عذرخواهی—کلید صلح و آشتی
عذرخواهی—کلید صلح و آشتی
«عذرخواهی تأثیری فوقالعاده دارد؛ آتش نزاعها را بدون خشونت فرو مینشاند، تفرقه میان ملل جهان را از میان میبرد، موجب میگردد دولتها به رنج و درد شهروندان اذعان کنند، و روابط انسانها با یکدیگر را متعادل میسازد.» — گفتهای از دبورا تانِن، نویسندهٔ معروف و زبانشناس اجتماعی از دانشگاه جورج تائن واشنگتن.
کتاب مقدّس تصدیق میکند که عذرخواهی صادقانه بسیاری از پیوندهای از هم گسیخته را ترمیم میکند. در حکایت پسر گمشده، وقتی پسر به خانه بازمیگردد و از صمیم قلب عذرخواهی میکند، پدر با آغوش باز او را میپذیرد. ( لوقا ۱۵:۱۷-۲۴) آری، نباید بگذاریم غرورمان به جایی برسد که دیگر نتوانیم عذرخواهی و طلب بخشش کنیم. واضح است که برای فردی که قلباً فروتن است عذرخواهی کردن کار سختی نیست.
تأثیر عذرخواهی
اَبِیجایَل زنی عاقل از اهالی اسرائیل باستان بود که نشان داد عذرخواهی کردن تا چه حد میتواند مؤثر واقع شود. البته عذرخواهی او نه به دلیل اشتباه خود بلکه به دلیل عمل خطای شوهرش بود. زمانی که داود هنوز پادشاه اسرائیل نشده بود مدتی با مردانش در بیابان به سر میبرد و در آنجا از گلّهٔ نابال، شوهر اَبِیجایَل ۱سموئیل ۲۵:۲-۳۵.
نگهداری میکرد. با این حال، وقتی مردان جوان داود از نابال درخواست نان و آب کردند، او آنان را با سخنان توهینآمیزی از خانهاش بیرون کرد. داود عصبانی و برآشفته شده، با ۴۰۰ تن از مردانش قصد حمله به خانهٔ وی را نمود. وقتی اَبِیجایَل از ماجرا باخبر شد تصمیم گرفت به ملاقات داود برود. وی در حضور داود به پای او افتاده گفت: «ای آقایم، این تقصیر بر من باشد و کنیزت در گوش تو سخن بگوید، و سخنان کنیز خود را بشنو.» سپس اَبِیجایَل وضعیت را توضیح داد و به داود غذا و نوشیدنی هدیه کرد. داود گفت: «به سلامتی به خانهات برو و ببین که سخنت را شنیده، تو را مقبول داشتم.» —رفتار متواضعانهٔ اَبِیجایَل و ابراز تأسف به دلیل رفتار شوهرش باعث شد اهل خانهاش از مرگ نجات یابند. داود نیز از وی بسیار تشکر کرد چرا که او را از ریختن خون منع نمود. اَبِیجایَل با اینکه خود در حق داود و مردانش خطایی نکرده بود، تمام تقصیرها را به گردن گرفت و با داود صلح کرد.
پولُس رسول نیز میدانست چه وقت میباید عذرخواهی کند. یکبار که او را در محکمهٔ سَنهِدرین، شورای عالی یهود حاضر ساختند پولُس به دفاع از خود پرداخت. حنانیا، رئیس کَهَنه که از صراحت گفتار پولُس برآشفته شده بود به کسانی که نزدیک او بودند دستور داد تا به دهانش بزنند. پولُس به او گفت: «خدا تو را خواهد زد، ای دیوار سفیدشده! تو نشستهای تا مرا برحسب شریعت داوری کنی و به ضدّ شریعت حکم به زدنم میکنی؟» وقتی حاضران پولُس را به دلیل توهین به رئیس کَهَنه محکوم کردند، وی بلافاصله پوزش خواسته گفت: «ای برادران، ندانستم که رئیس کَهَنه است، زیرا مکتوب است حاکم قوم خود را بد مگوی.» — اَعمال ۲۳:۱-۵.
گفتهٔ پولُس مبنی بر اینکه داوران نباید به خشونت متوسل شوند، کاملاً صحیح بود. با این حال، او از اینکه ندانسته رئیس کَهَنه را به نحوی که ممکن بود توهینآمیز تلقّی شود مخاطب قرار داده بود عذرخواهی کرد. * عذرخواهی او زمینه را برای صحبت کردن در سَنهِدرین مساعد ساخت. از آنجایی که پولُس بخوبی از بحثها و مشاجرات اعضای شورا باخبر بود، گفت که او را به سبب اعتقادش به رستاخیز به محکمه کشیدهاند. با این سخن، بحث و مشاجره بالا گرفت و فریسیان جانب پولُس را گرفتند. — اَعمال ۲۳:۶-۱۰.
از این دو نقلقول کتاب مقدّس چه میآموزیم؟ در هر دو مورد میبینیم که عذرخواهی صادقانه راه را برای گفتگوی بیشتر باز کرد. پس معذرت خواستن موجب صلح و آرامش میگردد. آری، وقتی به خطای خود معترف میشویم و از بابت زیان یا آسیبی که وارد آوردهایم عذرخواهی میکنیم، راه را برای گفتگویی بناکننده هموار میسازیم.
‹اما من خطایی نکردهام›
وقتی متوجه میشویم شخصی از سخن یا عملمان آزرده شده است، ممکن است عکسالعمل شخص را نامعقول تلقّی کنیم و یا او را بیش از حد حساس بپنداریم. با این حال، عیسی مسیح به شاگردان خود چنین توصیه کرد: «هر گاه هدیهٔ خود را به قربانگاه ببری و آنجا به خاطرت آید که برادرت بر تو حقی دارد، هدیهٔ خود را پیش قربانگاه واگذار و رفته، اوّل با برادر خویش صلح نما و بعد آمده، هدیهٔ خود را بگذران.» — متّیٰ ۵:۲۳، ۲۴.
فرض کنیم برادر مسیحیمان از دستمان ناراحت است. عیسی گفت که چه خود را بیتقصیر بدانیم چه مقصر، باید ‹اوّل با برادر خویش صلح نماییم.› واژهای که عیسی به کار برد، در متن یونانی «به معنی گذشت متقابل میان طرفین متخاصم است.» («فرهنگ تفسیری لغات عهد عتیق و عهد جدید واین» انگل.) آری، وقتی مشکلی میان دو نفر به وجود میآید، هر دو، تا حدّی مقصر هستند چرا که ناکاملاند و خطا میکنند. از این رو، هر دو میباید متقابلاً از خود گذشت نشان دهند.
موضوع این نیست که چه کسی مقصر است، بلکه چه کسی برای صلح و آشتی قدم پیش میگذارد. وقتی پولُس رسول متوجه شد که در قُرِنتُس برخی از مسیحیان، همایمانان خود را بر سر اختلافاتی همچون مشاجرات مالی به دادگاه میکشند، ایشان را چنین اصلاح کرد: «چرا بیشتر مظلوم نمیشوید و چرا بیشتر مغبون [یا فریبخورده] نمیشوید؟» ( ۱قُرِنتیان ۶:۷) گرچه پولُس فقط در اینجا به برادران توصیه کرد که اختلافات میان خود را به دادگاههای قضایی نبرند، اما در واقع نشان داد که صلح میان همایمانان مهمتر از اثبات برحق بودن یکی از طرفین است. این قاعده به ما کمک میکند تا آسانتر بتوانیم از کسی که از دست ما ناراحت است عذرخواهی کنیم.
باید در عذرخواهی کردن صادق بود
برخی در استفاده از کلمات و عباراتی که برای عذرخواهی و ابراز تأسف به کار میرود افراط میکنند. برای مثال، در ژاپن کلمه سومیماسِن که معمولاً هنگام عذرخواهی به کار میرود هزاران بار در روز شنیده میشود. مردم این کلمه را همچنین وقتی نمیتوانند زحمات فرد دیگری را جبران کنند برای سپاسگزاری به زبان میآورند. به سبب کاربردهای مختلف این واژه بعضی معتقدند که بیش از حد از آن استفاده میشود و در صادقانه بودن آن شک دارند. این افراط را در فرهنگهای دیگر نیز میتوان مشاهده کرد.
در هر زبانی، مهم است که واژه یا عبارتی که برای عذرخواهی به کار میبریم صادقانه به زبان آوریم. صداقت گفتارمان را میتوانیم با طرز بیان و لحن گفتارمان نشان دهیم. عیسی مسیح در موعظهٔ بالای کوه به شاگردان خود چنین آموزش داد: «سخن شما بلی بلی و نی نی باشد زیرا که زیاده بر این از شریر است.» ( متّیٰ ۵:۳۷) عذرخواهی باید واقعاً به نشان ابراز تأسف باشد! نمونهای بیاوریم: در فرودگاه مردی که در صف تحویل بار ایستاده بود از اینکه چمدانش به خانمی که مقابل او ایستاده بود برخورد کرد از وی عذرخواهی نمود. چند دقیقه بعد وقتی صف کمی به حرکت درآمد چمدانش دوباره به آن زن خورد. دوباره مؤدبانه عذرخواهی کرد. وقتی این موضوع برای بار سوّم تکرار شد همسفر آن خانم به وی گفت: آقای محترم اگر واقعاً از زدن چمدانتان به خانم متأسفاید، سعی کنید دوباره پیش نیاید. آری، همراه با عذرخواهی باید مصمم باشیم که دیگر خطایمان را تکرار نکنیم.
عذرخواهی صادقانه عذرخواهیای است که همراه با اذعان خطا، طلب بخشش، و تلاش در جهت جبران صدمات وارده باشد. البته، دیگری نیز میباید فوراً از خطای فرد توبهکار بگذرد. ( متّیٰ ۱۸:۲۱، ۲۲؛ مَرقُس ۱۱:۲۵؛ اَفَسُسیان ۴:۳۲؛ کُولُسیان ۳:۱۳) صلح و آشتی کردن، به دلیل ناکامل بودن طرفین همیشه آسان صورت نمیگیرد. با این حال، خوب است بدانیم که ابراز تأسف و عذرخواهی در این خصوص کمک بسزایی میکند.
چه وقت عذرخواهی کردن نامناسب است؟
اگرچه عذرخواهی و ابراز تأسف به برقراری آرامش و صلح کمک میکند، لیکن فرد عاقل بیمورد از فیلِپّیان ۲:۸) او به هیچ وجه سعی نکرد برای تقلیل دادن عذابی که در انتظارش بود، از اعتقادات خود ابراز تأسف کند. عیسی بار دیگری نیز عذرخواهی کردن را نامناسب دانست و آن وقتی بود که رئیس کَهَنه از او درخواست کرد: «تو را به خدای حیّ قَسم میدهم ما را بگوی که تو مسیح پسر خدا هستی یا نه!» این موضوع باعث ترس و خجالت عیسی نشد، بلکه با شجاعت گفت: «تو گفتی! و نیز شما را میگویم بعد از این پسر انسان را خواهید دید که بر دست راست قوّت نشسته، بر ابرهای آسمان میآید!» ( متّیٰ ۲۶:۶۳، ۶۴) فکر مصالحه کردن با رئیس کَهَنه به قیمت زیر پا گذاشتن کمال اخلاقی و وفاداری به پدرش هرگز از ذهن عیسی نگذشت.
کسی عذرخواهی نمیکند. فرض کنیم موضوع حفظ کمال اخلاقی و وفاداری به خدا مطرح باشد. عیسی مسیح وقتی به زمین آمد، «خویشتن را فروتن ساخت و تا به موت بلکه تا به موت [بر روی تیر شکنجه] مطیع گردید.» (مسیحیان به افراد صاحب اختیار احترام میگذارند. اما، در انجام تکالیف الٰهی و محبت به برادرانشان نیازی به عذرخواهی و ابراز تأسف ندارند. — متّیٰ ۲۸:۱۹، ۲۰؛ رومیان ۱۳:۵-۷.
دیگر هیچ چیز صلح را بر هم نخواهد زد
امروزه ما به سبب ناکاملی و گناهی که از نیایمان آدم به ارث بردهایم خطاهای زیادی مرتکب میشویم. ( رومیان ۵:۱۲؛ ۱یوحنّا ۱:۱۰) خدا آدم و حوّا را کامل و عاری از گناه آفریده بود، لیکن آنها علیه خدا عصیان کرده، گناهکار شدند. اما خدا نوید داده است که کاملیت را به ما انسانها بازگرداند. خدا گناه و تمام اثرات آن را از پهنهٔ زمین پاک خواهد کرد. — ۱قُرِنتیان ۱۵:۵۶، ۵۷.
آیا تا به حال فکر کردهاید که این چه موهبتی است! یعقوب برادر ناتنی عیسی در خصوص استفاده از زبان چنین اندرز داد: «اگر کسی در سخن گفتن نلغزد، او مرد کامل است و میتواند عنان تمام جسد خود را بکشد.» ( یعقوب ۳:۲) مرد کامل قادر خواهد بود زبان خود را کاملاً تحت کنترل داشته باشد و در نتیجه هرگز نیازی به عذرخواهی کردن نخواهد داشت. او خواهد توانست «عنان تمام جسد خود را بکشد.» براستی که کاملیت چه موهبت عالی و شگفتانگیزی خواهد بود! دیگر هیچ چیز صلح و آرامش میان دو نفر را بر هم نخواهد زد. اما تا آن زمان، هر وقت خطایی میکنیم بجاست صادقانه عذرخواهی کرده به برقراری صلح و آرامش کمک کنیم.
[پاورقی]
^ بند 8 احتمال دارد که پولُس به دلیل ضعف چشمانش نتوانسته بود رئیس کَهَنه را تشخیص دهد.
[تصویر در صفحهٔ ۵]
از نمونهای که پولُس به جا گذاشت چه میآموزیم؟
[تصویر در صفحهٔ ۷]
وقتی همهٔ انسانها کامل گردند هیچ چیز صلح میان ایشان را بر هم نخواهد زد