اَعمال یَهُوَه همیشه عادلانه است
اَعمال یَهُوَه همیشه عادلانه است
«خداوند عادل است در جمیع طریقهای خود.» — مزمور ۱۴۵:۱۷.
۱. اگر در مورد شما اشتباه قضاوت شود چه احساسی میکنید، و از چنین تجربهای چه درسی میتوان آموخت؟
آیا تا به حال قضاوتی ناعادلانه در مورد خود شنیدهاید؟ مثلاً کسی بدون در نظر گرفتن تمام جوانب، عمل شما را محکوم کرده و یا به شما نیّت بد نسبت داده باشد. چه احساسی کردهاید؟ طبعاً، عمل چنین شخصی احساسات شما را جریحهدار کرده و باعث رنجش و دلخوری شما شده است. اما از چنین تجربهای میتوان درسی ارزنده آموخت: اینکه ما هیچگاه بدون در نظر گرفتن تمام جوانب قضاوت نکنیم. به عبارت دیگر، عجولانه قضاوت نکنیم.
۲، ۳. واکنش برخی در مقابل گزارشاتی از کتاب مقدّس که شامل تمام جزئیات برای پاسخگویی به هر سؤالی نمیشود چیست، با وجود این کتاب مقدّس در مورد یَهُوَه چه میگوید؟
۲ این درس را باید بخصوص هنگام مطالعهٔ کتاب مقدّس و قضاوت در اَعمال یَهُوَه، به خاطر بسپاریم. دلیل آن نیز روشن است. زیرا در گزارشات کتاب مقدّس جزئیات کافی برای پاسخگویی به تمام سؤالات ما ذکر نشده. در نتیجه، شاید برخی از این رویدادها در نگاه اوّل گیجکننده به نظر برسد. مثلاً شاید گزارشاتی در خصوص داوریهای خدا و یا اَعمال برخی از پرستندگان او عجیب به نظر آید. متأسفانه، برخی با دست گذاشتن بر این گزارشات و مورد انتقاد قرار دادن آنها به عدالت و انصاف خدا شک کردهاند. با وجود این در کتاب مقدّس آمده است ‹خداوند در جمیع طریقهای خود عادل است.› ( مزمور ۱۴۵:۱۷) همچنین کلامش ما را مطمئن میسازد که او «بدی نمیکند.» ( ایّوب ۳۴:۱۲؛ مزمور ۳۷:۲۸) فکرش را بکنید وقتی در مورد یَهُوَه قضاوت اشتباه میشود به او چه احساسی دست میدهد!
۳ در ادامه پنج دلیل را ارائه میدهیم که چرا قبول داوریهای یَهُوَه امری منطقی است. سپس با در نظر گرفتن این دلایل به بررسی دو گزارش میپردازیم که قبول آن برای بعضی مشکل است.
چرا قبول داوریهای یَهُوَه منطقی است؟
۴. هنگام تفکّر در اَعمال یَهُوَه به چه دلیل باید فروتن باشیم؟
۴ اوّل اینکه یَهُوَه هنگام قضاوت تمام جوانب امر را میبیند. اما ما نمیبینیم. به همین دلیل هنگام تفکّر در اَعمال یَهُوَه باید با فروتنی این موضوع را در نظر بگیریم. مثالی بزنیم: قاضیای کارآمد که در قضاوتِ عادلانه شهرت دارد در یکی از موارد قضایی حکمی را اعلام میکند. شخصی که نه اطلاعات کافی از موضوع دارد و نه قوانین را میداند، به رأی قاضی اعتراض میکند. نظر شما در مورد چنین شخصی چیست؟ قطعاً تأیید میکنید که قضاوت کردن بدون داشتن اطلاعات کافی کار عاقلانهای نیست. ( امثال ۱۸:۱۳) حال چقدر نامعقول است که انسان خاکی به قضاوت «داور تمام جهان» اعتراض کند! — پیدایش ۱۸:۲۵.
۵. چه موضوعی را هنگام تفکّر در مورد داوریهای یَهُوَه باید در نظر گرفت؟
۵ دلیل دوّم برای قبول داوریهای یَهُوَه این است که او ۱سموئیل ۱۶:۷) خداوند خود گفته است: «من یَهُوَه تفتیشکنندهٔ دل و آزمایندهٔ گُردهها هستم تا به هر کس برحسب راههایش و بر وفق ثمرهٔ اَعمالش جزا دهم.» ( اِرْمیا ۱۷:۱۰) قصد و نیات درونی و افکار پنهان اشخاص اگرچه در کتاب مقدّس نوشته نشده اما از دید یَهُوَه پنهان نبوده است و این موضوع را بخصوص باید هنگام تفکّر در داوریهای یَهُوَه در نظر گرفت. — ۱تواریخ ۲۸:۹.
میداند در دلها چه میگذرد کاری که از عهدهٔ ما انسانها خارج است. (۶، ۷. الف) چگونه یَهُوَه نشان داد که به معیارهای عدالت و انصافش به هر قیمتی هم که باشد پایبند است؟ ب) اگر مطلبی در کتاب مقدّس میخوانیم که سبب میشود به عدالت و انصاف خدا شک کنیم چه موضوعی را باید به خاطر بیاوریم؟
۶ دلیل سوّمی که به ما اطمینان میدهد قبول داوریهای یَهُوَه امری منطقی است در نظر گرفتن این موضوع است که او هیچگاه عدالت را زیر پا نمیگذارد حتی اگر برای خودش سنگین باشد. نمونهٔ محکمِ پایبندی یَهُوَه به معیارهای عدالتش این است که او برای اجرای عدالت یعنی رهایی انسانهای مطیع حتی از تقدیم پسرش به عنوان فدیه دریغ نکرد. ( رومیان ۵:۱۸، ۱۹) قطعاً عذاب، شکنجه و در آخر مرگ پسر محبوبش بر روی چوبه سنگینترین درد ممکن را برای او به همراه داشت. تفکّر بر این موضوع چه خصوصیتی از شخصیت یَهُوَه را برای ما روشن میکند؟ در کتاب مقدّس در ارتباط با ‹فدیهای که عیسی مسیح› پرداخت، آمده است «تا آنکه [خداوند] عدالت خود را ظاهر سازد.» ( رومیان ۳:۲۴-۲۶) در ترجمهای دیگر، رومیان ۳:۲۵ به این شکل آمده: «این نشان میدهد که اَعمال خداوند همیشه عادلانه و منصفانه است.» ( نیو سنچری ورژن، انگلیسی) بله، این موضوع که یَهُوَه به چه قیمتی تدارک فدیه را برای انسانها دیده، نشانهٔ احترام عمیق و پایبندی او به اجرای «عدالت و انصاف» است.
۷ اگر مطلبی در کتاب مقدّس میخوانیم که سبب میشود به عدالت و انصاف خدا شک کنیم این موضوع را باید به خاطر آوریم: خدایی که برای اجرای عدالت حتی پسرش را دریغ نداشت و مرگ زجرآور او را به خود هموار کرد، آیا ممکن است در موارد دیگر معیارهای عدالتش را زیر پا بگذارد؟ حقیقت این است که، یَهُوَه همواره معیارهای عدالت و انصافش را رعایت میکند. این خود دلیل محکمی است بر اعتماد به اَعمال یَهُوَه که همیشه عادلانه و منصفانه است. — ایّوب ۳۷:۲۳.
۸. چرا حتی تصوّر این موضوع که خدا در تشخیص عدل و انصاف ضعف داشته باشد برای انسانها معقولانه نیست؟
۸ دلیل چهارم برای اعتماد به داوریهای یَهُوَه بر این اساس است که یَهُوَه انسان را به صورت خود آفریده است. ( پیدایش ۱:۲۷) این موضوع به این معنی است که یَهُوَه خدا خصوصیات خود را به انسانها ارزانی داشته از جمله حس عدالتخواهی و انصاف را. حال کاملاً غیر منطقی خواهد بود که حس انصاف و عدالتخواهی ما، ما را به جایی بکشاند که تصوّر کنیم خداوند در مواردی عادلانه قضاوت نمیکند و در تشخیص حق از ناحق ضعف دارد. هنگام مطالعهٔ گزارشات کتاب مقدّس نباید فراموش کنیم که گناه موروثی سبب ناکاملی حس عدالتخواهی ما شده است به این معنی که ما در قضاوت خطا میکنیم. اما یَهُوَه خدا که ما را آفریده، اوست که در عدالت و انصاف کامل است. ( تثنیه ۳۲:۴) حتی تصوّر این موضوع که انسانها عادلتر و منصفتر از خدا باشند نامعقول است! — رومیان ۳:۴، ۵؛ ۹:۱۴.
۹، ۱۰. چرا یَهُوَه موظف نیست که دلیل اَعمالش را برای انسانها توضیح دهد؟
۹ دلیل پنجم برای قبول داوریهای یَهُوَه این است که او «تنها بر تمامی زمین متعال» است. ( مزمور ۸۳:۱۸) از این رو موظف نیست دلایل اَعمالش را برای انسانها توضیح دهد. او کوزهگر اعظم است، و ما مثل گِل در دستان او هستیم. او مختار است هر ظرفی که میخواهد از ما بسازد و هر طور که میخواهد ما را شکل دهد. ( رومیان ۹:۱۹-۲۱) حال ما، مثل سفالی در دستان او، کیستیم که اَعمال و تصمیماتش را زیر سؤال ببریم؟ زمانی که ایّوب پَطرِیارْخ از رفتار یَهُوَه با انسانها برداشتی اشتباه داشت، یَهُوَه به او چنین تذکر داد: «آیا داوری مرا نیز باطل مینمایی؟ و مرا ملزم میسازی تا خویشتن را عادل بنمایی؟» ایّوب توبه کرد چون پیبرد که بدون تفکّر سخن گفته است. ( ایّوب ۴۰:۸؛ ۴۲:۶) باشد که ما هیچگاه چنین اشتباهی نکنیم و خطایی به خدا نسبت ندهیم!
۱۰ بروشنی میبینیم که ما دلایل محکمی برای قبول این موضوع داریم که اَعمال یَهُوَه همیشه عادلانه است. با توجه به این اصول برای فهم اَعمال یَهُوَه دو رویداد از کتاب مقدّس
را که درک آن برای بعضی پیچیده به نظر میرسد، بررسی میکنیم. اوّلی در خصوص عکسالعمل یکی از پرستندگان یَهُوَه و دوّمی در مورد اجرای داوری یَهُوَه به دست خود او میباشد.چرا لوط حاضر شد دخترانش را در اختیار جمعی اوباش بگذارد؟
۱۱، ۱۲. الف) زمانی که خداوند دو فرشته را در قالب انسان به سُدُوم فرستاد چه اتفاقی افتاد؟ ب) این رویداد چه سؤالاتی را به ذهن برخی میآورد؟
۱۱ ابتدا به بررسی گزارشی که در پیدایش باب ۱۹ آمده است میپردازیم. خداوند دو فرشته را در قالب انسان به سُدُوم میفرستد. لوط به آنان اصرار میورزد که شب را در خانهٔ او بمانند. همان شب تعدادی از مردان اوباش شهر در اطراف خانهٔ لوط جمع میشوند و میگویند که لوط باید میهمانانش را برای داشتن رابطه غیراخلاقی در اختیار آنان قرار دهد. تلاش لوط برای متقاعد کردن آن مردم اوباش سودی ندارد. او برای محافظت از میهمانانش به آنان میگوید: «ای برادران من، زنهار بدی مکنید. اینک من دو دختر دارم که مرد را نشناختهاند. ایشان را الآن نزد شما بیرون آورم و آنچه در نظر شما پسند آید، با ایشان بکنید. لٰکن کاری بدین دو مرد ندارید، زیرا که برای همین زیر سایهٔ سقف من آمدهاند.» آنان به او توجه نمیکنند و همین که میخواهند در را بشکنند و وارد خانه شوند دو فرشته چشمان آن مردان وحشی را کور میکنند. — پیدایش ۱۹:۱-۱۱.
۱۲ خلاف انتظار نیست که این واقعه باعث تعجب بعضی شده، سؤالاتی از این قبیل را مطرح میکنند: چرا لوط به قیمت محافظت از میهمانانش حاضر شد دخترانش را در اختیار جمعی اوباش قرار دهد؟ آیا رفتار او از روی بیغیرتی یا بزدلی نبود؟ چرا پِطْرُس در کتاب مقدّس تحت الهام الٰهی لوط را «مرد عادل» نامید؟ آیا این موضوع به این معنی است که عمل لوط در نظر خدا صحیح بوده است؟ ( ۲پِطْرُس ۲:۷، ۸) قبل از اینکه نتیجهگیری اشتباه کنیم بهتر است جنبههای دیگر موضوع را نیز بررسی کنیم.
۱۳، ۱۴. الف) در گزارش کتاب مقدّس در مورد عمل لوط چه موضوعی را باید در نظر گرفت؟ ب) چرا رفتار لوط از روی کمجرأتی نبود؟
۱۳ در ابتدا به جای تأیید یا محکوم کردن عمل لوط بجاست یادآور شویم که در کتاب مقدّس فقط موضوع مورد اهمیت گزارش شده و افکار و نیات لوط در انجام این عمل در کتاب مقدّس ذکر نشده است. زمانی که رستاخیز عادلان فرا رسد شاید خود لوط جزئیات آن واقعه را روشن کند. — اَعمال ۲۴:۱۵.
۱۴ لوط به هیچ عنوان ترسو نبود. او در شرایط بدی قرار گرفته بود. این گفتهٔ لوط که میهمانان «زیر سایهٔ سقف من آمدهاند» حاکی از این موضوع است که او کاملاً خود را موظف میدانست از آنان محافظت و مراقبت کند. اما این کار آسان پیدایش ۱۹:۶.
نبود. یوسفوس تاریخدان یهودی گزارش میدهد که مردم سُدُوم «نسبت به مردان، بیرحم و نسبت به خدا، خطاکار بودند. . . . آنان از افراد غریبه نفرت داشتند و با ایشان همجنسبازی میکردند.» با این وجود لوط در مقابل این مردم وحشی عقبنشینی نکرد. برعکس او بیرون رفت و سعی کرد برای آنان دلایلی بیاورد، حتی ‹ در را از عقب خود بست.› —۱۵. چرا این امکان وجود دارد که لوط از روی ایمان رفتار کرده باشد؟
۱۵ با این حال شاید بعضی سؤال کنند، ‹چرا لوط حاضر شد دخترانش را در اختیار جمعی اوباش بگذارد›؟ به جای اینکه به لوط نیّت بد نسبت دهیم چرا مسئله را از دیدی دیگر نبینیم. احتمال دارد رفتار لوط از روی ایمان بوده باشد. دلیل این ادعا چیست؟ بیشک لوط مطلع بود که چگونه یَهُوَه از سارا، زنِ عمویش ابراهیم محافظت کرده بود. از آنجایی که سارا بسیار زیبا بود ابراهیم از اینکه به منظور تصاحبِ زنش او را نکشند، از سارا خواست که او را برادرش معرفی کند. * نتیجه این شد که سارا به خانهٔ فرعون برده شد. یَهُوَه از سارا محافظت کرد و کاری کرد که فرعون به او دستاندازی نکند. ( پیدایش ۱۲:۱۱-۲۰) این امکان وجود دارد که لوط به این موضوع ایمان داشت که دخترانش به طریقی مشابه محافظت میشوند. قابل توجه است که یَهُوَه از طریق فرشتگانش از آن زنان جوان محافظت کرد.
۱۶، ۱۷. الف) احتمالاً لوط به چه روشی متوسل شد تا مردم سُدُوم را سردرگم کند؟ ب) صرف نظر از انگیزهٔ لوط ما میتوانیم به چه موضوعی اطمینان داشته باشیم؟
۱۶ این احتمال نیز وجود دارد که لوط با این عمل تلاش کرد آن مردان را سردرگم کند. از آنجایی که مردم سُدُوم تمایل به همجنسبازی داشتند ممکن است لوط از این موضوع اطمینان داشت که آن مردان وحشی در هر حال به دختران او کششی ندارند. ( یهودا ۷) به علاوه نامزدهای دختران لوط از مردان شهر بودند و این امکان وجود داشت که از اقوام، دوستان و یا همکاران آنان در میان جمعیت باشند. ( پیدایش ۱۹:۱۴) شاید لوط امیدوار بود که با زدن این حربه، آنان از دختران او حمایت کنند. اگر بین آن گروه از مردم تفرقه میافتاد خطر کمتری لوط و خانوادهاش را تهدید میکرد. *
۱۷ حال دلیل و نیّت لوط از این عمل هر چه که بوده باشد، یَهُوَه لوط را «مرد عادل» نامید. از آنجا که قضاوت یَهُوَه همواره صحیح است پس قطعاً دلایل کافی بر این ادعا داشته است. و همچنین با تفکّر روی اَعمال وحشیانهٔ مردم سُدُوم آیا جای هیچ گونه شکی در اجرای داوری یَهُوَه بر ساکنان شریر این شهر برای ما باقی میماند؟ — پیدایش ۱۹:۲۳-۲۵.
چرا یَهُوَه عُزَّه را به مرگ محکوم کرد؟
۱۸. الف) زمانی که داود خواست صندوق عهد را به اورشلیم بیاورد چه اتفاقی افتاد؟ ب) این واقعه چه سؤالاتی را مطرح میکند؟
۱۸ گزارش دیگری از کتاب مقدّس که شاید برای بعضی تعجبآور به نظر برسد مربوط به تلاش داود برای آوردن صندوق عهد به اورشلیم میباشد. صندوق روی یک ارابه که عُزَّه و برادرش آن را هدایت میکردند قرار داشت. در کتاب مقدّس آمده: «وقتی به خرمنگاه ناکون رسیدند، گاوها لغزیدند و عُزَّه دست خود را دراز کرد و صندوق عهد را گرفت که نیفتد. آنگاه خشم خداوند بر عُزَّه شعلهور شد و برای این بیاحترامی او را در همانجا کنار صندوق عهد، کشت.» چند ماه بعد تلاش دوبارهٔ آنان برای انتقال صندوق عهد موفقیتآمیز بود. چرا که این بار جابهجایی صندوق عهد به روشی صورت گرفت که خداوند فرموده بود یعنی بر شانهٔ لاویان از خاندان قَهاتی. ( ۲سموئیل ۶:۶، ۷ ترجمهٔ تفسیری؛ اعداد ۴:۱۵؛ ۷:۹؛ ۱تواریخ ۱۵:۱-۱۴) شاید این سؤال برای بعضی مطرح شود که ‹عُزَّه فقط سعی کرد از صندوق محافظت کند. چرا یَهُوَه چنین عکسالعمل تندی نشان داد؟› برای اینکه نتیجهگیری اشتباه نکنیم بهتر است جزئیاتی را در این خصوص در نظر بگیریم.
۱۹. چرا محال است که یَهُوَه ناعادلانه عمل کند؟
۱۹ باید همیشه به خاطر بسپاریم که محال است یَهُوَه ناعادلانه عمل کند. ( ایّوب ۳۴:۱۰) ناعادلانه عمل کردن بیمحبتی محسوب میشود. از مطالعهٔ کتاب مقدّس میدانیم که «خدا محبت است.» ( ۱یوحنّا ۴:۸) به علاوه در کلام خدا آمده است که ‹عدالت و انصاف اساس تخت خدا است.› ( مزمور ۸۹:۱۴) پس چگونه ممکن است که یَهُوَه ناعادلانه عمل کند؟ اگر او چنین میکرد به اساس حاکمیت خود صدمه میزد.
۲۰. به چه دلایلی قاعدتاً عُزَّه میدانست که نباید به صندوق عهد دست بزند؟
۲۰ باید این موضوع را در نظر گرفت که قاعدتاً عُزَّه قوانین مربوط به صندوق عهد را که در شریعت آمده بود، بخوبی میدانست. صندوق عهد مظهر حضور یَهُوَه بود. در شریعت به روشنی آمده بود که شخصی که به او اختیار داده نشده حق لمس کردن آن را ندارد. همچنین صریحاً اخطار داده شده بود که مجازات تجاوز از این قانون مرگ است. ( اعداد ۴:۱۸-۲۰؛ ۷:۸۹) در نتیجه انتقال این صندوق مقدّس نباید با بیملاحظگی انجام میگرفت. عُزَّه یک لاوی بود ( ولی کاهن نبود) پس قاعدتاً با قوانین آشنایی داشت. به علاوه، سالها قبل از این واقعه صندوق عهد به خانهٔ پدر عُزَّه برای محافظت برده شده بود. ( ۱سموئیل ۶:۲۰–۷:۱) حدود ۷۰ سال در آنجا بود تا اینکه داود تصمیم به انتقال آن گرفت. از این رو قاعدتاً عُزَّه از کودکی با قوانین مربوط به صندوق عهد آشنا بود.
۲۱. در خصوص عُزَّه چرا نباید فراموش کنیم که یَهُوَه از نیات قلبی انسانها آگاه است؟
۲۱ همان طور که قبلاً گفته شد یَهُوَه میتواند دل انسانها را ببیند. از آنجا که کلامش عمل عُزَّه را «بیاحترامی» نامیده است، پس احتمالاً یَهُوَه انگیزهای خودخواهانه در او دیده بود. هر چند که در کتاب مقدّس انگیزهٔ عُزَّه به صورت مشخص ذکر نشده است. شاید عُزَّه مردی گستاخ بوده و عادت داشته که از حد خود پا فراتر گذارد. ( امثال ۱۱:۲) شاید او به دلیل اینکه جلوی همه میرفت و صندوق عهد را که سالها خانوادهٔ او از آن نگهبانی کرده بودند، هدایت میکرد از خودبزرگبینی و غرور پر شده بود. ( امثال ۸:۱۳) آیا عُزَّه تا این حد بیایمان بود که فکر میکرد دست خدا کوتاه است و نمیتواند از صندوق مقدّس که سمبل حضور او بود محافظت کند؟ در هر حال دلیل عمل عُزَّه هر چه که بوده باشد ما میتوانیم اطمینان داشته باشیم که قضاوت یَهُوَه صحیح بوده است. بیشک یَهُوَه در قلب عُزَّه چیزی دیده بود که سبب شد چنین قضاوتی را در مورد او به اجرا گذارد. — امثال ۲۱:۲
دلیلی محکم برای اعتماد
۲۲. ذکر نشدن بعضی جزئیات در کلام خدا چگونه حکمت او را نشان میدهد؟
۲۲ حکمت بینظیر یَهُوَه به این شکل مشاهده میشود که در بعضی موارد جزئیات مشخصی را در کلامش قید نکرده است. به این طریق یَهُوَه به ما فرصت میدهد که اعتمادمان را به او نشان دهیم. با توجه به مطالبی که بررسی کردیم آیا ما دلایل کافی برای قبول داوریهای یَهُوَه نداریم؟ وقتی کلام یَهُوَه را با دلی صادق و بدون پیشداوری مطالعه کنیم، این اطمینان در ما به وجود میآید که اَعمال یَهُوَه همواره عادلانه است. از این رو حتی اگر برخی از گزارشات کتاب مقدّس سؤالاتی در ذهن ما ایجاد میکند و هنوز جوابهای مشخصی برای آنها پیدا نکردهایم، به اعتمادمان به عدالت یَهُوَه خدشهای وارد نمیشود.
۲۳. در ارتباط با اَعمال آیندهٔ یَهُوَه چه اطمینانی میتوان داشت؟
۲۳ در رابطه با اَعمال آیندهٔ یَهُوَه نیز ما میتوانیم چنین اطمینانی داشته باشیم. از آنجایی که اجرای داوری یَهُوَه در مصیبت عظیم نزدیک است میتوان مطمئن بود که «عادل را با شریر» هلاک نخواهد کرد. ( پیدایش ۱۸:۲۳) عشق او به انصاف و عدالت هیچگاه به او اجازه نمیدهد غیر از این عمل کند. همچنین میتوانیم اطمینان کامل داشته باشیم که او در سیستم جدید تمام نیازها و آرزوهای ما را به بهترین شکل ممکن برآورده خواهد ساخت. — مزمور ۱۴۵:۱۶.
[پاورقیها]
^ بند 15 ترس و نگرانی ابراهیم موجه بود، روی یک پاپیروس قدیمی در مورد یکی از فراعنه نوشته شده که مردان مسلّح او زنان زیبا را تصاحب میکردند و شوهران آنان را میکشتند.
^ بند 16 برای بررسی بیشتر به برجدیدهبانی انگلیسی ۱ دسامبر، ۱۹۷۹، صفحهٔ ۳۱ مراجعه کنید.
گذری بر مقاله
• به چه دلایلی پذیرفتن داوریهای یَهُوَه منطقی است؟
• چه دیدی به ما کمک میکند تا در مورد رفتار لوط نتیجهگیری اشتباه نکنیم؟
• دانستن چه مطالبی در درک قضاوت یَهُوَه نسبت به عُزَّه به ما کمک میکند؟
• چه اطمینانی در خصوص اَعمال آیندهٔ یَهُوَه میتوانیم داشته باشیم؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعهای]