان خوانندهٔ کتاب مقدس باید نکته‌ای مهم را به خاطر بسپاری و آن از این قرار است: وقت کافی صرف نما تا آنچه را که می‌خوانی بخوبی در ذهن و دل خود جای دهی! در تلاش به جهت اطاعت از توصیهٔ خواندن روزانهٔ کتاب مقدس، نمی‌خواهیم چند باب را عجولانه بخوانیم بدون آنکه مفهوم آنچه را که می‌خوانیم درک کنیم. گرچه خواندن کتاب مقدس به طور مرتب امری واجب است، انگیزه‌مان نباید صرفاً خواندن مقدار معینی از متن باشد؛ باید علاقه‌ای واقعی به آموختن بیشتر در مورد یَهُوَه و مقاصد او داشته باشیم. در این رابطه، چه خوب است که خویشتن را در سایهٔ اظهارات پولس رسول مورد آزمایش قرار دهیم. او در رساله‌ای به هم‌ایمانان مسیحی خود نوشت: «زانو می‌زنم نزد آن پدر، که . . . به شما عطا کند . . . تا مسیح به وساطت ایمان در دلهای شما ساکن شود؛ و در محبّت ریشه کرده و بنیاد نهاده، استطاعت یابید که با تمامی مقدّسین ادراک کنید که عرض و طول و عمق و بلندی چیست؛ و عارف شوید به محبّت مسیح که فوق از معرفت است تا پر شوید تا تمامی پری خدا.»—اَفَسُسیان ۳:۱۴، ۱۶-۱۹.
۹. چگونه می‌توانیم اشتیاق به فراگیری از یَهُوَه را در خود به وجود آورده و آن را افزایش دهیم؟
۹ البته باید این موضوع را اذعان کرد که بعضی از ما طبیعتاً تمایل زیادی به خواندن ندارند در حالی که بعضی دیگر تشنهٔ مطالعه‌اند. لذا، علی‌رغم گرایش شخصی‌مان می‌توانیم اشتیاق و علاقه به فراگیری از یَهُوَه را در خود به وجود آوریم و حتی آن را افزایش دهیم. پطرس رسول اظهار کرد که باید مشتاق تحصیل معرفت کتاب مقدس باشیم. او همچنین این نکته را تشخیص داد که در وهلهٔ نخست احتمالاً چنین تمایل و اشتیاقی باید در ما به وجود آید. از این رو، چنین نوشت: «چون اطفالِ نوزاده، مشتاق شیر روحانی و بی‌غشّ باشید تا از آن برای نجات نمّو کنید.» ( ۱پطرس ۲:۲) چنانچه «مشتاق» به مطالعهٔ کتاب مقدس هستیم باید انضباط شخصی را عاملی بسیار مهم بدانیم. درست همانطور که بعد از چند بار چشیدن طعم غذایی جدید می‌توانیم به آن علاقه پیدا کنیم، با عادت دادن خود به پیروی از یک برنامهٔ مطالعه‌ای مرتب، طرزفکری مساعد در خصوص مطالعه در ما به وجود خواهد آمد.
‹خوراک در وقت معیّن›
۱۰. طبقهٔ «غلام امین و دانا» از چه کسانی تشکیل شده است و امروزه یَهُوَه چگونه از ایشان استفاده می‌کند؟
۱۰ عیسی در متی ۲۴:۴۵-۴۷ به طریق دیگری که یَهُوَه امروزه با ما سخن می‌گوید اشاره می‌کند. او در این آیات از جماعت مسح‌شدگان مسیحی صحبت به میان آورده است، یعنی «غلام امین و دانا» که منصوب شده‌اند «در وقت معیّن، خوراک [«روحانی،» دج ]» تهیه نمایند. اعضای این طبقه که فرداً «اهل خانهٔ» عیسی هستند، به همراه «گروهی عظیم» از «گوسفندان دیگر» از سوی عیسی راهنمایی می‌شوند و مورد تشویق قرار می‌گیرند. ( مکاشفه ۷:۹؛ یوحنا ۱۰:۱۶) مقدار زیادی از این خوراک در وقت معین به صورت نشریاتی همچون برج دیده‌بانی، «بیدار شوید!» ( انگل.) و غیره تهیه می‌گردد. همچنین خوراک روحانی مضاعف در قالب سخنرانیها، نمایش در کنگره‌ها، مجامع و جلسات جماعت توزیع می‌گردد.
۱۱. چگونه اطاعت خود را در برابر آنچه که روح از طریق «غلام امین و دانا» می‌گوید نشان می‌دهیم؟
۱۱ اطلاعات منتشرشده توسط «غلام امین و دانا» به جهت تقویت ایمان و نیز پرورش حواس یا همان قدرت تشخیص ما تهیه می‌گردند. ( عبرانیان ۵:۱۴) چنین مطالب و نصایحی ممکن است حالتی عمومی داشته باشند تا هر کس بتواند آنها را در مورد شخص خود به اجرا بگذارد. گاهی اوقات نیز توصیه‌ای در رابطه با جنبهٔ خاصی از رفتارمان دریافت می‌کنیم. آیا حقیقتاً به آنچه روح به واسطهٔ طبقهٔ غلام می‌گوید گوش فرا می‌دهیم؟ در آن صورت، عکس‌العمل‌مان چگونه باید باشد؟ پولس رسول در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «مرشدان خود را اطاعت و انقیاد نمایید.» ( عبرانیان ۱۳:۱۷) حقیقت امر این است که همهٔ کسانی که در این ترتیب نقشی را ایفا می‌کنند نیز انسانهای ناکامل هستند. با وجود این، خشنودی یَهُوَه در آن است که با استفاده از خادمین بشری و ناکامل خود، ما را در این زمانهٔ آخر هدایت فرماید.
هدایت وجدان
۱۲، ۱۳. الف) یَهُوَه چه عامل دیگری برای هدایت ما تدارک دیده است؟ ب) وجدان، چه تأثیر مطلوبی می‌تواند حتی بر اشخاصی که از معرفت دقیق کلام خدا برخوردار نیستند بگذارد؟
۱۲ یَهُوَه عامل دیگری برای هدایت ما تدارک دیده است—یعنی همان ضمیر یا وجدانمان. او انسان را با حسّی باطنی در رابطه با تشخیص عمل درست و اشتباه خلق کرده است. آن حس باطنی، بخشی از طبیعت و ذات بشری می‌باشد. پولس رسول در رسالهٔ خود به رومیان چنین توضیح داد: «هر گاه امّت‌هایی که شریعت ندارند کارهای شریعت را به طبیعت به جا آرند، اینان هر چند شریعت ندارند، برای خود شریعت هستند، چونکه از ایشان ظاهر می‌شود که عمل شریعت بر دل ایشان مکتوب است و ضمیر ایشان نیز گواهی می‌دهد و افکار ایشان با یکدیگر یا مذمّت می‌کنند یا عذر می‌آورند.»—رومیان ۲:۱۴، ۱۵.
۱۳ بسیاری از انسانهایی که یَهُوَه را نمی‌شناسند می‌توانند افکار و اعمال خود را تا حدی با اصول الهی در مورد درستکاری و یا خطا منطبق و سازگار سازند؛ چنانکه گویی زمزمه‌ای درونی ایشان را در جهت صحیح هدایت می‌نماید. اگر این موضوع در مورد کسانی که از معرفت دقیق کلام خدا برخوردار نمی‌باشند صادق است، مسیحیان حقیقی چقدر بیشتر باید آن زمزمهٔ درونی را بشنوند! یقیناً وجدان فردی مسیحی که توسط معرفت دقیق کلام یَهُوَه پالایش یافته است و مطابق هدایت روح‌القدس او عمل می‌کند، منشأ هدایتی معتبر محسوب می‌گردد.—رومیان ۹:۱.
۱۴. وجدانی پرورش‌یافته توسط تعالیم کتاب مقدس چگونه ما را یاری می‌کند تا هدایت روح یَهُوَه را تعاقب کنیم؟
۱۴ وجدانی پاک و پرورش‌یافته توسط تعالیم کتاب مقدس به ما یادآوری می‌کند تا در طریقی که روح بر ما واجب می‌گرداند سلوک نماییم. گاهی اوقات ممکن است در وضعیتی استثنایی قرار بگیریم و کتاب مقدس و نشریات مبنی بر کتاب مقدس توضیح یا تفسیر خاصی راجع به آن نداده باشند، لیکن در چنین موقعیتی وجدانمان احتمالاً به ما هشدار می‌دهد و ما را از انجام عملی که می‌تواند به ضررمان تمام شود برحذر می‌دارد. در چنین مواردی، بی‌اعتنایی به ندای وجدانمان می‌تواند به معنای بی‌اعتنایی به تذکر روح یَهُوَه باشد. از سوی دیگر، چنانچه بیاموزیم به وجدان تعلیم‌یافتهٔ مسیحی‌مان متکی باشیم، حتی وقتی هدایت مشخص و مکتوبی وجود نداشته باشد قادر خواهیم بود تصمیمات عاقلانه‌ای اتخاذ کنیم. اما موضوع مهمی که می‌بایست به خاطر بسپاریم این است که وقتی اصل، حکم یا قانونی الهی در رابطه با مسائل کاملاً شخصی وجود ندارد، مناسب نیست که احکام وجدان خود را در مورد این گونه مسائل بر مسیحیان دیگر تحمیل کنیم.—رومیان ۱۴:۱-۴؛ غلاطیان ۶:۵.
۱۵، ۱۶. به چه علت ممکن است خللی در عملکرد وجدانمان به وجود آید و چگونه می‌توانیم از پیش آمدن چنین وضعیتی جلوگیری کنیم؟
۱۵ وجدانی پاک و پرورش‌یافته توسط تعالیم کتاب مقدس هدیهٔ نیکویی است از جانب خدا. ( یعقوب ۱:۱۷) اما اگر می‌خواهیم وجدانمان به عنوان یک وسیلهٔ ایمنی اخلاقی، بدرستی عمل کند باید از این هدیه در مقابل عوامل مضر محافظت کنیم. برخی عادات، سنتها و رسوم محلی با معیارهای خدا مغایرت دارند و در صورتی که از آنها متابعت نماییم خللی در عملکرد وجدانمان ایجاد می‌گردد، به طوری که دیگر ما را وادار به پیمودن طریق مستقیم نمی‌کند. ممکن است دیگر نتوانیم قضاوتی صحیح در مورد موضوعات به عمل آوریم و حتی خود را اغوا نموده، فکر کنیم عملی بد در واقع نیکوست.—با یوحنا ۱۶:۲ مقایسه شود.
۱۶ چنانچه هشدارهای وجدانمان را ناشنیده بگیریم صدای آن تضعیف خواهد شد، تا حدی که دلمان از لحاظ اخلاقی قسیّ و بی‌حس می‌گردد. مزمورنویس دربارهٔ اینگونه انسانها می‌گوید: «دل ایشان مثل پیه فربه است.» ( مزمور ۱۱۹:۷۰) کسانی که به ندای وجدان خود بی‌اعتنایی می‌ورزند، قابلیت تفکر به طرز سلیم را بتدریج از دست می‌دهند؛ اصول الهی دیگر هادی ایشان نمی‌باشد و نمی‌توانند تصمیمات صحیحی اتخاذ کنند. به منظور اجتناب از چنین وضعیت اسفباری، باید نسبت به هدایت وجدان مسیحی‌مان کاملاً حساس باشیم، حتی وقتی مسائلی به ظاهر کوچک مطرح باشند.—لوقا ۱۶:۱۰.
خوشا به حال کسانی که می‌شنوند و اطاعت می‌کنند
۱۷. در حینی که به ‹آن سخنی که از عقب‌مان می‌شنویم› گوش فرا دهیم و به تذکرات وجدان پرورش‌یافته‌مان توجه کنیم چگونه مورد عنایت و برکت یَهُوَه قرار می‌گیریم؟
۱۷ در حینی که خودمان را عادت می‌دهیم تا به آن ‹سخنی که از عقب‌مان می‌شنویم› گوش فرا دهیم—چنانکه از طریق کتاب مقدس و غلام امین و دانا تهیه می‌گردد—و در حینی که به تذکرات وجدان پرورش‌یافتهٔ خود توسط تعالیم کتاب مقدس توجه کنیم، یَهُوَه با روح خود به ما برکت می‌دهد. روح‌القدس ما را قادر می‌گرداند تا آنچه را که یَهُوَه به ما می‌گوید دریافت کرده، درک نماییم.
۱۸، ۱۹. چگونه می‌توانیم از هدایت روح یَهُوَه در رابطه با خدمت مسیحی و زندگی شخصی‌مان بهره‌مند گردیم؟
۱۸ روح یَهُوَه به ما جرأت می‌بخشد و ما را قادر می‌گرداند تا بتوانیم در مواقع رویارویی با وضعیتهای دشوار، حکمت و شهامت از خود نشان دهیم. روح خدا همانطور که بر رسولان واقع گشت، می‌تواند قوای ذهنی ما را برانگیزاند و به ما کمک کند تا همواره در هماهنگی با اصول کتاب مقدس عمل کنیم و سخن بگوییم. ( متی ۱۰:۱۸-۲۰؛ یوحنا ۱۴:۲۶؛ اعمال ۴:۵-۸، ۱۳، ۳۱؛ ۱۵:۲۸) در ضمن، هنگامی که روح یَهُوَه با تلاشهای شخصی‌مان تلفیق می‌یابد، در تصمیم‌گیریهای مهم زندگی توفیق حاصل نموده، برای اجرای آنها شجاعت کسب می‌کنیم. برای مثال، شاید در نظر داریم در نحوهٔ زندگی خود ترتیبی بدهیم تا وقت بیشتری برای امور روحانی داشته باشیم. شاید هم با تصمیمات مهمی روبرو هستیم که زندگی‌مان را دگرگون خواهند کرد همچون انتخاب همسر، سنجیدن پیشنهاد کار و یا خریداری یک منزل. ما نمی‌خواهیم اجازه دهیم که عواطف بشری تنها عامل مؤثر در تصمیم‌گیریهایمان باشد بلکه باید به آنچه روح خدا می‌گوید گوش فرا داده، مطابق هدایت آن عمل کنیم.
۱۹ ما حقیقتاً از یادآوریها و نصایح محبت‌آمیزی که از هم‌ایمانان خود و از پیران دریافت می‌نماییم قدردانی می‌کنیم. اما الزامی نیست که هر بار صبر کنیم تا دیگران مسائل را به ما خاطرنشان سازند. چنانچه بر طریق حکیمانه واقف هستیم و می‌دانیم که به منظور خشنود ساختن خدا چه تغییراتی باید در طرزفکر و رفتارمان حاصل نماییم، بگذار مطابق آن عمل کنیم. عیسی گفت: «هر گاه این را دانستید، خوشابحال شما اگر آن را به عمل آرید.»—یوحنا ۱۳:۱۷.
۲۰. چه برکتی عاید کسانی می‌گردد که به آن ‹سخنی که از عقب‌شان می‌شنوند› گوش فرا می‌دهند؟
۲۰ بدیهی است که مسیحیان به منظور آگاهی بر نحوهٔ جلب رضایت خدا نیازی به شنیدن صدایی واقعی از آسمان و یا ملاقات یکی از فرشتگان ندارند. خدا ایشان را با کلام مکتوب خود و هدایتی محبت‌آمیز از طریق طبقهٔ مسح‌شدگانش بر روی زمین برکت داده است. اگر مسیحیان به این ‹سخنی که از عقب‌شان می‌شنوند› با دقت توجه نمایند و هدایت وجدان خود را که توسط تعالیم کتاب مقدس پرورش یافته است تعاقب کنند در انجام ارادهٔ خدا توفیق حاصل خواهند کرد. آنوقت مسلماً شاهد تحقق وعدهٔ یوحنای رسول خواهند بود. او گفت: «کسی که به ارادهٔ خدا عمل می‌کند، تا به ابد باقی می‌ماند.»—۱یوحنا ۲:۱۷.
مروری کوتاه
• چرا یَهُوَه با مخلوقات بشری خود ارتباط برقرار می‌کند؟
• چگونه می‌توانیم از برنامهٔ مطالعهٔ مرتب کتاب مقدس فایده ببریم؟
• چه عکس‌العملی باید در مقابل هدایت طبقهٔ غلام از خود نشان دهیم؟
• چرا باید به ندای وجدان پرورش‌یافتهٔ خود توسط تعالیم کتاب مقدس توجه کنیم؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعه‌ای]
[تصویر در صفحهٔ ۲۳]
انسان برای دریافت پیام از جانب خدا نیازی به تجهیزات پیچیده ندارد
[سطر اعتبار]
Courtesy Arecibo Observatory/David Parker/Science Photo Library
[تصویر در صفحهٔ ۲۵]
یَهُوَه از طریق کتاب مقدس و «غلام امین و دانا» با ما سخن می‌گوید