اخلاق مسیحی را بیاموز و به دیگران تعلیم بده
اخلاق مسیحی را بیاموز و به دیگران تعلیم بده
«ای کسی که دیگران را تعلیم میدهی، چرا خود را نمیآموزی؟»—رومیان ۲:۲۱.
۱، ۲. چه دلایلی انگیزهٔ مطالعهٔ کتاب مقدّس را در ما به وجود میآورد؟
برای مطالعهٔ کلام خدا دلایل بسیاری وجود دارد. شاید در آن حقیقت را میجوییم؛ حقیقت راجع به افراد، وقایع، مکانها، یا حقیقت در مورد برخی عقاید نادرست مذهبی همچون تثلیث، دوزخ آتشین و حتّی امور دیگر. ( یوحنّا ۸:۳۲) همچنین ما میخواهیم یَهُوَه را عمیقتر بشناسیم تا بهتر بتوانیم به او اقتدا کنیم و در طریق درست سلوک نماییم. — ۱پادشاهان ۱۵:۴، ۵.
۲ در همین خصوص دلیل بسیار مهم دیگر برای مطالعه کلام خدا این است که گنجینهٔ شناخت و معرفت خود را غنیتر نموده، بدین وسیله عزیزان، آشنایان، و حتّی افراد غریبه را تعلیم دهیم. این کار برای تمام مسیحیان واقعی تکلیف محسوب میشود. عیسی به شاگردان خود فرمود: «رفته، همهٔ امّتها را شاگرد سازید . . . و متّیٰ ۲۸:۱۹، ۲۰.
ایشان را تعلیم دهید که همهٔ اموری را که به شما حکم کردهام حفظ کنند.» —۳، ۴. چرا تعلیم دیگران طبق فرمودهٔ عیسی مایهٔ افتخار است؟
۳ مطالعهٔ کتاب مقدّس به منظور آموزش آن به دیگران بسیار مایهٔ افتخار است و شادیای پایدار در ما به وجود میآورد. تعلیم و تدریس در طول تاریخ همواره حرفهای محترم محسوب شده است. در «دایرهٔالمعارف اِنکارتا» ( انگل.) چنین آمده است: «در میان یهودیان بسیاری از افراد بزرگسال و بالغ معلّم و راهنمای نجات محسوب میشدند و از همه انتظار میرفت که به این معلّمان حتّی بیشتر از والدین احترام بگذارند.» بویژه برای مسیحیان بسیار مایهٔ افتخار است که با مطالعهٔ کتاب مقدّس خود را آموزش داده، سپس اندوختهٔ معرفت خود را به دیگران انتقال دهند.
۴ در «دایرةالمعارف کتاب جهان» ( انگل.) چنین آمده است: «مردم جهان بیش از هر حرفهٔ دیگر به معلّمی اشتغال دارند. در سطح جهان حدود ۴۸ میلیون مرد و زن در این حرفه انجام وظیفه میکنند.» معلّمان مسئولیّت شکل دادن خمیرهٔ ذهنی نوجوانان را بر عهده داشته، تأثیر نافذی در آیندهٔ ایشان دارند. امّا مسئولیّت تعلیم در پیروی از فرمان عیسی مسئولیّتی بسیار والاتر است چرا که آیندهٔ ابدی شاگرد را تحت تأثیر قرار میدهد. پولُس رسول نیز با تأکید بر این موضوع تیموتاؤس را چنین ترغیب کرد: «خویشتن را و تعلیم را احتیاط کن و در این امور قائم باش که هرگاه چنین کنی، خویشتن را و شنوندگان خویش را نیز نجات خواهی داد.» ( ۱تیموتاؤس ۴:۱۶) آری، با آموزش و تعلیم میتوانی باعث نجات خود و دیگران گردی.
۵. چرا آموزش مسیحی در صدر تمام رشتههای تحصیلی قرار دارد؟
۵ آموزش خود و تعلیم دیگران نه تنها مهر تأیید سلطان عالَم یعنی متعالترین مرجع عالَم هستی را دارد، بلکه تحت راهنماییهای او صورت میگیرد. همین موضوع این رشتهٔ آموزشی را در صدر تمام رشتههای تحصیلی همچون علوم پایه، کارآموزی، حتّی تخصّصهای پزشکی قرار میدهد. مفهوم تعلیم مسیحی این است که شاگرد نخست یاد بگیرد به عیسی مسیح که پسر خداست اقتدا کند و سپس دیگران را در این خصوص آموزش دهد. — یوحنّا ۱۵:۱۰.
چرا خود را آموزش دهیم؟
۶، ۷. الف) چرا باید نخست خود را آموزش دهیم؟ ب) برخی از یهودیان قرن اوّل از چه نظر در انجام دادن وظیفهٔ تعلیم اهمال میکردند؟
۶ چرا گفته میشود که نخست باید خود را آموزش دهیم؟ آنچه مسلّم است اگر ما اوّل خودمان را آموزش ندهیم از عهدهٔ تعلیم دیگران نیز بر نخواهیم آمد. پولُس با مطرح کردن رومیان ۲:۲۱-۲۳.
عباراتی در خور تأمّل، بر این موضوع تأکید کرد. سخنان پولُس که در اشاره به یهودیان آن زمان بود برای مسیحیان امروز نیز اهمیّت بسیار دارد. پولُس اظهار داشت: «ای کسی که دیگران را تعلیم میدهی، چرا خود را نمیآموزی؟ و وعظ میکنی که دزدی نباید کرد، آیا خود دزدی میکنی؟ و از زنا کردن نهی میکنی، آیا خود زانی نیستی؟ و از بتها نفرت داری، آیا خود معبدها را غارت نمیکنی؟ و به شریعت فخر میکنی، آیا به تجاوز از شریعت خدا را اهانت نمیکنی؟» —۷ پولُس با طرح این سؤالات انتظار جواب نداشت بلکه میخواست به دو عمل ناروا که در ده فرمان صریحاً منع شده است اشاره کند؛ یکی زنا و دیگری دزدی. ( خروج ۲۰:۱۴، ۱۵) بسیاری از یهودیان زمان پولُس به داشتن شریعت افتخار میکردند. ایشان ‹از شریعت تربیّت یافته، چیزهای افضل را برمیگزیدند، و یقین داشتند که خود هادی کوران و نور ظلمتیان و معلّم اطفال هستند.› ( رومیان ۲:۱۷-۲۰) ولی دیانت ایشان متظاهرانه بود چرا که در خلوت دست به هر گونه دزدی و زنا میزدند. این کار ایشان بیاحترامی به شریعت و بانی آسمانی آن محسوب میشد. امّا بدیهی بود که به هیچ وجه برای تعلیم واجد شرایط نبودند، ایشان حتّی خودشان را هم آموزش نمیدادند.
۸. برخی یهودیان زمان پولُس احتمالاً به چه نحوی ‹معبدها را غارت میکردند›؟
۸ پولُس در سخنان خود به غارت معبد اشاره کرد. آیا برخی از یهودیان واقعاً چنین کاری کرده بودند؟ منظور پولُس چه بود؟ البتّه، با مختصر اطلاعاتی که در این آیه وجود دارد نمیتوان صریحاً گفت که چگونه برخی از یهودیان ‹معبدها را غارت میکردند.› پیش از آن، مستوفی شهر اَفَسُس اعلام نموده بود که همراهان پولُس ‹تاراجکنندگان هیکل› نیستند. این موضوع مؤید آن است که عدهای از اهالی آنجا یهودیان را مورد چنین اتهامی قرار داده بودند. ( اَعمال ۱۹:۲۹-۳۷) آیا واقعاً ایشان از برخی اجناس گرانقیمت که فاتحان و یا مذهبیان افراطی از معابد بتپرستان به غارت برده بودند استفادهٔ شخصی میکردند یا آنها را به فروش میرساندند؟ مطابق شریعت خدا، طلا و نقرهٔ بتها میبایست نابود میشد، و استفادهٔ شخصی از آن جایز نبود. ( تثنیه ۷:۲۵) * شاید پولُس یهودیانی را در نظر داشت که از این فرمان خدا سرپیچی کرده بودند و از وسایلی که در معابد بتپرستان به کار میرفت استفادهٔ شخصی یا نفع مالی میبردند.
۹. در خصوص معبد چه اَعمال ناروایی صورت میگرفت که با دزدی قابل مقایسه است؟
۹ یوسفوس از رسواییای در روم صحبت کرده است که عامل آن چهار یهودی بودند و سرکردهشان نیز معلّم شریعت بود. آن چهار تن زن نوکیش رومیای را مجاب ساختند که طلا و چیزهای پرارزش دیگری را از طریق آنان به معبد اورشلیم اعانه کند. ایشان آن اعانات را برای خود برداشتند. براستی چه نامی جز دزدی از معبد میتوان به این عمل آنان داد! * در کنار ایشان، برخی زائران نیز با گذراندن قربانیهای معیوب و تاجران طمّاع که معبد را ‹مغارهٔ دزدان ساخته بودند› به عناوین دیگری معبد خدا را غارت میکردند. — متّیٰ ۲۱:۱۲، ۱۳؛ مَلاکی ۱:۱۲-۱۴؛ ۳:۸، ۹.
اصول اخلاقی کتاب مقدّس را آموزش دهیم
۱۰. پولُس در رومیان ۲:۲۱-۲۳ چه نکتهای را منظور نظر داشت؟
۱۰ منظور پولُس از دزدی، زنا، و غارت معبد هر چه بوده است، نکتهٔ اصلیای که وی مدّ نظر داشت برای ما اهمیّت دارد. ببینیم پولُس چه سؤالی مطرح میکند: «ای کسی که دیگران را تعلیم میدهی، چرا خود را نمیآموزی؟» میبینیم که مثالهایی که وی مطرح میکند به موضوع اخلاق مربوط میشود. او در اینجا هیچ اشارهای به موضوعات عقیدتی یا تاریخی نمیکند. در واقع، تعالیمی که پولُس مدّ نظر داشت مربوط به اخلاق مسیحی میشود.
۱۱. چرا هنگام مطالعهٔ کلام خدا باید چشم خود را به روی اصول اخلاقی آن باز نگه داریم؟
۱۱ برای آنکه مطابق درسی که پولُس در رومیان ۲:۲۱-۲۳ میدهد رفتار کنیم، باید اخلاق مسیحی را از کلام خدا بیاموزیم، مطابق آنچه یاد میگیریم رفتار کنیم، و دیگران را نیز آموزش دهیم تا مطابق آنها رفتار کنند. بنابراین، هنگام مطالعه میباید چشم خود را به روی معیارهای یَهُوَه که مبنای اخلاق مسیحی هستند باز نگه داریم؛ در توصیهها و درسهایی که در کتاب مقدّس مییابیم تعمّق کنیم؛ سپس بیآنکه ترسی به دل راه دهیم آنها را در زندگی خود به کار ببریم. شکّی نیست که این کار مستلزم شهامت و ارادهٔ قوی است. انسان ناکامل دوست دارد برای موقعیّتهای خاص بهانه یا دلیل بیاورد و بگوید در این موقعیّت نادیده گرفتن اخلاق مسیحی مجاز یا حتّی لازم است. شاید یهودیانی که پولُس بدیشان اشاره کرد نیز با چنین استدلالهای زیرکانهای در نظر داشتند کارهای خود را توجیه نمایند یا دیگران را گمراه کنند. سخنان پولُس بخوبی نشان میدهد که به هیچ وجه نباید اخلاق مسیحی را به سلیقهٔ خود نادیده بگیریم یا حتّی کماهمیّت جلوه دهیم.
۱۲. رفتار شایسته یا ناشایست چه انعکاسی بر نام یَهُوَه دارد، و چرا مدّ نظر قرار دادن این موضوع بسیار حائز اهمیّت است؟
۱۲ پولُس رسول دلیل اصلی آموزش اصول اخلاقی کتاب مقدّس و سپس رفتار نمودن مطابق آن را انعکاس نامطلوب رفتار ناشایست یهودیان بر نام یَهُوَه برشمرد و گفت: «به شریعت فخر میکنی، آیا به تجاوز از شریعت خدا را اهانت نمیکنی؟ زیرا که به سبب شما در میان امّتها اسم خدا را کفر میگویند.» ( رومیان ۲:۲۳، ۲۴) امروزه نیز اگر ما اخلاق مسیحی را نادیده بگیریم باعث بیحرمتی بانی آن خواهیم شد. برعکس، اگر دقیقاً مطابق معیارهای خدا رفتار کنیم، دیگران از یَهُوَه بخوبی و با حرمت یاد خواهند کرد. ( اِشَعْیا ۵۲:۵؛ حِزْقِیال ۳۶:۲۰) آگاهی از این موضوع عزم ما را در برابر وسوسهها یا موقعیّتهایی که شاید خیلی راحتتر است اخلاق مسیحی را نادیده بگیریم استوار میسازد. از کلام پولُس یک نکتهٔ دیگر نیز یاد میگیریم. به غیر از آگاهی از انعکاس رفتار خودمان بر نام یَهُوَه، باید به دیگران نیز بیاموزیم که چگونه پیروی یا عدم پیروی از معیارهای اخلاقی انعکاس مطلوب یا نامطلوب بر نام یَهُوَه میگذارد. باید بدانند که اخلاق مسیحی فقط باعث رضایت خاطر یا حفظ سلامتی نمیشود بلکه نام بانی این معیارها را یعنی همان خدایی که ما را به پیروی از این معیارها ترغیب میکند نیز جلال میدهد. — مزمور ۷۴:۱۰؛ یعقوب ۳:۱۷.
۱۳. الف) کتاب مقدّس در خصوص اصول اخلاقی چه کمکی به ما میکند؟ ب) اصل موضوع اوّل تَسّالونیکیان ۴:۳-۷ چیست؟
۱۳ پیروی یا عدم پیروی از اصول اخلاقی بر دیگران نیز تأثیر میگذارد. کلام خدا در این خصوص نمونههای خوبی در اختیار ما قرار داده است، نمونههایی که ارزش پیروی از این اصول اخلاقی همچنین نتیجهٔ مصیبتبار عدم پیروی از آنها را نشان میدهد. ( پیدایش ۳۹:۱-۹، ۲۱؛ یوشَع ۷:۱-۲۵) در کتاب مقدّس پندهای صریحی از این قبیل میتوان یافت: «این است ارادهٔ خدا یعنی قدّوسیّت شما تا از زنا بپرهیزید. تا هر کسی از شما بداند چگونه باید ظرف خویشتن را در قدّوسیّت و عزّت دریابد، و نه در هوسِ شهوت، مثل امّتهایی که خدا را نمیشناسند. و تا کسی در این امر دست تطاول یا طمع بر برادر خود دراز نکند . . . زیرا خدا ما را به ناپاکی نخوانده است، بلکه به قدّوسیّت.» — ۱تَسّالونیکیان ۴:۳-۷.
۱۴. راجع به اوّل تَسّالونیکیان ۴:۳-۷ چه سؤالاتی ممکن است مطرح شود؟
۱۴ درک اینکه آیات فوق فَحشا را خلاف اخلاق مسیحی برمیشمارد چندان دشوار نیست. امّا این فقط ظاهر امر است. پی بردن به مفهوم دقیق برخی آیات کتاب مقدّس مستلزم مطالعه و تعمّق بسیار میباشد. برای مثال، همین سخنان پولُس را در نظر بگیریم. منظور او از اینکه زنا، ‹ دراز کردن دست تطاول یا طمع بر [حق] برادرمان› میباشد چیست؟ کدام حقوق را پولُس مدّ نظر داشت؟ درک درست این مطلب چگونه ما را در پیروی از اخلاق مسیحی استوارتر میسازد؟ همچنین، چگونه این مطالعه میتواند اندوختهٔ معرفت ما را برای آموزش به دیگران و کمک به ایشان به جهت محترم شمردن نام خدا افزایش دهد؟
مطالعه کلام خدا با هدف تعلیم آن به دیگران
۱۵. هنگام مطالعهٔ شخصی از چه ابزاری میتوان استفاده کرد؟
۱۵ شاهدان یَهُوَه ابزاری برای مطالعه در اختیار دارند که در یافتن جواب سؤالات یا بررسی موضوعاتی که حین مطالعه یا تعلیم به دیگران با آن برخورد میکنند کمک زیادی میکند. یکی از این ابزار که به زبانهای زیادی موجود
میباشد «فهرست الفبایی نشریات برج دیدهبانی» ( انگل.) است. از طریق این فهرست براحتی میتوانیم اطلاعات مورد نیاز خود را در نشریاتی که شاهدان یَهُوَه بر مبنای کتاب مقدّس به چاپ رساندهاند بیابیم. تحقیق خود را میتوانیم بر اساس موضوعات یا آیاتی که در این کتاب به فهرست در آمده است انجام دهیم. ابزار دیگری که شاهدان یَهُوَه به بسیاری از زبانهای اصلی دنیا تولید کردهاند برنامهٔ کامپیوتری «کتابخانهٔ برج دیدهبانی» ( انگل.) است. این برنامه که بر روی سیدی ( لوح فشرده) قرار دارد محتوی شمار بسیاری از نشریات به صورت اطلاعات کامپیوتری است. با این برنامه میتوان در مورد موضوعات یا آیات مورد بحث تحقیق کرد. اگر هر یک از این ابزار به زبانی که با آن آشنایی داریم در اختیارمان است، بجاست حین مطالعه و برای تعلیم دیگران مرتّباً از آنها استفاده کنیم.۱۶، ۱۷. الف) در کدام نشریات میتوانیم توضیحی روشن در خصوص حقوقی که در اوّل تَسّالونیکیان ۴:۶ به آن اشاره شده بیابیم؟ ب) ارتکاب زنا چگونه باعث زیر پا گذاشتن حق دیگران میشود؟
۱۶ به عنوان نمونه، اوّل تَسّالونیکیان ۴:۳-۷ را در نظر بگیریم که ذیلاً به آن اشاره شد. در آن آیات سؤالی در مورد حقوق دیگران مطرح شده است. حقوق چه کسی مدّ نظر پولُس بود؟ و به چه شکل ممکن است پایمال شود؟ بیشک از طریق ابزاری که به آنها اشاره شد میتوانیم توضیحات روشنی راجع به این آیات همچنین حقوقی که پولُس به آن اشاره کرد بیابیم. برای مثال، در «بینش بر نوشتههای مقدّس» ( انگل.) جلد ۱ صفحات ۸۶۳-۸۶۴؛ در کتاب «صلح و امنیّت حقیقی – چگونه میتوان آن را یافت؟» ( انگل.) صفحهٔ ۱۴۵؛ و در برج دیدهبانی ۱۵ نوامبر ۱۹۸۹، صفحهٔ ۳۱ ( انگل.).
۱۷ با مطالعهٔ آن نشریات به صحّت سخنان پولُس پی خواهیم برد. فردی که زنا میکند در واقع به خدا گناه میکند و خود را نیز در معرض انواع بیماریها قرار میدهد. ( ۱قُرِنتیان ۶:۱۸، ۱۹؛ عبرانیان ۱۳:۴) مردی که با زنی مرتکب زنا میشود بسیاری از حقوق وی را زیر پا میگذارد. وی آن زن را از عفت و وجدانی پاک محروم میسازد. اگر آن زن مجرّد باشد او را از این حق که به صورت دوشیزهای باکره نکاح شود محروم میکند و این حق را از شوهر آیندهٔ وی نیز میگیرد که از وی چنین انتظاری داشته باشد. این کار او والدین آن زن و اگر متأهل باشد شوهرش را شدیداً آزرده خواهد ساخت. چنین مرد فاسدی حتّی حق داشتن سابقهٔ خوب را از خانوادهٔ خود سلب میکند. اگر وی عضو جماعت مسیحی باشد، مایهٔ ننگ جماعت خواهد شد و وجههٔ پاک آن را لکهدار خواهد ساخت. — ۱قُرِنتیان ۵:۱.
۱۸. مطالعهٔ اخلاق مسیحی در کتاب مقدّس چه فوایدی دارد؟
۱۸ آیا براستی این توضیحاتی که راجع به حقوق شخصی داده شد عمق زیبایی آن آیات را بر ما نمایان نمیسازد؟ چنین مطالعهای ارزش بسیار دارد. نخست اینکه در حین چنین مطالعهای خود را آموزش میدهیم. درک ما از حقایق کلام خدا عمیقتر و تأثیر آن بر ما بیشتر میشود. این مطالعه عزممان را برای حفظ اخلاق مسیحی حتّی در مقابل سختترین وسوسهها استوار میکند. و از ما معلّمانی قابل میسازد. برای مثال، وقتی حقایق کتاب مقدّس را به دیگران میآموزیم، راجع به اوّل تَسّالونیکیان ۴:۳-۷ بینشی عمیق خواهیم داشت و میتوانیم شناخت و قدردانی دیگران از اخلاق مسیحی را افزایش دهیم. بدین طریق مطالعهمان هم برای خودمان بسیار مفید خواهد بود هم باعث میشود دیگران به خدا احترام گذارند. در اینجا فقط یک نمونه از رسالهٔ پولُس به تَسّالونیکیان را عنوان کردیم. اخلاق مسیحی جنبههای بسیار دیگری دارد و برای هر جنبه نمونهها و نکات بسیاری میتوانیم در کتاب مقدّس بیابیم. بجاست اینها را دقیقاً مطالعه کنیم، به کار بگیریم، و به دیگران نیز تعلیم دهیم.
۱۹. چرا باید از اخلاق مسیحی پیروی نماییم؟
۱۹ باید گفت که پیروی از اخلاق مسیحی بر حکمت یعقوب ۳:۱۷ آمده است که «آن حکمت که از بالا است،» یعنی از جانب یَهُوَه خداست «اوّل طاهر است.» همین نشان میدهد که باید معیارهای اخلاقی خدا را نگه داریم. آری، یَهُوَه از کسانی که کلام او را به دیگران ارائه میدهند انتظار دارد در «عصمت» و پاکی اخلاق نمونه باشند. ( ۱تیموتاؤس ۴:۱۲) این را میتوان بخوبی از شرح حال شاگردانی همچون پولُس و تیموتاؤس مشاهده کرد. ایشان از فَحشا پرهیز میکردند؛ پولُس در این خصوص حتّی چنین اظهار داشت: «زنا و هر ناپاکی و طمع در میان شما هرگز مذکور هم نشود، چنانکه مقدّسین را میشاید. و نه قباحت و بیهودهگویی و چربزبانی.» — اَفَسُسیان ۵:۳، ۴.
فرد گواهی میدهد. در۲۰، ۲۱. چرا میتوان گفت که سخنان یوحنّا در اوّل یوحنّا ۵:۳ براستی صحیح است؟
۲۰ معیارهای اخلاقی کتاب مقدّس بسیار واضح و مشخص است، و نگه داشتن آنها به هیچ وجه طاقتفرسا نمیباشد. این امر برای یوحنّا که بیش از همهٔ رسولان دیگر عمر کرد کاملاً محرز شده بود. وی بر طبق مشاهداتی که طی سالهای زندگی خود داشت پی برده بود که پیروی از اخلاق مسیحی هیچ زیانی نمیرساند. حتّی برعکس، نیکو، مفید، و موهبتی والا به شمار میرود. یوحنّا این موضوع را چنین تصریح کرد: «همین است محبّت خدا که احکام او را نگاه داریم و احکام او گران نیست.» — ۱یوحنّا ۵:۳.
۲۱ از این سخن یوحنّا پی میبریم که پیروی از اخلاق مسیحی صرفاً برای رهایی از مشکلات یا جلوگیری کردن از عاقبت اسفبار سرپیچی از احکام خدا نیست. یوحنّا به ما نشان میدهد که با چه نگرشی باید احکام الٰهی را به جا آوریم؛ در واقع ما باید این را فرصتی گرانبها برای ابراز محبّتمان به یَهُوَه خدا بدانیم. اگر بخواهیم طریق ابراز محبّت به یَهُوَه را بیاموزیم و آن را به دیگران آموزش دهیم باید معیارهای والای او را بپذیریم و به کار گیریم. آری، میباید اخلاق مسیحی را به خودمان و دیگران بیاموزیم.
[پاورقیها]
^ بند 8 یوسفوس با اینکه به یهودیان چهرهای محترم میداد، در اشاره به شریعت خدا از این عبارات استفاده کرد: «کسی به خدایانی که در شهرهای دیگر پرستش میشوند کفر نگوید یا از معابد غریبان چیزی به سرقت نبرد، یا از جواهراتی که به خدایان وقف شده است چیزی برندارد.» — «تاریخ باستانی یهود» ( انگل.) بخش ۴، فصل ۸، بند ۱۰.
^ بند 9 «تاریخ باستانی یهود» ( انگل.) بخش ۱۸، فصل ۳، بند ۵.
آیا به یاد میآوری؟
• چرا پیش از تعلیم دیگران باید خود را آموزش دهیم؟
• رفتار ما چه انعکاسی بر نام یَهُوَه دارد؟
• کسی که مرتکب زنا میشود حقوق چه کسانی را پایمال میکند؟
• در خصوص اخلاق مسیحی چه تصمیمی داری؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعهای]
[تصویر در صفحهٔ ۱۹]
«احکام او گران نیست»