‏«حکمت با متواضعان است»‏

‏«خداوند از تو چه چیز را می‌طلبد غیر از اینکه .‏ .‏ .‏ در حضور خدای خویش با فروتنی سلوک نمایی؟‏»—‏میکاه ۶:‏۸‏.‏

۱،‏ ۲.‏ تواضع چیست،‏ و چه تفاوتی با گستاخی دارد؟‏

رسولی برجسته تمایل نداشت همهٔ نظرها متوجه او باشد.‏ یکی از داوران باشهامت اسرائیلی،‏ خود را کوچکترین فرد خانهٔ پدرش خواند.‏ بزرگترین انسان همهٔ اعصار اذعان کرد که دارای اختیارات تام نیست.‏ این مردان همگی از خود فروتنی و تواضع نشان دادند.‏

^۲ تواضع نقطهٔ مقابل گستاخی است.‏ شخص متواضع نسبت به توانایی و ارزش خود دیدی معقولانه دارد و خودپسندی و نخوت در او نیست.‏ او مغرور،‏ لاف‌زن و جاه‌طلب نمی‌باشد بلکه همیشه به محدودیتهای خود معترف است.‏ از اینرو به احساسات و نظرات دیگران اهمیت می‌دهد و احترام می‌گذارد.‏

۳.‏ از چه لحاظ «حکمت با متواضعان است»؟‏

^۳ بی‌جهت نیست که در کتاب مقدس آمده است:‏ «حکمت با متواضعان است.‏» (‏امثال ۱۱:‏۲‏)‏ شخص متواضع حکیم است زیرا خداپسندانه عمل می‌کند و از گستاخی که مایهٔ خجالت و سرافکندگی است پرهیز می‌نماید.‏ (‏امثال ۸:‏۱۳؛‏ ۱پِطْرُس ۵:‏۵‏)‏ سرگذشت بسیاری از خادمان خدا مؤید حکمتی است که در تواضع نهفته است.‏ بگذار به بررسی سه نمونه‌ای که در بند اول مقاله به آنها اشاره شد بپردازیم.‏

پولس—‏‹خادم› و ‹مباشر›‏

۴.‏ پولس از چه امتیازات بی‌نظیری برخوردار بود؟‏

^۴ پولس در میان مسیحیان قرن اول جایگاهی ویژه داشت که البته بی‌جهت هم نبود.‏ او در طی خدمت روحانی خود هزارها کیلومتر در دریا و خشکی سفر کرد و جماعتهای بسیاری را بنیانگذاری نمود.‏ علاوه بر این یَهُوَه به پولس رؤیاهایی نشان داد و قدرت تکلم به زبانهای بیگانه را بخشید.‏ (‏۱قُرِنتیان ۱۴:‏۱۸؛‏ ۲قُرِنتیان ۱۲:‏۱-‏۵‏)‏ او همچنین به پولس چهارده رساله الهام کرد که بخشی از نوشته‌های یونانی مسیحی را تشکیل می‌دهند.‏ پس بروشنی می‌توان دید که پولس از همهٔ رسولان دیگر بیشتر زحمت و مشقت کشید.‏—‏۱قُرِنتیان ۱۵:‏۱۰‏.‏

۵.‏ پولس چگونه نشان داد که به خود با چشم تواضع می‌نگرد؟‏

^۵ شاید برخی تصور کنند که چون پولس در صف اول فعالیتهای مسیحی بود و در کانون توجه قرار داشت به خود می‌بالید یا نفوذ و مقامش را به رخ دیگران می‌کشید.‏ اما چنین نبود،‏ زیرا پولس مردی متواضع و فروتن بود.‏ او خود را «کهترین رسولان» می‌خواند و می‌گفت:‏ «لایق نیستم که به رسول خوانده شوم،‏ چونکه بر کلیسای خدا جفا می‌رسانیدم.‏» (‏۱قُرِنتیان ۱۵:‏۹‏)‏ پولس که سابقاً به اذیت و آزار مسیحیان می‌پرداخت،‏ همیشه در نظر داشت همین که می‌توانست با خدا رابطهٔ نزدیک برقرار کند به یمن فیض خدا بود،‏ چه رسد به آنکه در خدمت به او از امتیازاتی هم برخوردار شود.‏ (‏یوحنّا ۶:‏۴۴؛‏ اَفَسُسیان ۲:‏۸‏)‏ بنابراین دستاوردهای فوق‌العادهٔ خدمت روحانی خود را دلیلی بر برتری خود بر دیگران نمی‌شمرد.‏—‏۱قُرِنتیان ۹:‏۱۶‏.‏

۶.‏ چگونه پولس در رفتارش با قُرِنتیان از خود تواضع نشان داد؟‏

^۶ تواضع پولس بویژه در رفتارش با مسیحیان قُرِنْتُس قابل مشاهده بود.‏ ظاهراً برخی از آنها برادرانی را که در نظرشان سرپرستان مهم بودند،‏ منجمله اَپُلُّس،‏ کیفا و خودِ پولس،‏ می‌ستودند.‏ (‏۱قُرِنتیان ۱:‏۱۱-‏۱۵‏)‏ اما پولس نه در طلب تمجیدهای قُرِنتیان بود و نه از تحسینهای آنها سوءاستفاده می‌کرد.‏ او هنگام ملاقات آنها با «فضیلت کلام یا حکمت» مبالغه‌آمیز با آنها سخن نگفت،‏ بلکه در مورد خود و یارانش اظهار داشت:‏ «همه باید ما را خادمان مسیح و مباشرین حقایق اسرارآمیز الهی بدانند.‏»‏ *‏—‏۱قُرِنتیان ۲:‏۱-‏۵؛‏ ۴:‏۱‏،‏ انجیل شریف.‏

۷.‏ چگونه پولس حتی هنگام دادن توصیه به دیگران با تواضع رفتار می‌کرد؟‏

 ^۷ پولس حتی هنگامی که مجبور می‌شد به دیگران توصیه جدی بدهد و آنها را راهنمایی کند با تواضع رفتار می‌کرد.‏ او هنگامی که از هم‌ایمانان مسیحی خود تقاضایی داشت از نفوذ و اختیارات خود به عنوان رسول استفاده نمی‌کرد بلکه «به رحمتهای خدا» و «محبت» اشاره می‌نمود.‏ (‏رومیان ۱۲:‏۱،‏ ۲؛‏ فِلیمون ۸،‏ ۹‏)‏ به چه دلیل؟‏ زیرا حقیقتاً خود را «مددکار» برادرانش می‌دانست نه ‹حاکم بر ایمان آنها.‏› (‏۲قُرِنتیان ۱:‏۲۴‏)‏ بی‌شک تواضع پولس بود که سبب محبوبیت وی در میان جماعتهای مسیحی قرن اول شد.‏—‏اعمال ۲۰:‏۳۶-‏۳۸‏.‏

با تواضع به امتیازات خود بنگریم

۸،‏ ۹.‏ الف)‏ چرا باید با تواضع به شخص خود بنگریم؟‏ ب)‏ چگونه کسانی که مسئولیتهایی بر عهده دارند می‌توانند از خود تواضع نشان دهند؟‏

^۸ پولس سرمشق بسیار خوبی برای مسیحیان امروز است.‏ هیچیک از ما نباید تصور کند،‏ به دلیل مسئولیتهایی که به وی واگذار شده بر دیگران برتری یافته است.‏ پولس نوشت:‏ «اگر کسی خود را شخص گمان برد و حال آنکه چیزی نباشد،‏ خود را می‌فریبد.‏» (‏غَلاطیان ۶:‏۳‏)‏ به چه دلیل؟‏ به این دلیل که ‏«همه گناه کرده‌اند و از جلال خدا قاصر می‌باشند.‏» (‏رومیان ۳:‏۲۳؛‏ ۵:‏۱۲‏)‏ آری،‏ هیچگاه نباید فراموش کنیم که همهٔ ما گناه و مرگ را از آدم به میراث برده‌ایم.‏ امتیازات ویژه‌ای که به ما واگذار می‌شود هیچ بهبودی در وضعیت گناه‌آلود ما ایجاد نمی‌کند.‏ (‏جامعه ۹:‏۲‏)‏ ما نیز همچون پولس همین که می‌توانیم با خدا رابطهٔ نزدیک برقرار کنیم به یمن فیض خداست،‏ چه رسد به آنکه در خدمت به او به امتیازاتی دست یابیم.‏—‏رومیان ۳:‏۱۲،‏ ۲۴‏.‏

^۹ شخص متواضع به این امر واقف است،‏ از اینرو نه به دلیل امتیازاتش به خود می‌بالد و نه در مورد دستاوردهای خود لافزنی می‌کند.‏ (‏۱قُرِنتیان ۴:‏۷‏)‏ او هنگامی که به دیگران توصیه می‌دهد یا آنها را راهنمایی می‌کند با آنها مانند همکار رفتار می‌کند نه مثل ارباب.‏ اگر کسی در کاری مهارت داشته باشد،‏ بی‌تردید اشتباه است اگر توقع داشته باشد که هم‌ایمانانش او را بدین خاطر تحسین کنند و درست نخواهد بود که از تمجیدهای آنان سوءاستفاده کند.‏ (‏امثال ۲۵:‏۲۷؛‏ متّیٰ ۶:‏۲-‏۴‏)‏ تنها تحسینی ارزشمند است که دیگران از فرد بکنند نه آنکه خود آن را طلبیده باشد.‏ و در صورتی که مورد تحسین قرار گیریم نباید خود را بزرگتر از آنچه هستیم به حساب آوریم.‏—‏امثال ۲۷:‏۲؛‏ رومیان ۱۲:‏۳‏.‏

۱۰.‏ کسانی که مسئولیتهای مهمی بر عهده ندارند چگونه ‹در ایمان دولتمند› می‌باشند؟‏

^۱۰ تواضع به ما کمک می‌کند تا هنگامی که مسئولیتهایی به ما واگذار می‌شود،‏ خود را بیش از اندازه مهم ندانیم،‏ و طوری وانمود نکنیم که گویی جماعت فقط به یمن تلاشها و استعدادهای ما شکوفا گشته است.‏ به عنوان مثال،‏ ممکن است در ما استعداد آموزش دادن وجود داشته باشد.‏ (‏اَفَسُسیان ۴:‏۱۱،‏ ۱۲‏)‏ در این صورت باید در کمال تواضع اذعان کنیم که برخی از بزرگترین درسهایی که افراد جماعت یاد می‌گیرند از سکوی سخنرانی ایراد نمی‌شوند.‏ مثلاً آیا از مشاهدهٔ یک ولی مجرد که فرزندانش را به طور مرتب به سالن ملکوت می‌آورد،‏ یا افرادی که دچار افسردگی هستند و دائماً با احساس حقارت می‌جنگند و با وجود این با وفاداری به جلسات می‌آیند،‏ و یا نوجوانانی که با وجود تأثیرات منفی مدرسه و عوامل دیگر،‏ از لحاظ روحانی در حال رشد هستند،‏ احساس دلگرمی نمی‌کنیم؟‏ (‏مزمور ۸۴:‏۱۰‏)‏ چنین افرادی معمولاً در کانون توجه قرار ندارند.‏ در اغلب موارد دیگران متوجه نمی‌شوند که آنان برای حفظ کمال اخلاقی خود با چه دشواریها و آزمایشهایی روبرو هستند.‏ با وجود این ممکن است «در ایمان» به «دولتمندی» کسانی باشند که دارای مسئولیتهای پراهمیت هستند.‏ (‏یعقوب ۲:‏۵‏)‏ در نهایت،‏ وفاداری ماست که سبب می‌شود مورد لطف و عنایت یَهُوَه قرار گیریم.‏—‏متّیٰ ۱۰:‏۲۲؛‏ ۱قُرِنتیان ۴:‏۲‏.‏

جِدعُون—‏«کوچکترین» عضو خانهٔ پدرش

۱۱.‏ جِدعُون هنگام صحبت با فرشتهٔ خدا چگونه از خود تواضع نشان داد؟‏

^۱۱ جِدعُون جوانی تنومند از سِبط مَنَسّی بود که در طی یکی از دورانهای پرتلاطم تاریخ اسرائیل زندگی می‌کرد.‏ هفت سال بود که مِدیان به قوم خدا ظلم و ستم روا می‌داشتند.‏ اما سرانجام یَهُوَه وقت را برای نجات قومش مناسب دید.‏ از اینرو،‏ فرشته‌ای بر جِدعُون ظاهر شد و گفت:‏ «ای مرد زورآور،‏ یَهُوَه با تو است.‏» جِدعُون که مردی متواضع بود از این تمجید  غیرمنتظره نه تنها به خود غرّه نشد بلکه با احترام از فرشته پرسید:‏ «آه ای خداوند من،‏ اگر یَهُوَه با ماست پس چرا این همه بر ما واقع شده است؟‏» فرشته موضوع را روشن ساخت و به جِدعُون گفت:‏ «اسرائیل را از دست مدیان رهایی ده.‏» جِدعُون چگونه پاسخ گفت؟‏ به جای آنکه فوراً این وظیفه را بپذیرد و آن را فرصتی طلایی بداند تا به قهرمان ملی تبدیل شود،‏ پاسخ داد:‏ «آه ای خداوند چگونه اسرائیل را رهائی دهم،‏ اینک خاندان من در منسی ذلیل‌تر از همه است و من در خانه پدرم کوچکترین هستم.‏» براستی که چه تواضعی!‏—‏داوران ۶:‏۱۱-‏۱۵‏.‏

۱۲.‏ جِدعُون هنگام انجام وظیفه‌اش چگونه از خود بصیرت نشان داد؟‏

^۱۲ یَهُوَه پیش از آنکه جِدعُون را به میدان نبرد بفرستد او را آزمایش کرد.‏ چگونه؟‏ او از جِدعُون خواست مذبحی را که پدرش برای بَعل ساخته بود ویران کند و اَشیره‌ای را که در کنار آن برپا کرده بودند قطع نماید.‏ این کار شهامت می‌خواست،‏ و جِدعُون هنگام اجرای آن تواضع و بصیرت را نیز بدان افزود.‏ به جای آنکه جلوی انظار عمومی به این کار مبادرت کند در شب یعنی زمانی که به احتمال زیاد کسی متوجه او نمی‌شد مأموریت خود را انجام داد.‏ علاوه بر آن،‏ با احتیاط عمل کرد.‏ او ده تن از خادمانش را همراه خود برد،‏ احتمالاً برای اینکه چند تن از آنها به او برای ویران ساختن مذبح و اَشیره کمک کنند و بقیه به نگهبانی بپردازند.‏ * در هر حال،‏ به برکت یَهُوَه وظیفه‌اش را به انجام رساند و بعدها خدا از او برای آزاد ساختن اسرائیل از چنگ مِدیان استفاده کرد.‏—‏داوران ۶:‏۲۵-‏۲۷‏.‏

تواضع و بصیرت

۱۳،‏ ۱۴.‏ الف)‏ هنگامی که امتیازی در خدمت به ما عرضه می‌شود چگونه می‌توانیم از خود تواضع نشان دهیم؟‏ ب)‏ چرا برادر الکساندر اِچ.‏ مَک‌میلان نمونهٔ بسیار خوبی از تواضع است؟‏

^۱۳ از تواضع جِدعُون می‌توان بسیار چیزها آموخت.‏ به عنوان مثال،‏ هنگامی که امتیازی در خدمت به ما عرضه  می‌شود چگونه از آن استقبال می‌کنیم؟‏ آیا در وهلهٔ اول به منزلت و مقام آن فکر می‌کنیم؟‏ یا با تواضع دست به دعا می‌شویم تا ببینیم آیا می‌توانیم همهٔ تکالیفی را که چنین وظیفه‌ای بر دوش ما می‌گذارد به انجام برسانیم؟‏ برادر الکساندر اِچ.‏ مَک‌میلان که در سال ۱۹۶۶ زندگی زمینی خویش را به پایان رساند،‏ در این مورد نمونهٔ بسیار خوبی است.‏ چارلز تی.‏ راسِل،‏ نخستین رئیس انجمن برج دیده‌بانی یکبار از برادر مَک‌میلان خواست تا نظرش را در مورد اینکه چه کسی باید در غیاب راسِل مسئولیت انجمن را بر عهده بگیرد،‏ ابراز کند.‏ برادر مَک‌میلان در صحبتی که پس از آن پیش آمد حتی یکبار خود را برای این کار کاندید نکرد،‏ در حالیکه فرصت مناسبی در اختیار داشت.‏ بالاخره،‏ برادر راسِل از برادر مَک‌میلان خواست تا در مورد پذیرفتن این وظیفه تعمق کند.‏ برادر مَک‌میلان سالها بعد در این باره نوشت:‏ «از تعجب در جایم خشک شدم.‏ پیش از آنکه به او پاسخ دهم مدتی در این باره با جدیت تعمق کردم و دست به دعا شدم،‏ و بالاخره به او گفتم که با کمال میل حاضرم هر چه از دستم برمی‌آید برای کمک به او انجام دهم.‏»‏

^۱۴ اندکی بعد برادر راسِل درگذشت،‏ و منصب ریاست انجمن برج دیده‌بانی خالی ماند.‏ چون برادر مَک‌میلان در طی آخرین دورهٔ موعظهٔ برادر راسِل مسئولیت انجمن را بر عهده داشت،‏ برادری به او گفت:‏ «مَک،‏ تو شانست از همه بیشتر است.‏ در غیاب برادر راسِل تو نمایندهٔ ویژهٔ او بودی و خودش پیش از رفتن به همهٔ ما گفت مطابق گفتهٔ تو عمل کنیم.‏ حالا که رفته و برنگشته است مثل اینکه تو باید جای او را بگیری.‏» برادر مَک‌میلان در پاسخ به او گفت:‏ «برادر،‏ نباید اینطور به موضوع نگاه کرد.‏ این کار،‏ کار خداوند است و در انجمن خداوند هر مقامی را که او صلاح بداند به افراد اعطا می‌کند؛‏ مطمئنم که من آدم این کار نیستم.‏» پس از آن برادر مَک‌میلان شخص دیگری را برای احراز این مقام توصیه کرد.‏ او نیز همچون جِدعُون به تواناییهای خود با دید متواضعانه‌ای می‌نگریست—‏دیدی که همهٔ ما باید در مورد تواناییهای خود داشته باشیم.‏

۱۵.‏ هنگام موعظه از چه راههایی می‌توانیم از خود بصیرت نشان دهیم؟‏

^۱۵ شیوهٔ انجام وظیفهٔ ما نیز باید همچون جِدعُون با تواضع همراه باشد.‏ جِدعُون از خود بصیرت نشان داد و بی‌جهت مخالفان خویش را به خشم نیاورد.‏ ما نیز در موعظه هنگام صحبت با دیگران باید تواضع و بصیرت از خود نشان دهیم.‏ درست است که ما در جنگی روحانی برای سرنگون ساختن «قلعه‌ها» و «خیالات» هستیم.‏ (‏۲قُرِنتیان ۱۰:‏۴،‏ ۵‏)‏ اما هیچگاه نباید هنگام صحبت با مردم آنها را حقیر سازیم یا کاری کنیم که از پیام ما برنجند.‏ بلکه باید به دیدگاههای آنها احترام بگذاریم،‏ بر نقاط مشترک عقایدمان تأکید کنیم و سپس در مورد جنبه‌های مثبت پیام با آنها  سخن بگوییم.‏—‏اعمال ۲۲:‏۱-‏۳؛‏ ۱قُرِنتیان ۹:‏۲۲؛‏ مکاشفه ۲۱:‏۴‏.‏

عیسی—‏نمونهٔ عالی تواضع

۱۶.‏ عیسی چگونه نشان داد که با تواضع به خود می‌نگرد؟‏

^۱۶ عیسی مسیح عالیترین نمونهٔ تواضع است.‏ او با وجود رابطهٔ صمیمانه‌ای که با پدرش داشت،‏ بی‌درنگ اذعان می‌کرد که برخی موضوعات از دایرهٔ اختیارات او خارج است.‏ (‏یوحنّا ۱:‏۱۴‏)‏ به عنوان مثال،‏ هنگامی که مادر یعقوب و یوحنّا از او درخواست کرد که در ملکوت دو پسرش را در کنار خود بنشاند،‏ عیسی گفت:‏ «نشستن به دست راست و چپ من،‏ از آن من نیست که بدهم.‏» (‏متّیٰ ۲۰:‏۲۰-‏۲۳‏)‏ عیسی در جای دیگر براحتی اقرار کرد:‏ «من از خود هیچ نمی‌توانم کرد .‏ .‏ .‏ ارادهٔ خود را طالب نیستم بلکه ارادهٔ پدری که مرا فرستاده است.‏»—‏یوحنّا ۵:‏۲۹؛‏ ۱۴:‏۲۸؛‏ فیلپّیان ۲:‏۵،‏ ۶‏.‏

۱۷.‏ عیسی در رفتارش با دیگران چگونه از خود تواضع نشان می‌داد؟‏

^۱۷ عیسی از همه نظر بر انسانهای ناکامل برتری داشت و علاوه بر این پدرش،‏ یَهُوَه به او اختیاراتی بی‌نظیر سپرده بود.‏ با وجود این،‏ عیسی با پیروانش متواضعانه رفتار می‌کرد.‏ او با اظهار فضل آنها را گیج نمی‌کرد.‏ در رفتار خود ظرافت و دلسوزی داشت و نیازهای بشری آنها را در نظر می‌گرفت.‏ (‏متّیٰ ۱۵:‏۳۲؛‏ ۲۶:‏۴۰،‏ ۴۱؛‏ مَرقُس ۶:‏۳۱‏)‏ بدین ترتیب عیسی با اینکه کامل بود،‏ از خود وسواس نشان نمی‌داد.‏ او هیچگاه از شاگردانش بیش از حد توقع نداشت و مسئولیتی بیش از توانایی آنان بر عهده‌شان نمی‌گذارد.‏ (‏یوحنّا ۱۶:‏۱۲‏)‏ جای تعجب نیست که بسیاری از مردم او را فردی با رفتار خوشایند می‌دانستند!‏—‏متّیٰ ۱۱:‏۲۹‏.‏

از تواضع عیسی سرمشق بگیریم

۱۸،‏ ۱۹.‏ ما چگونه می‌توانیم از تواضع عیسی در این دو مورد تقلید کنیم:‏ الف)‏ دیدگاهمان نسبت به دیگران،‏ و ب)‏ رفتارمان با دیگران؟‏

^۱۸ بزرگترین انسان همهٔ اعصار از خود تواضع نشان داد،‏ پس چقدر ما باید این خصوصیت را در خود پرورش دهیم.‏ انسانهای ناکامل در اغلب موارد نمی‌خواهند اقرار کنند که اختیار تام ندارند.‏ اما مسیحیان به تقلید از عیسی تلاش می‌کنند از خود تواضع نشان دهند.‏ آنها اجازه نمی‌دهند که غرور مانع آن شود که مسئولیتی را به شخصی که صلاحیت آن را دارد واگذار کنند؛‏ و یا با خودخواهی و بی‌میلی راهنمایی کسانی را که اختیار راهنمایی آنها را دارند رد نمی‌کنند.‏ آنها از خود روحیهٔ همکاری نشان می‌دهند و اجازه می‌دهند که همهٔ امور در جماعت «به شایستگی و انتظام» انجام شوند.‏—‏۱قُرِنتیان ۱۴:‏۴۰‏.‏

^۱۹ تواضع همچنین سبب می‌شود که از دیگران توقع بیش از حد نداشته باشیم و به نیازهای آنها توجه کنیم.‏ (‏فیلپّیان ۴:‏۵‏)‏ ممکن است استعدادها یا تواناییهایی داشته باشیم که دیگران از آنها بی‌بهره باشند.‏ با وجود این،‏ اگر تواضع داشته باشیم از دیگران توقع نخواهیم داشت که همیشه آنطور که ما می‌خواهیم عمل کنند.‏ با آگاهی از اینکه هر فرد محدودیتهای خود را دارد،‏ ما در کمال تواضع کوتاهیهای دیگران را می‌پذیریم.‏ پِطْرُس نوشت:‏ «اوّلِ همه با یکدیگر بشدّت محبّت نمایید زیرا که محبّت کثرت گناهان را می‌پوشاند.‏»—‏۱پِطْرُس ۴:‏۸‏.‏

۲۰.‏ چگونه می‌توانیم بر تمایل خود به تکبر فایق آییم؟‏

^۲۰ همانطور که آموختیم متواضعان براستی حکمت دارند.‏ اما اگر ببینی که در تو تمایل به تکبر و گستاخی وجود دارد چه باید بکنی؟‏ ناامید نشو.‏ از داود سرمشق بگیر که چنین دعا کرد:‏ «بنده‌ات را نیز از اعمال متکبرانه باز دار تا بر من مسلط نشود.‏» (‏مزمور ۱۹:‏۱۳‏)‏ با تقلید از ایمان مردانی همچون پولس،‏ جِدعُون،‏ و بالاتر از همه عیسی مسیح،‏ ما به شخصه حقیقت این سخنان را لمس خواهیم کرد که «حکمت با متواضعان است.‏»—‏امثال ۱۱:‏۲‏.‏

‏[پاورقی‌ها]‏

آیا به خاطر می‌آوری؟‏

‏• تواضع چیست؟‏

‏• چگونه می‌توانیم تواضع پولس را سرمشق خود قرار دهیم؟‏

‏• از تواضع جِدعُون چه می‌آموزیم؟‏

‏• چگونه عیسی عالی‌ترین نمونهٔ تواضع است؟‏

‏[سؤالات مقالهٔ مطالعه‌ای]‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۲۵]‏

جِدعُون هنگام اجرای ارادهٔ خدا با بصیرت عمل کرد

‏[تصویر در صفحهٔ ۲۶]‏

عیسی،‏ پسر خدا در همهٔ کارهایش از خود تواضع نشان می‌داد