با اطمینان به یَهُوَه توکّل کنیم

‏‹چون او را بخوانم یَهُوَه خواهد شنید.‏› —‏ مز ۴:‏۳‏.‏

۱،‏ ۲.‏ الف)‏ داود با چه وضعیت پرمخاطره‌ای روبرو شد؟‏ ب)‏ کدام مزامیر را بررسی خواهیم کرد؟‏

داودِ پادشاه مدت‌هاست که بر اسرائیل حکومت می‌کند.‏ او اکنون با وضعیتی خطرناک روبرو است.‏ پسرش اَبْشالوم خود را با توطئه پادشاه اعلام کرده و داود مجبور شده است اورشلیم را ترک کند.‏ دوستی صمیمی نیز به داود خیانت کرده است.‏ داود در حالی که همراه با عده‌ای از دوستان وفادارش پابرهنه بر کوه صهیون راه می‌رود اشک از چشمانش سرازیر است.‏ در آن حال،‏ شِمْعی نیز که از خاندان پادشاه شاؤل است به داود سنگ می‌اندازد،‏ خاک می‌پاشد و به او ناسزا می‌گوید.‏ —‏ ۲سمو ۱۵:‏۳۰،‏ ۳۱؛‏ ۱۶:‏۵-‏۱۴‏.‏

^۲ آیا غم و غصه و بدنامی،‏ داود را از پای خواهد انداخت؟‏ آیا این واقعهٔ ناگوار به مرگ او ختم خواهد شد؟‏ خیر،‏ چرا که داود به یَهُوَه توکّل دارد.‏ این موضوع در مزمور سوّم که داود در رابطه با فرارش سرود نمایان است.‏ مزمور چهارم را نیز داود سروده است.‏ داود در هر دوی این مزامیر اطمینان خود را به خدا که شنونده و اجابت‌کنندهٔ دعاست ابراز می‌کند.‏ (‏مز ۳:‏۴؛‏ ۴:‏۳‏)‏ از این مزامیر اطمینان می‌یابیم که یَهُوَه شب و روز با خادمین وفادارش است،‏ آنان را تقویت می‌کند و به آنان آرامش و اطمینان‌خاطر می‌دهد.‏ (‏مز ۳:‏۵؛‏ ۴:‏۸‏)‏ از این رو،‏ بیایید این مزامیر را بررسی کنیم و ببینیم که این کلام الهام‌شده چگونه اطمینان و توکّل به یَهُوَه را در ما تقویت می‌کند.‏

وقتی ‹بسیاری به ضدّ ما برمی‌خیزند›‏

۳.‏ مزمور ۳:‏۱،‏ ۲ وضعیت داود را چگونه توصیف می‌کند؟‏

^۳ پیام‌آوری به سوی داود آمده،‏ می‌گوید:‏ «دل‌های مردان اسرائیل در عقب اَبْشالوم گرویده است.‏» (‏۲سمو ۱۵:‏۱۳‏)‏ داود با تعجب از این که اَبْشالوم چگونه توانسته است بسیاری را با خود همراه سازد چنین می‌پرسد:‏ ‏«ای خداوند دشمنانم چه بسیار شده‌اند.‏ بسیاری به ضدّ من برمی‌خیزند.‏ بسیاری برای جان من می‌گویند:‏ ‹به جهت او در خدا خلاصی نیست.‏›» ‏(‏مز ۳:‏۱،‏ ۲‏)‏ بلی،‏ بسیاری از اسرائیلیان فکر می‌کنند که یَهُوَه داود را از دست اَبْشالوم و یارانش نجات نخواهد داد.‏

۴،‏ ۵.‏ الف)‏ داود چه اطمینانی داشت؟‏ ب)‏ مفهوم عبارت «فرازندهٔ سر من» چیست؟‏

^۴ توکّل کامل داود به خدا به او اطمینان‌خاطر می‌دهد.‏ به همین دلیل می‌سراید:‏ ‏‹لیکن تو ای یَهُوَه گرداگرد من سپر هستی،‏ جلال من و فرازندهٔ سر من.‏› ‏(‏مز ۳:‏۳‏)‏ داود اطمینان دارد یَهُوَه همچون سپری که جان سرباز را حفظ می‌کند از او محافظت می‌نماید.‏ بلی،‏ پادشاه سالمند در حال فرار سرش را پوشانده و از شرم به زیر افکنده است.‏ اما خدای متعال داود را به جلال خواهد رساند.‏ یَهُوَه به او کمک خواهد کرد سرش را بالا گرفته،‏ باری دیگر سرافراز و سربلند شود.‏ این سخنان داود نمایانگر اطمینان به اجابت دعایش است.‏ آیا ما نیز تا این حد به خدا توکّل داریم؟‏

^۵ داود با گفتن عبارت «فرازندهٔ سر من» تصدیق می‌کند که یَهُوَه در این شرایط سخت از او حمایت خواهد کرد.‏ کتاب مقدّس مژده برای عصر جدید این آیه را چنین برگردانده است:‏ «تو ای خداوند،‏ همیشه سپر من در برابر خطرات هستی؛‏ تو به من پیروزی می‌بخشی و به من شجاعت می‌دهی.‏» در رابطه با عبارت «فرازندهٔ سر من» مرجعی می‌گوید:‏ «وقتی خدا ‹سر› کسی را برمی‌افرازد،‏ او را از امید و اطمینان سرشار می‌سازد.‏»  داود که به اجبار از تخت پادشاهی افکنده شده است به حق اندوهگین است.‏ اما وقتی خدا ‹سرش را برافرازد› مجدّداً شهامت،‏ اطمینان و توکّل به خدا در او اِحیا می‌شود.‏

‏‹یَهُوَه اجابت می‌نماید!‏›‏

۶.‏ چرا داود اشاره کرد که یَهُوَه از کوه صهیون دعایش را اجابت خواهد نمود؟‏

^۶ داود با دلی سرشار از توکّل و اطمینان به یَهُوَه می‌گوید:‏ ‏‹به آواز خود نزد یَهُوَه می‌خوانم و مرا از کوه مقدّس خود اجابت می‌نماید.‏› ‏(‏مز ۳:‏۴‏)‏ به فرمان داود،‏ صندوق عهد که مظهر حضور خداست به کوه صهیون برگردانده می‌شود.‏ ‏(‏۲سموئیل ۱۵:‏۲۳-‏۲۵ خوانده شود.‏‏)‏ از این رو،‏ داود اشاره می‌کند که یَهُوَه از کوه صهیون دعایش را اجابت خواهد کرد.‏

۷.‏ چرا داود هیچ هراسی به دل راه نداد؟‏

^۷ داود مطمئن بود که دعاهایش بی‌ثمر نخواهد ماند.‏ از این رو هیچ گونه ترسی به خود راه نداد.‏ او سرود:‏ ‏‹اما من خسبیده،‏ به خواب رفتم و بیدار شدم زیرا یَهُوَه مرا تقویت می‌دهد.‏› ‏(‏مز ۳:‏۵‏)‏ حتی در شب که بیش از هر موقعی امکان حملهٔ دشمن وجود دارد،‏ داود بی‌هراس به خواب فرو می‌رود.‏ او بر حسب تجربیات گذشته‌اش اطمینان دارد که یَهُوَه بدون شک از او حمایت می‌کند.‏ ما نیز می‌توانیم چنین اطمینانی داشته باشیم به شرطی که همچون داود به ‹طریق‌های یَهُوَه› پای‌بند بمانیم.‏ —‏ ۲سموئیل ۲۲:‏۲۱،‏ ۲۲ خوانده شود.‏

۸.‏ مزمور ۲۷:‏۱-‏۴ چگونه نشان می‌دهد که داود به خدا توکّل کرد؟‏

^۸ اطمینان و توکّل داود به خدا در مزمور دیگر او چنین آمده است:‏ ‏«خداوند نور من و نجات من است؛‏ از که بترسم؟‏ خداوند ملجای جان من است از که هراسان شوم؟‏ .‏ .‏ .‏ اگر لشکری بر من فرود آید دلم نخواهد ترسید.‏ .‏ .‏ .‏ یک چیز از خداوند خواستم و آن را خواهم طلبید:‏ که تمام ایّام عمرم در خانهٔ خداوند ساکن باشم تا جمال خداوند را مشاهده کنم و در هیکل [یا معبد] او تفکّر نمایم.‏» (‏مز ۲۷:‏۱-‏۴‏)‏ در صورتی که طرز فکر شما نیز چنین باشد و موقعیتتان اجازه دهد مطمئناً با هم‌ایمانان  خود برای پرستش یَهُوَه مرتباً جمع خواهید شد.‏ —‏ عبر ۱۰:‏۲۳-‏۲۵‏.‏

۹،‏ ۱۰.‏ با توجه به مزمور ۳:‏۶،‏ ۷ چرا می‌توان گفت که داود روحیه‌ای انتقامجو نداشت؟‏

^۹ داود با وجود خیانت اَبْشالوم و بسیاری دیگر چنین می‌سراید:‏ ‏‹از کرورهای مخلوق نخواهم ترسید که گرداگرد من صف بسته‌اند.‏ ای یَهُوَه،‏ برخیز!‏ ای خدای من،‏ مرا برهان!‏ زیرا بر رخسار همهٔ دشمنانم زدی؛‏ دندان‌های شریران را شکستی.‏› ‏—‏ مز ۳:‏۶،‏ ۷‏.‏

^۱۰ داود روحیه‌ای انتقامجو ندارد.‏ کسی که به ‹رخسار دشنمنانش می‌زند› خداست نه داود.‏ داود به عنوان پادشاه به حتم نسخه‌ای از شریعت را برای خود نوشته است.‏ از این رو،‏ می‌داند که یَهُوَه چنین گفته است:‏ «انتقام و جزا از آن من است.‏» (‏تث ۱۷:‏۱۴،‏ ۱۵،‏ ۱۸؛‏ ۳۲:‏۳۵‏)‏ ‹شکستن دندان‌های شریران› نیز به دست خدا انجام می‌گیرد.‏ شکستن دندان‌ها به مفهوم این است که یَهُوَه باعث می‌شود دشمن قادر نباشد آسیبی برساند.‏ یَهُوَه شریران را می‌شناسد چرا که «خداوند به دل می‌نگرد.‏» (‏۱سمو ۱۶:‏۷‏)‏ حقیقتاً از این که خدا به ما ایمان و قدرت ایستادگی در برابر رئیس شریران یعنی شیطان را می‌دهد که به زودی همچون شیری بی‌دندان به هاویه انداخته می‌شود بسیار قدردانیم!‏ —‏ ۱پطر ۵:‏۸،‏ ۹؛‏ مکا ۲۰:‏۱،‏ ۲،‏ ۷-‏۱۰‏.‏

‏‹‏نجات از آن یَهُوَه است›‏

۱۱.‏ چرا باید برای هم‌ایمانان دعا کنیم؟‏

^۱۱ داود تشخیص می‌دهد که فقط یَهُوَه می‌تواند او را از این مصیبت نجات دهد.‏ اما داود مزمورنویس فقط به خود فکر نمی‌کند.‏ او به کل قوم یَهُوَه فکر می‌کند که مورد تأیید خداست.‏ به همین دلیل،‏ داود مزمور الهامی خود را با این جمله به پایان می‌رساند:‏ ‏‹نجات از آن یَهُوَه است و برکت تو بر قوم تو می‌باشد.‏› ‏(‏مز ۳:‏۸‏)‏ بلی،‏ داود با این که مشکلات بزرگی دارد قوم یَهُوَه را فراموش نکرده است و اطمینان دارد که خدا آن‌ها را برکت می‌دهد.‏ آیا ما نیز نباید هم‌ایمانان خود را به یاد داشته باشیم؟‏ بیایید همواره در دعا از یَهُوَه روح‌القدس را برای ایشان بطلبیم تا بتوانند با شهامت و اطمینان خبر خوش را اعلام کنند.‏ —‏ افس ۶:‏۱۷-‏۲۰‏.‏

۱۲،‏ ۱۳.‏ چه بر سر اَبْشالوم آمد و داود چه واکنشی داشت؟‏

^۱۲ پایان شرم‌آور زندگی اَبْشالوم هشداری است برای کسانی که با دیگران مخصوصاً با مسح‌شدهٔ خدا بدرفتاری می‌کنند.‏ ‏(‏امثال ۳:‏۳۱-‏۳۵ خوانده شود.‏‏)‏ بین لشکر اَبْشالوم و داود جنگی رخ می‌دهد و لشکر اَبْشالوم شکست می‌خورد.‏ اَبْشالوم که بر قاطری سوار است در حال فرار،‏ موهای پرپشتش به شاخه‌های درختی گیر می‌کند.‏ او در حالی که عاجزانه به درخت آویزان است،‏ یوآب سر می‌رسد و سه تیر به دل او می‌زند.‏ —‏ ۲سمو ۱۸:‏۶-‏۱۷‏.‏

^۱۳ آیا داود از این خبر شاد می‌شود؟‏ به هیچ وجه.‏ برعکس،‏ او با شنیدن این خبر بسیار مضطرب می‌شود و گریه‌کنان با ناله و فریاد می‌گوید:‏ «ای پسرم اَبْشالوم!‏ ای پسرم،‏ پسرم،‏ اَبْشالوم!‏ کاش که به جای تو می‌مردم،‏ ای اَبْشالوم،‏ پسرم،‏ ای پسر من!‏» (‏۲سمو ۱۸:‏۲۴-‏۳۳‏)‏ فقط سخنان یوآب است که داود را از این اندوه بزرگ بیرون می‌کشد.‏ چه پایان مصیبتباری برای اَبْشالوم که جاه‌طلبی او را واداشت تا بر ضدّ پدرش،‏ مسح‌شدهٔ یَهُوَه،‏ قیام کند و هلاکت را به جان خود بخرد!‏ —‏ ۲سمو ۱۹:‏۱-‏۸؛‏ امث ۱۲:‏۲۱؛‏ ۲۴:‏۲۱،‏ ۲۲‏.‏

بار دیگر داود به خدا ابراز توکّل می‌کند

۱۴.‏ در مورد مزمور چهارم چه می‌توان گفت؟‏

^۱۴ مزمور چهارم نیز همچون مزمور سوّم دعای صمیمانهٔ داود را که به یَهُوَه کاملاً توکّل دارد نمایان می‌سازد.‏ (‏مز ۳:‏۴؛‏ ۴:‏۳‏)‏ احتمالاً داود این مزمور را سرایید تا از آرامشی که پس از شکست قیام اَبْشالوم به دست آورد قدردانی کند.‏ یا شاید این مزمور را سرایید که لاویان گروه کُر آن را بخوانند.‏ در هر صورت،‏ تعمّق در آن اعتماد و توکّل‌مان را به یَهُوَه بیشتر می‌کند.‏

۱۵.‏ چرا می‌توانیم با اطمینان به نام عیسی به یَهُوَه دعا کنیم؟‏

 ^۱۵ داود باری دیگر توکّل کامل به خدا و اطمینان از  اجابت دعاهایش را ابراز می‌دارد.‏ ‏«ای خدای عدالت من،‏ چون بخوانم مرا مستجاب فرما.‏ در تنگی مرا وسعت دادی.‏ بر من کرم فرموده،‏ دعای مرا بشنو.‏» ‏(‏مز ۴:‏۱‏)‏ اگر درستکار باشیم ما نیز می‌توانیم همچون داود چنین اطمینانی داشته باشیم.‏ آگاهی از این که یَهُوَه «خدای عدالت،‏» قوم درستکار خود را برکت می‌دهد به ما اطمینان می‌بخشد که می‌توانیم از طریق ایمان به قربانی مسیح به او دعا کنیم.‏ (‏یو ۳:‏۱۶،‏ ۳۶‏)‏ حقیقتاً چه اطمینان و آرامش‌خاطری!‏

۱۶.‏ چرا می‌توان گفت که داود دلسرد شد؟‏

^۱۶ گاهی ممکن است با وضعیتی ناگوار که ما را دلسرد سازد روبرو شویم.‏ احتمالاً داود نیز موقتاً احساسی مشابه داشت و به همین دلیل سرود:‏ ‏«ای فرزندان انسان تا به کی جلال من عار خواهد بود،‏ و بطالت را دوست داشته،‏ دروغ را خواهید طلبید؟‏» ‏(‏مز ۴:‏۲‏)‏ عبارت «فرزندان انسان» از قرار معلوم اشاره به انسان‌های شریر دارد.‏ آن‌ها دشمنان داود بودند که ‹بطالت را دوست داشتند.‏› در کتاب مقدّس نیو اینترنَشنال ورژن این آیه چنین برگردانده شده است:‏ «تا به کی خیالات واهی را دوست می‌دارید و در پی خدایان کاذب هستید؟‏» حتی اگر به دلیل اعمال دیگران دلسرد شویم بیایید همواره صمیمانه به یَهُوَه خدای حقیقی دعا کنیم و توکّل کامل خود را به او ابراز نماییم.‏

۱۷.‏ توضیح دهید که چگونه می‌توانیم مطابق با مزمور ۴:‏۳ عمل کنیم.‏

^۱۷ توکّل داود به یَهُوَه در این سخنان نمایان می‌شود:‏ ‏‹بدانید که یَهُوَه مرد صالح [«وفادار،‏» دج] را برای خود انتخاب کرده است،‏ و چون او را بخوانم یَهُوَه خواهد شنید.‏› ‏(‏مز ۴:‏۳‏)‏ توکّل به یَهُوَه و شهامت لازمهٔ وفادار ماندن به اوست.‏ برای مثال،‏ این خصوصیات برای خانواده‌ای لازم است که یکی از اعضای آن اخراج می‌شود.‏ خدا اشخاصی را که به او وفادارند و در راه‌هایش استوار می‌مانند برکت می‌دهد.‏ وفاداری و توکّل کامل به یَهُوَه همچنین شادی را در بین قومش ترویج می‌دهد.‏ —‏ مز ۸۴:‏۱۱،‏ ۱۲‏.‏

۱۸.‏ هماهنگ با مزمور ۴:‏۴‏،‏ وقتی با سخنی یا رفتاری نامهربانانه مواجه می‌شویم چه باید بکنیم؟‏

^۱۸ حال اگر کسی سخنی گوید یا رفتاری داشته باشد که باعث رنجش ما شود چه باید بکنیم؟‏ می‌توانیم شادی خود را حفظ کنیم به شرطی که به سخن داود عمل نماییم که می‌گوید:‏ ‏«خشم گیرید و گناه مورزید.‏ در دل‌ها بر بسترهای خود تفکّر کنید و خاموش باشید.‏» ‏(‏مز ۴:‏۴‏)‏ پس وقتی از سخن یا رفتار کسی رنجیده‌خاطر می‌شویم نباید با عملی انتقام‌آمیز دست به گناه زنیم.‏ (‏روم ۱۲:‏۱۷-‏۱۹‏)‏ هنگامی که در بستر خود هستیم می‌توانیم این موضوع را در دعا با خدا در میان بگذاریم.‏ بدین شکل احتمالاً دیدمان تغییر می‌کند و برانگیخته می‌شویم از روی محبت شخص را ببخشیم.‏ (‏۱پطر ۴:‏۸‏)‏ از قرار معلوم توصیهٔ پولُس به مسیحیان بر اساس مزمور ۴:‏۴ است:‏ «‹هنگامی که خشمگین می‌شوید،‏ گناه نکنید›:‏ مگذارید روزتان در خشم به‌سر رسد،‏ و ابلیس را مجال ندهید.‏» —‏ افس ۴:‏۲۶،‏ ۲۷‏.‏

۱۹.‏ مزمور ۴:‏۵ چه موضوعی را در رابطه با تقدیم قربانی بیان می‌کند؟‏

^۱۹ داود با تأکید بر نیازِ به توکّل چنین سرود:‏ ‏‹قربانی‌های عدالت را بگذرانید و بر یَهُوَه توکّل نمایید.‏› ‏(‏مز ۴:‏۵‏)‏ قربانی‌های اسرائیلیان در صورتی ارزش داشت  که با نیّت خوبی به یَهُوَه تقدیم می‌شد.‏ (‏اشع ۱:‏۱۱-‏۱۷‏)‏ برای آن که خدمت روحانی ما مورد قبول خدا واقع شود باید با نیّتی درست و توکّل کامل به خدا تقدیم گردد.‏ —‏ امثال ۳:‏۵،‏ ۶؛‏ عبرانیان ۱۳:‏۱۵،‏ ۱۶ خوانده شود.‏

۲۰.‏ ‹نور چهرهٔ یَهُوَه› بر چه چیزی دلالت دارد؟‏

^۲۰ داود در ادامه می‌گوید:‏ ‏«بسیاری می‌گویند:‏ ‹کیست که به ما احسان نماید؟‏› ای خداوند نور چهرهٔ خویش را بر ما برافراز.‏» ‏(‏مز ۴:‏۶‏)‏ ‹نور چهرهٔ یَهُوَه› بر خوشنودی وی دلالت دارد.‏ (‏مز ۸۹:‏۱۵‏)‏ پس وقتی داود دعا می‌کند:‏ «نور چهرهٔ خویش را بر ما برافراز،‏» از یَهُوَه می‌خواهد که به او نظر لطف داشته باشد.‏ ما چون به او توکّل داریم،‏ مورد لطفش می‌باشیم و با شادی عظیم و اطمینان اراده‌اش را انجام می‌دهیم.‏

۲۱.‏ چه اطمینانی خواهیم داشت اگر در برداشت حصاد روحانی کاملاً شرکت کنیم؟‏

^۲۱ داود با اشاره به شادی‌ای بس عظیم‌تر از شادی برداشت حصاد برای یَهُوَه چنین می‌سراید:‏ ‏«شادمانی در دل من پدید آورده‌ای،‏ بیشتر از وقتی که غلّه و شیرهٔ ایشان افزون گردید.‏» ‏(‏مز ۴:‏۷‏)‏ اگر در برداشت حصاد روحانی کاملاً شرکت نماییم مطمئناً شادی فراوانی کسب می‌کنیم.‏ (‏لو ۱۰:‏۲‏)‏ همراه با مسح‌شدگان که هدایت خدمت موعظه را به عهده دارند با افزایش تعداد ‹دروگران محصول› شادی می‌کنیم.‏ (‏اشع ۹:‏۳‏)‏ آیا شما نیز با تمام دل به این فعالیت شادی‌آور می‌پردازید؟‏

اطمینان‌خاطر از توکّل به یَهُوَه

۲۲.‏ وقتی اسرائیلیان بر حسب شریعت عمل می‌کردند مطابق با مزمور ۴:‏۸ چه نتیجه‌ای نصیبشان می‌شد؟‏

^۲۲ داود این مزمور را با این کلمات به اتمام می‌رساند:‏ ‏«بسلامتی می‌خسبم و به خواب هم می‌روم زیرا که تو فقط ای خداوند مرا در اطمینان ساکن می‌سازی.‏» ‏(‏مز ۴:‏۸‏)‏ وقتی اسرائیلیان بر حسب شریعت یَهُوَه عمل می‌کردند از رابطهٔ خوبی با وی و امنیت برخوردار می‌شدند.‏ برای مثال،‏ در طی سلطنت سلیمان ‹یهودا و اسرائیل،‏ ایمن می‌نشستند.‏› (‏۱پاد ۴:‏۲۵‏)‏ کسانی که به خدا توکّل داشتند حتی در کنار همسایگان متخاصم از صلح و آرامش برخوردار بودند.‏ ما نیز همچون داود می‌توانیم در آرامش بخوابیم چرا که خدا به ما امنیت‌خاطر می‌دهد.‏

۲۳.‏ اگر کاملاً به یَهُوَه توکّل کنیم چه چیزی را به دست خواهیم آورد؟‏

^۲۳ بیایید با اطمینان‌خاطر همواره به یَهُوَه خدمت کنیم.‏ باشد که به ایمان دعا کنیم و ‹آرامش خدا را که فراتر از تمامی عقل است› به دست آوریم.‏ (‏فیلیپ ۴:‏۶،‏ ۷‏)‏ بدین شکل شادی حقیقی نصیب ما خواهد شد!‏ اگر کاملاً به یَهُوَه توکّل کنیم می‌توانیم با هر آنچه که در آینده پیش آید با اطمینان‌خاطر روبرو شویم.‏

پاسخ به سؤالات مرور

‏• داود به خاطر اَبْشالوم با چه مشکلاتی روبرو شد؟‏

‏• مزمور ۳ چه اطمینانی به ما می‌دهد؟‏

‏• مزمور ۴ به چه طرقی توکّل ما را به یَهُوَه بیشتر می‌کند؟‏

‏• از توکّل کامل به یَهُوَه چه فایده‌ای نصیبمان می‌شود؟‏

‏[سؤالات مقالهٔ مطالعه‌ای]‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۲۹]‏

داود به یَهُوَه اطمینان داشت حتی هنگام فرار از دست اَبْشالوم

‏[تصاویر در صفحهٔ ۳۲]‏

آیا به یَهُوَه کاملاً توکّل می‌کنید؟‏