«اینک این خدای ما است»
«اینک این خدای ما است»
مطالب این دو مقالهٔ مطالعه‌ای از کتاب به یَهُوَه نزدیک شویم، که به زبان‌های بسیاری در کنگره‌های ناحیه‌ای سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳، در تمام دنیا ارائه شد، گرفته شده است. — به مقالهٔ «این کتاب آرزویم را برآورده ساخت،» در صفحهٔ ۳۰ مراجعه کنید.
«اینک این خدای ما است که منتظر او بوده‌ایم و ما را نجات خواهد داد.» — اِشَعْیا ۲۵:۹.
۱، ۲. الف) یَهُوَه ابراهیم را چه می‌خواند، و این گفته چه پرسشی در ذهن ما مطرح می‌سازد؟ ب) کتاب مقدّس چگونه به ما نشان می‌دهد که داشتن رابطه‌ای صمیمی با خدا برای ما انسان‌ها امکان‌پذیر است؟
یَهُوَه، آفریدگار آسمان و زمین ابراهیم را ‹ دوست خود› می‌خواند. ( اِشَعْیا ۴۱:۸) آیا یک انسان فانی می‌تواند با سلطان عالَم دوست باشد؟ آیا ما انسان‌ها می‌توانیم آنقدر به خدا نزدیک شویم که ما را نیز دوست خود بخواند؟
۲ کتاب مقدّس به ما اطمینان می‌دهد که می‌توانیم به خدا نزدیک شویم. یَهُوَه اجازه داد که ابراهیم با او رابطه‌ای صمیمی برقرار کند زیرا ‹ابراهیم به او ایمان آورد.› ( یعقوب ۲:۲۳) امروز نیز «سرّ او نزد راستان است.» ( امثال ۳:۳۲) کتاب مقدّس در یعقوب ۴:۸ ( ترجمهٔ تفسیری ) ما را چنین ترغیب می‌کند: «به خدا نزدیک شوید، تا او نیز به شما نزدیک شود.» پس می‌بینیم که اگر به سوی یَهُوَه گام برداریم او نیز به ما نزدیک خواهد شد. اما باید در نظر داشت که مفهوم این آیه آن نیست که ما انسان‌های گناهکار و ناکامل نخستین گام را به سوی یَهُوَه برمی‌داریم بلکه اوست که در کمال مهربانی دو گام به سوی ما برداشته است. — مزمور ۲۵:۱۴.
۳. یَهُوَه دو گام به سوی ما برداشته است تا ما بتوانیم با او دوستی کنیم، آن‌ها کدامند؟
۳ نخستین گامی که یَهُوَه به سوی ما برداشت آن بود که عیسی را فرستاد تا «جان خود را در راه بسیاری فدا سازد.» ( متّیٰ ۲۰:۲۸) فدیه‌ای که عیسی با قربانی کردن جان خود پرداخت امکان برقراری رابطه‌ای صمیمی را بین ما و یَهُوَه به وجود آورد. در کتاب مقدّس آمده است: «ما او را محبت می‌نماییم زیرا که او اوّل ما را محبت نمود.» ( ۱یوحنّا ۴:۱۹) آری، خدا «اوّل ما را محبت نمود،» و با این کار در دوستی را به روی ما گشود. دوّمین گامی که یَهُوَه به سوی ما برداشت آن بود که خود را به ما شناساند. پیوند دوستی در صورتی میسر است که شخص مقابل را بشناسیم و برای خصوصیات او ارزش قائل شویم. بنابراین، اگر یَهُوَه خود را از ما پنهان نگاه داشته بود ما هیچ گاه نمی‌توانستیم به او نزدیک شویم. ( اِشَعْیا ۴۵:۱۹) او در کلام خود، خویشتن را به زبانی که برای ما انسان‌ها قابل درک است توصیف نموده است. همین امر نشانگر آن است که به ما محبت دارد و می‌خواهد که او را بشناسیم و به عنوان پدر آسمانی خود دوست بداریم.
۴. هر چه با خصوصیات یَهُوَه بهتر آشنا می‌شویم، چه موضوعی بیشتر برایمان آشکار می‌گردد؟
۴ ما نیز مانند کودک خردسالی که در کمال صداقت و با افتخار پدرش را به دیگران نشان می‌دهد و می‌گوید «این بابای من است،» یَهُوَه را پدر خود می‌خوانیم. کتاب مقدّس می‌گوید که زمانی فرا خواهد رسید که ایمانداران اعلام خواهند داشت: «اینک این خدای ما است!» ( اِشَعْیا ۲۵:۸، ۹) هر چه بیشتر با خصوصیات یَهُوَه آشنا می‌شویم، بیشتر پی می‌بریم که پدری بهتر و دوستی نزدیک‌تر از او وجود ندارد. آری، درک خصوصیات یَهُوَه ما را به او نزدیک می‌سازد. از این رو، در ادامه به چهار خصوصیت اصلی یَهُوَه که در کتاب مقدّس بدان‌ها اشاره شده است یعنی قدرت، عدالت، حکمت، و محبت خواهیم پرداخت. در این مقاله، قدرت، و عدالت و حکمت او را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
‹ در قوّت عظیم›
۵. چرا فقط یَهُوَه را می‌توان «قادر مطلق» خواند، و او با قدرت عظیم خود چه می‌کند؟
۵ یَهُوَه ‹ در قوّت عظیم› است. ( ایّوب ۳۷:۲۳) در اِرْمیا ۱۰:۶ آمده است: «ای یَهُوَه مثل تو کسی نیست! تو عظیم هستی و اسم تو در قوّت عظیم است!» یَهُوَه برخلاف مخلوقاتش دارای قدرت بی‌پایان است. به همین دلیل فقط او را می‌توان «قادر مطلق» خواند. ( مکاشفه ۱۵:۳) یَهُوَه از قدرت عظیم خود برای آفرینش عالَم، نابودی دشمنانش، حمایت از خادمانش و بازسازی استفاده می‌کند. در ادامه خواهیم دید که او چگونه در دو مورد از قدرت خود برای آفرینش و حفاظت از خادمانش استفاده کرده است.
۶، ۷. قدرت خورشید چقدر است، و قدرت این ستاره چه نکتهٔ بسیار پراهمیتی را به ما نشان می‌دهد؟
۶ گرمای مطبوع خورشید که ما هنگام گردش در یک روز آفتابی روی چهرهٔ خود احساس می‌کنیم، در واقع حاصل قدرت آفرینش یَهُوَه است. قدرت خورشید چقدر است؟ دمای مرکز این ستاره ۱۵ میلیون درجهٔ سانتیگراد است. اگر یک سر سوزن از مرکز خورشید را برداریم و به زمین آوریم، حتی در فاصلهٔ ۱۴۰ کیلومتری هم از حرارت شدید آن مصون نخواهیم بود! این ستاره هر لحظه نیرویی برابر انفجار صدها میلیون بمب هسته‌ای از خود تولید می‌کند. اما فاصلهٔ مدار زمین از این کورهٔ گرماهسته‌ای ( ترمونِئوکِلر) کاملاً مناسب است. اگر به خورشید نزدیک‌تر می‌بودیم آب‌های روی زمین بخار می‌شد و اگر از آن دورتر می‌بودیم همهٔ آب‌ها یخ می‌بست و در هر دو حالت زندگی بر روی زمین امکان‌پذیر نبود.
۷ بسیاری از انسان‌ها با اینکه زندگی‌شان به خورشید وابسته است به آن توجهی ندارند. به همین خاطر از آنچه که خورشید می‌تواند به ما بیاموزد محروم می‌مانند. مزمور ۷۴:۱۶ در مورد یَهُوَه می‌گوید: «نور و آفتاب را تو برقرار نموده‌ای.» آری، خورشید، یَهُوَه یعنی آفرینندهٔ «آسمان و زمین» را جلال می‌بخشد. ( مزمور ۱۴۶:۶) با این همه، خورشید فقط یکی از آفریده‌های بی‌شمار یَهُوَه است که قدرت عظیم وی را به ما نشان می‌دهد. هر چه مطالب بیشتری در مورد قدرت آفرینش یَهُوَه می‌آموزیم حرمت او در نظرمان بالاتر می‌رود.
۸، ۹. الف) چه تشبیه زیبایی نشانگر تمایل یَهُوَه به حمایت و حفاظت از خادمانش است؟ ب) شبانان روزگار کتاب مقدّس باید گوسفندان را از چه خطراتی محفوظ نگاه می‌داشتند، و این موضوع چه نکته‌ای را در مورد شبان بزرگ، یَهُوَه به ما می‌آموزد؟
۸ یَهُوَه قدرت بی‌کران خود را برای حمایت و مراقبت از خادمانش به کار می‌گیرد. کتاب مقدّس برای توصیف وعده‌های یَهُوَه در مورد این حمایت و مراقبت، از عباراتی گویا و پرشور استفاده می‌کند. برای مثال در اِشَعْیا ۴۰:۱۱ یَهُوَه به شبان و قومش به گوسفندان تشبیه شده‌اند. در این آیه می‌خوانیم: «او مثل شبان گلّهٔ خود را خواهد چرانید و به بازوی خود برّه‌ها را جمع کرده، به آغوش خویش خواهد گرفت و شیردهندگان را به ملایمت رهبری خواهد کرد.» براستی که چه تشبیه بجایی!
۹ گوسفندان جزو بی‌دفاع‌ترین حیوانات هستند. در روزگار کتاب مقدّس شبانان باید با شهامت از گوسفندانشان در مقابل حملهٔ گرگ و خرس و حتی شیر حفاظت می‌کردند. ( ۱سموئیل ۱۷:۳۴-۳۶؛ یوحنّا ۱۰:۱۰-۱۳) ولی گاهی حفاظت از گوسفندان به معنای ملاطفت و نرمی نشان دادن بود. برای مثال، وقتی گوسفندی برّه‌ای دور از آغل به دنیا می‌آورد، شبان برّهٔ کوچک و بی‌دفاع را «به آغوش» می‌گرفت یا به عبارت دیگر آن را در چین‌های بالاتنهٔ ردایش می‌گذاشت و گاهی، به این شکل برّه را چندین روز با خود حمل می‌کرد. اما چگونه برّهٔ کوچک خود را به آغوش شبان می‌رساند؟ شاید به این شکل که به سوی شبان می‌رفت یا سر خود را به پای او می‌زد. اما شبان بود که خم می‌شد و برّه را از روی زمین برمی‌داشت و در آغوش خود محفوظ نگاه می‌داشت. براستی که این تشبیه زیبا بخوبی نشان می‌دهد که شبان بزرگ ما، یَهُوَه تا چه حد مشتاق حمایت از ماست!
۱۰. یَهُوَه امروزه چگونه از ما حفاظت می‌کند، و چرا چنین حفاظتی اهمیت بسیار دارد؟
۱۰ اما یَهُوَه فقط وعدهٔ حمایت نمی‌دهد بلکه به آن عمل می‌کند. او در روزگاران کتاب مقدّس، با انجام معجزات گوناگون نشان داد که می‌تواند باایمانان را از آزمایش نجات بخشد. ( ۲پِطْرُس ۲:۹) در حال حاضر نیز خادمانش را از آزمایش نجات می‌بخشد. البته نباید فراموش کنیم که ما را از همهٔ مصایب جسمی مصون نگاه نمی‌دارد بلکه کاری بسیار مهم‌تر انجام می‌دهد بدین معنا که از قدرت خود برای حمایت روحانی از ما استفاده می‌کند. یَهُوَه هر آنچه برای تحمّل سختی‌ها نیاز داریم در اختیارمان قرار می‌دهد و از رابطهٔ پرارزشی که با او داریم حفاظت می‌کند. برای مثال، در لوقا ۱۱:۱۳ آمده است: «اگر شما با آنکه شریر هستید، می‌دانید چیزهای نیکو را به اولاد خود باید داد، چند مرتبه زیادتر پدر آسمانی شما روح‌القدس را خواهد داد به هر که از او سؤال کند.» این نیروی عظیم، مقابله با هر آزمایش یا سختی را برای ما ممکن می‌سازد. ( ۲قُرِنتیان ۴:۷) بدین سان یَهُوَه زندگی ما را تضمین می‌کند، نه فقط برای چند سال بلکه تا ابد. اگر این نکته را همیشه به یاد داشته باشیم رنج و زحمت‌های این دنیا در نظرمان موقتی و سبک جلوه خواهد کرد. ( ۲قُرِنتیان ۴:۱۷) آیا وقتی می‌بینیم یَهُوَه با چه مهربانی و لطفی از قدرت خود استفاده می‌کند به سوی او جلب نمی‌شویم؟
«خداوند انصاف را دوست می‌دارد»
۱۱، ۱۲. الف) چرا عدالت یَهُوَه ما را به سوی او جلب می‌کند؟ ب) داود در مورد عدالت یَهُوَه به چه نتیجه‌ای رسید، و این سخنان الهام‌شده چرا برای ما تسلّی‌بخش است؟
۱۱ یَهُوَه همیشه منصف و عادل است و هیچ گاه تبعیض قائل نمی‌شود. عدالت او، عدالتی سرد و انعطاف‌ناپذیر نیست که موجب بیزاری ما شود بلکه خصوصیتی دلنشین است که ما را به سوی او جلب می‌کند. کتاب مقدّس بخوبی ماهیت دلگرم‌کنندهٔ این خصوصیت یَهُوَه را برای ما شرح می‌دهد. در ادامه به بررسی عدالت او در سه زمینهٔ مختلف می‌پردازیم.
۱۲ اوّلاً عدالت یَهُوَه سبب می‌شود که به خادمانش وفادار بماند. داود مزمورنویس این جنبهٔ عدالت یَهُوَه را به چشم دید. او از روی تجربیات شخصی و بررسی شیوهٔ رفتار یَهُوَه، به این نتیجه رسید که «خداوند انصاف را دوست می‌دارد و مقدّسان خود را ترک نخواهد فرمود. ایشان محفوظ خواهند بود تا ابدالآباد.» ( مزمور ۳۷:۲۸) براستی که چه سخنان تسلّی‌بخشی! خدای ما هیچ‌گاه حتی یک لحظه کسانی را که به او وفادارند به حال خود رها نمی‌کند. ما می‌توانیم از صمیمیت و مراقبت‌های مهرآمیز او مطمئن باشیم زیرا عدالت وی ضامن این امر است! — امثال ۲:۷، ۸.
۱۳. چگونه می‌توان توجه یَهُوَه را به ستمدیدگان در شریعت مشاهده کرد؟
۱۳ دوّماً یَهُوَه عدالت خویش را به اقتضای نیازهای ستمدیدگان به کار می‌گیرد. علاقهٔ خدا به محرومان در شریعتی که به اسرائیل داد بخوبی مشهود است. برای مثال، در شریعت برای یتیمان و بیوه‌زنان تسهیلاتی در نظر گرفته شده بود که مبادا در مراقبت از آنان اهمال شود. ( تثنیه ۲۴:۱۷-۲۱) یَهُوَه که می‌دانست یتیمان و بیوه‌زنان با چه مشکلاتی روبرو هستند، پدروار به داد آنان می‌رسید و محافظشان بود. ( تثنیه ۱۰:۱۷، ۱۸) او به اسرائیلیان اخطار داده بود که اگر به زنان و کودکان بی‌دفاع ستم کنند فریاد التماس این زنان و کودکان را خواهد شنید و ‹خشمش مشتعل خواهد شد.› ( خروج ۲۲:۲۲-۲۴) البته خشم جز خصوصیات اصلی یَهُوَه نیست اما مشاهدهٔ بی‌عدالتی تعمدی، بویژه اگر در مورد ضعیفان صورت گیرد غضب او را برمی‌انگیزد. — مزمور ۱۰۳:۶.
۱۴. گواه بارز بی‌طرفی و بی‌غرضی یَهُوَه چیست؟
۱۴ سوّماً کتاب مقدّس در تثنیه ۱۰:۱۷ به ما اطمینان می‌دهد که یَهُوَه تبعیض قائل نمی‌شود و رشوه نمی‌پذیرد. او برخلاف بسیاری از انسان‌های ثروتمند یا بانفوذ تحت تأثیر ثروت یا ظواهر قرار نمی‌گیرد. یَهُوَه متعصب نیست. گواه بارز بی‌طرفی و بی‌غرضی یَهُوَه آن است که فقط گروهی خاص نیستند که می‌توانند به جمع پرستندگان او بپیوندند بلکه راه زندگی جاودانی به روی همهٔ انسان‌ها باز است. در اَعمال ۱۰:۳۴، ۳۵ آمده است: «خدا را نظر به ظاهر نیست، بلکه از هر امّتی، هر که از او ترسد و عمل نیکو کند، نزد او مقبول گردد.» این امید برای همهٔ انسان‌ها وجود دارد، حال از هر قشر جامعه و رنگ پوست و یا مملکتی که می‌خواهند باشند. آیا عدالت حقیقی چیزی غیر از این است؟ پس می‌بینیم که درک بهتر عدالت یَهُوَه ما را به او نزدیک می‌سازد.
«زهی عمق . . . حکمت و علم خدا!»
۱۵. حکمت چیست، و یَهُوَه چگونه آن را به کار می‌گیرد؟
۱۵ پولُس رسول با شور و حرارت بسیار در رومیان ۱۱:۳۳ اعلام می‌کند: «زهی عمق . . . حکمت و علم خدا!» آری، وقتی در مورد زوایای گوناگون حکمت عظیم یَهُوَه تفکّر می‌کنیم بی‌اختیار در مقابل او سر تکریم فرود می‌آوریم. اما چگونه می‌توانیم این خصوصیت او را تعریف کنیم؟ حکمت حاصل ادغام آگاهی و قدرت تشخیص و قوّهٔ ادراک، و به‌کارگیری همگی آن‌ها در آن واحد است. یَهُوَه به یاری وسعت آگاهی و عمق قوّهٔ ادراکش همیشه به بهترین وجهی تصمیم‌گیری می‌کند و تصمیماتش را به بهترین شکل ممکن عملی می‌سازد.
۱۶، ۱۷. چگونه می‌توان با مشاهدهٔ آفریده‌های یَهُوَه به حکمت عظیم او پی برد؟ با ذکر مثال پاسخ دهید.
۱۶ برخی از نشانه‌های حکمت عظیم یَهُوَه کدامند؟ در مزمور ۱۰۴:۲۴ در این باره آمده است: «ای خداوند اَعمال تو چه بسیار است. جمیع آن‌ها را به حکمت کرده‌ای. زمین از دولت تو پر است.» براستی که هر چه با ساخته‌های دست یَهُوَه بهتر آشنا می‌شویم از حکمت او بیشتر در حیرت فرو می‌رویم. دانشمندان از مطالعهٔ آفریده‌های یَهُوَه مطالب فراوانی می‌آموزند. حتی یک رشتهٔ مهندسی به نام بیومی‌مِتیک وجود دارد که منظور از آن تقلید از طرح‌های موجود در طبیعت است.
۱۷ مثالی می‌زنیم، شاید برایمان پیش آمده باشد که از دیدن یک تار عنکبوت زیبا در حیرت فرو رویم. تار عنکبوت دارای طراحی بسیار نبوغ‌آمیزی است. این تارهای به ظاهر ظریف و شکننده، به نسبت از پولاد محکم‌تر و از الیاف جلیقهٔ ضدّگلوله سخت‌تر است. تا چه اندازه سخت‌تر؟ اگر تار عنکبوتی را به مقیاس تور کشتی‌ماهیگیری بزرگ کنیم، چنین توری می‌تواند یک هواپیمای مسافربری را هنگام پرواز در آسمان متوقف سازد! آری، یَهُوَه همهٔ این چیزها را با «حکمت» ساخته است.
۱۸. چرا این امر که یَهُوَه از انسان‌ها برای نگارش کتاب مقدّس استفاده کرده است نشانهٔ حکمت اوست؟
۱۸ بزرگ‌ترین نشانهٔ حکمت یَهُوَه، کلام او کتاب مقدّس است. توصیه‌های حکیمانهٔ این کتاب بهترین شیوهٔ زندگی را به ما نشان می‌دهد. ( اِشَعْیا ۴۸:۱۷) اما حکمت بی‌همتای یَهُوَه را می‌توان در طریق نگارش کتاب مقدّس نیز مشاهده کرد. به چه دلیل؟ یَهُوَه از انسان‌ها برای ثبت کلام خویش استفاده کرده است. حال اگر از فرشته‌ها استفاده می‌کرد آیا کتاب مقدّس تا این حد برای ما انسان‌ها دلنشین بود؟ درست است که فرشته‌ها می‌توانستند یَهُوَه را از دید والای خود وصف نمایند و دلبستگی خود را به او ابراز دارند. اما، آیا ما انسان‌ها می‌توانستیم نوشته‌های این موجودات روحی کامل را که معلومات، تجربیات و قدرتی بسیار بالاتر از ما دارند، درک و احساس کنیم؟ — عبرانیان ۲:۶، ۷.
۱۹. برای اینکه نشان دهیم قلم انسان به کتاب مقدّس گرمی و جذابیت فوق‌العاده بخشیده است، چه نمونه‌ای را می‌توان ذکر کرد؟
۱۹ قلم انسان به کتاب مقدّس گرمی و جذابیت فوق‌العاده بخشیده است. نویسندگان این کتاب انسان‌هایی همانند ما بودند با عواطف و احساساتی مشابه عواطف و احساسات ما. آنان نیز به خاطر ناکاملی با دشواری‌ها و مسائلی شبیه به مشکلات ما روبرو بودند. در برخی موارد، روح یَهُوَه آنان را واداشته است که احساسات و مشکلات خویش را از زبان خود بیان کنند. ( ۲قُرِنتیان ۱۲:۷-۱۰) بدین سان مطالبی را به قلم آورده‌اند که فرشتگان قادر به شرح آن نیستند بلکه فقط یک انسان می‌تواند توصیف کند. برای مثال سخنان داود را در مزمور ۵۱ در نظر بگیریم. عنوان این مزمور نشان می‌دهد که داود آن را پس از ارتکاب گناهانی سنگین سروده است. او در این مزمور غم دلش را با عباراتی پر از اندوه بیان می‌کند و از یَهُوَه تمنای بخشش می‌نماید. در آیه‌های ۲ و ۳ گفت: «مرا از عصیانم به کلّی شست و شو ده و از گناهم مرا طاهر کن. زیرا که من به معصیت خود اعتراف می‌کنم و گناهم همیشه در نظر من است.» در آیهٔ ۵ می‌نویسد: «اینک در معصیت سرشته شدم و مادرم در گناه به من آبستن گردید.» و در آیهٔ ۱۷ اضافه می‌کند: «قربانی‌های خدا روح شکسته است. خدایا دل شکسته و کوبیده را خوار نخواهی شمرد.» آیا تشویش و پریشانی نویسندهٔ این عبارات را حس می‌کنید؟ چه موجودی به جز یک انسان ناکامل می‌تواند چنین احساسات و عواطفی را به این شکل بیان کند؟
۲۰، ۲۱. الف) چرا می‌توان گفت که کتاب مقدّس به قلم انسان، اما حاوی حکمت یَهُوَه است؟ ب) در مقالهٔ بعدی به چه موضوعی خواهیم پرداخت؟
۲۰ یَهُوَه با استفاده از انسان‌های ناکامل دقیقاً چیزی را برای ما فراهم آورده است که بدان نیاز داریم، یعنی متنی که به ‹الهام اوست› ولی به زبان انسان‌ها نگاشته شده است. ( ۲تیموتاؤس ۳:۱۶) آری، نویسندگان کتاب مقدّس را روح‌القدس هدایت کرده است. آنان بدین سان حکمت یَهُوَه را به قلم آورده‌اند، نه حکمت خود را. حکمت یَهُوَه کاملاً قابل اعتماد است و به قدری بر حکمت ما انسان‌ها برتری دارد که یَهُوَه با مهربانی به ما توصیه می‌کند: ‹به تمامی دل خود بر من توکّل نمایید و بر عقل خود تکیه مکنید. در همهٔ راه‌های خود مرا بشناسید، و من طریق‌هایتان را راست خواهم گردانید.› ( امثال ۳:۵، ۶) اگر این اندرز خردمندانه را به کار بندیم به خدایمان که بر همه چیز حکیم است نزدیک‌تر خواهیم شد.
۲۱ عزیزترین و زیباترین خصوصیت یَهُوَه، محبت است. در مقالهٔ بعدی خواهیم دید که او چگونه به ما انسان‌ها ابراز محبت کرده است.
آیا به یاد می‌آوریم؟
• یَهُوَه چه گام‌هایی برداشته است تا ما بتوانیم با او رابطه‌ای صمیمی برقرار کنیم؟
• برای نشان دادن قدرت یَهُوَه در آفرینش و در حفاظت از خادمانش چه نمونه‌هایی را می‌توان ذکر کرد؟
• یَهُوَه به چه شکل‌هایی عدالت خود را اِعمال کرده است؟
• چگونه می‌توان با مشاهدهٔ آفریده‌های یَهُوَه منجمله کتاب مقدّس به حکمت وی پی برد؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعه‌ای]
[تصویر در صفحهٔ ۲۰]
یَهُوَه مانند شبانی که برّه‌ای را در آغوش دارد با ملایمت و مهربانی از گوسفندانش مراقبت می‌کند
[تصویر در صفحهٔ ۲۳]
حکمت یَهُوَه را می‌توان در شیوهٔ نگارش کتاب مقدّس مشاهده کرد